Театрхэм я ехъулIэныгъэ, я гугъуехь

КъБР-м и Парламентым ЩэнхабзэмкIэ, жылагъуэм зегъэужьынымрэ хъыбарегъащIэ политикэмкIэ и комитетым иджыблагъэ иригъэ­­кIуэ­кIа зэIущIэм щытепсэлъы­хьащ Къэбэрдей-­Балъкъэрым и къэ­рал театрхэм я гугъуехь­хэм­рэ абыхэм зэрызрагъэужьыфыну Iэмалхэмрэ.

ЗэIущIэм и пэ къихуэу, де­путатхэм зыща­плъыхьащ ­КъБР-м и Музыкэ театрым, Гуа­щэ театрым, ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым. Иужь­рейуэ зэкIуэлIар Кулиев Къайсын и цIэр зезыхьэ Балъкъэр къэрал драмэ театрырщ - абдежщ зэIущIэр щрагъэкIуэкIари. Абы хэтащ КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министр Къумахуэ Мухьэдин, комитетым хэтхэр, республикэм и къэрал театрхэм я унафэщI­хэмрэ режиссёр нэхъыщхьэхэмрэ.
ЗэIущIэр къыщызэIуихым, КъБР-м и Парламентым ЩэнхабзэмкIэ, жылагъуэм зегъэу­жьынымрэ хъыбарегъащIэ политикэмкIэ и комитетым и унафэщI Къумал Заурбэч жиIащ цIыхубэ гъэсэныгъэм и лъэныкъуэкIэ щэнхабзэм, псом хуэмыдэу театрым, и мыхьэнэр зэрыиныр. «Урысейм и Президент Путин Владимир иджыблагъэ Тверь щIыналъэм и щэнхабзэ лэжьакIуэхэм щахуэзам къызэрыхигъэщащи, мы IэнатIэм лъэпкъым и псэр еузэщI, уеблэмэ зэман нэхъ ­гугъухэми цIыхум къару къы­хелъхьэжыф. Сэ сызэреплъымкIэ, театрым жэуаплыныгъэшхуэ и пщэ дэлъщ. Зи гугъу сщIыр цIыхубэм я деж гупсысэ лъагэхэмрэ лъапIэныгъэхэмрэ зэрынихьэ­сырщ, - жиIащ Къумалым. - Лъэпкъ республикэ­хэр къапщтэмэ, ар иджыри IэмалыфIщ щIыналъэхэм щы­псэухэм я анэдэлъхубзэхэр ­хъума хъу­ным­кIэ. Фигу къэзгъэкIыжынщи, УФ-м и Президентым 2022 гъэм щэкIуэгъуэм и 9-м къыдигъэкIащ «Урысейм лъэпкъ хабзэхэмрэ псэкупсэ гъэсэныгъэм­рэ щыхъумэным­рэ егъэфIэ­кIуэнымкIэ и лъабжьэр гъэбелджылыным теу­хуауэ» унафэр. Театр гъуазджэм зиужьыныр ди зэманым, дауи, куэдкIэ елъытащ абы къэрал дэIэпы­къуныгъэ зэри­гъуэтым, икIи мыхьэнэшхуэ иIэщ лъэныкъуитIыр зэрызэдэ­ла­жьэм. 
Къумахуэ Мухьэдин тепсэ­лъы­хьащ УФ-м «Щэнхабзэм зыщегъэужьын» къэрал программэм «ЩIыналъэ цIыкIухэм я щэнхабзэр» и проектымрэ «Къалэ цIыкIухэм я театрхэр», «Театрхэр - сабийхэм папщIэ» Iуэхухэмрэ хыхьэу, театрхэм къэрал дэIэпыкъуныгъэ зэра­гъуэтым. 
Министрым жиIащ щIыналъэм и къэрал театритхури зыхуей псомкIи къызэрызэгъэпэщар. Ауэ ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрыр нэхъ жьы дыдэхэм ящыщщи, ар иджыпсту зэгъэпэщыжын лэ­жьыгъэхэм хуэныкъуэщ, псом хуэмыдэу и утыкур (сценэр). Къумахуэм къыхигъэщащ ТЮЗ-ри ­(театреплъ ныбжьы­щIэхэм ейр) иджы ехъулIэныгъэ иIэу Налшык къалэм щы­зэрагъэпэщыжа ­КъафэмкIэ пэшым зэрыщылажьэр. 
Ар къытеувыIащ театрхэм я лэжьыгъэхэр ягъэлъагъуэу 2023 гъэм здэщыIа щIыпIэхэм­рэ зыхэта фестивалхэмрэ. Абы­хэм ящыщу къигъэлъэгъуащ Къэбэрдей-Балъкъэрыр илъэси 100 зэрырикъум траухуауэ щыта «Южная сцена» зэхыхьэр. Министрым къыхигъэщащ театрхэр псапэ зыпылъ Iуэхухэми зэрыхэтыр, унагъуэ нэхъ хуэ­мыщIахэм щыщхэм, зи узыншагъэм сэкъат иIэхэм пщIэн­шэу спектаклхэм зэреплъыну билетхэр зэрыратыр.
Нэгъабэ спектаклыщIэу 17 республикэм щагъэуващ, театрхэм я хэхъуэр сом мелуан 51,3 мэхъу (абы щыщу сом ­мелуан 31-м къыхэкIащ «Пушкиным и картэмкIэ»). Псори зэхэту ягъэлъэгъуа спектакль 1076-м екIуэлIащ цIыху 183 752-рэ. 
Къумахуэм къызэхуэсахэм ягу къигъэкIыжащ «Театр гъуаз­джэм и IуэхукIэ КъБР-м и Iэтащхьэм и саугъэтыр гъэувыным теухуауэ» КъБР-м и Президентым 2011 гъэм жэпуэ­гъуэм и 7-м къыдигъэкIа Унафэ №140-УП-м тету, илъэс къэс щIыналъэм и Iэтащхьэм и саугъэтиплI театрхэм зэрыратыр. 2023 гъэм къыщыщIэдзауэ дэтхэнэри сом зы мелуаным нэсу хагъэхъуащ (сом мин 500-м и пIэкIэ). Апхуэдэуи хуэдитIкIэ нэхъыбэ ящIащ щэнхабзэм и лэжьакIуэхэм ират къэрал стипендиер (ар цIыху 600-м яIэрохьэ).  
Министрыр гугъуехьхэм къы­щытеувыIэм, псом япэу къыхигъэщащ театрхэм зыкъагъэ­лъэгъуэну районхэм зэрыкIуэр зэрымащIэр, абы и щхьэусы­гъуэр къызыхэкIри зэрыгурыIуэгъуэр - ЩэнхабзэмкIэ унэхэм нэхъыбэм бэджэнд уасэр зэрагъэлъапIэрщ. Къумахуэм къыхигъэщащ театрхэм я репертуарми зэрыхэплъэжыпхъэр, языныкъуэхэм арэзы укъызэрамыщIыр, лъэпкъ драматургием дызэрыщыщIэр. Абы театр унафэщIхэр къыхуриджащ я художественнэ советхэм зэхъуэ­кIыныгъэхэр халъхьэну. Ди зэманым и гугъуехь нэхъыщхьэу щыIэхэм ящыщу министрым къигъэлъэ­-
гъуащ лэжьыгъэр зэрыхъуам теухуауэ Iуэхум хэзыщIыкIхэм я еплъыкIэхэр къызэрамыгъэ­лъагъуэр (профессиональнэ критикэ зэрыщы­мыIэр). «Ап­хуэдэ диIамэ, щыщIэныгъэхэм гу ­нэхъ лъыттэжынут, дгъэ­зэкIуэнут», - дыщIигъуащ къэ­псэ­лъам.
Iуэху щхьэхуэу министрыр тепсэлъыхьащ «Пушкиным и картэм» и мыхьэнэм. «Ар зи­щIысымрэ абы щхьэкIэ цIыху­хэм пщIэ къызэрыIамыхынумрэ тэмэму адэ-анэхэм къагурыгъэIуэн хуейщ, ди щIалэгъуа­лэм нэхъ жыджэру ахэр къа­­гъэсэ­бэпын, щэнхабзэм гъу­нэгъу хуэтщIын папщIэ, - пи­щащ Къумахуэм. - Ди къэрал театрхэм хэкум ифI зыгъэлъапIэ спектаклхэр сыт щыгъуи яIэн ­хуейщ, нэхъыбэ щIыпхъэщ классикэ литературэм щыщ­хэри. Хэку зауэшхуэм и тхыдэм теухуауэ сабийм театрым щилъагъур игу нэхъ ириубыдэфынущ, зы тхылъ закъуэм къеджэ нэхърэ».
ЗэIущIэм къыщаIэтащ режиссёр лэжьыгъэр республикэм зыщыхуэдэри нэгъуэщI щIыпIэхэм кърашурэ спектаклхэр зэрырагъэувым епха Iуэхугъуэхэри. Къызэхуэсахэм къыхагъэщащ Москва къалэми кърашурэ лъэпкъ театрхэм щылэжьэну къызэрырагъэблагъэр, апхуэдэ Iуэху бгъэдыхьэ­кIэми езым и фIагъхэр зэ­риIэжыр. 
КъБР-м и Музыкэ театрым и унафэщI Бэрэгъун Руслан къыщыпсалъэм къыхигъэщащ блэкIа илъэсым и кIуэцIкIэ спектакль 210-рэ зэрагъэлъэ­гъуар, абы щыщу 137-р сабийхэм папщIэ. Къалэжьар псори зэхэту сом мелуан 19 мэхъу («Пушкиным и картэмкIэ» - сом мелуан 12).
Апхуэдэуи зэIущIэм къы­щыпсэлъащ Къэбэрдей къэрал драмэ театрым и режиссёр нэхъыщхьэ Шыбзыхъуэ Басир, Балъкъэр къэрал драмэ театрым и унафэщI Жангуразов Мажид, актрисэ, КъБР-м и Парламентым ЩэнхабзэмкIэ, жы­лагъуэм зегъэужьынымрэ хъыбарегъащIэ политикэмкIэ и комитетым хэт Бечеловэ Людмилэ сыми. ЯхузэфIэкIам и мызакъуэу, дэтхэнэри тепсэ­лъыхьащ гугъуехьу ялъагъухэм. Абыхэм ящыщщ музыкантхэр зэраримыкъур, театр утыку­хэр къэзыгъэнэхухэр, макъым елэжь операторхэр, нэгъуэщI техникэ IэщIагъэлIхэр зэрамыIэр. 
Бечеловэ Людмилэ къытеувыIащ актёрхэм я улахуэр зэрымащIэми, ролхэр зэхуэдэу къазэ­рылъымысми, щIалэгъуа­лэр къыдахьэхын папщIэ, псэупIэ гуэрхэр совет зэманым зэрыхухахыу щытам хуэдэу, щыIэн хуейуэ къызэрилъытэми. «Уегупсысмэ, актёр IэщIагъэр пщIэрэ щхьэрэ зиIэщ, ауэ абы узэригъэпсэун гуэри къыпэкIуэн хуейкъэ?!» - дыщIигъуащ бзылъхугъэм.
Къумал Заурбэч зэIущIэм хэтахэм фIыщIэ яхуи­щIащ я ехъулIэныгъэхэр жаIа къудей мыхъуу, ныкъусаныгъэхэри къы­зэрагъэлъэгъуам папщIэ. «ЗэрыгурыIуэгъуэщи, гугъуехь­хэр зы махуэм пхуэ­гъэ­кIуэ­дынукъым, ауэ абыхэм я хэкIыпIэхэр къэтлъыхъуэнырщ ди лэжьыгъэр», - жиIащ абы.