Дахагъэ къэзыгъэщI

Дунейм къафэ лIэужьы­гъуэу тетым я махуэшхуэр мэлы­жьыхьым и 29-м ягъэ­лъапIэ. Къафэм и дунейпсо махуэр гъэлъэпIэн жэрдэмыр ЮНЕСКО-м КъафэмкIэ и советым 1982 гъэм къыхилъхьауэ щытащ. Махуэр зыгъэнэIуар егъэджакIуэ икIи хореограф Гусев Пётрщ, балетмейстер, балетым хуэфащэ увыпIэ гъуазджэм ­щиубыдынымкIэ куэд зылэжьа, «иджырей балетым и адэ» цIэ лейр зыфIащыгъа Новерр Жан-Жорж (1727 - 1810) къы­щалъхуа махуэм техуэу.

Махуэр зыгъэувахэм я мурад нэхъыщхьэр мамырыгъэм-­рэ ­зэ­ныб­жьэгъугъэмрэ я хьэ­тыркIэ цIыхухэр зэшэ­лIэ­нырщ, ­по­литикэ, щэнхабзэ, лъэпкъ ­гъу­напкъэхэр гъэбы­дэ­нырщ, зы бзэкIэ - къафэм и бзэкIэ - ахэр «зэгъэпсэлъэ­нырщ».
Дахагъэр къэзыгъэщIыр да­хагъэрщ. Къафэм дихьэх цIыхур зэрыпсэкъабзэм шэч хэлъкъым, ар лэжьыгъэ зы­хуэхъуахэм гуа­пагъэр цIыхубэм зэрыхахьэри хьэкъщ. АтIэ Къафэм и махуэм яхуэфащэ дыдэу уехъуэхъу ­хъунущ къэфа­кIуэхэм, абыхэм я гъэсакIуэхэм, апхуэдэуи къафэр фIыуэ зылъагъу дэтхэнэми. Псалъэ гуапэ зылъыбгъэс ­хъунухэм ящыщщ Нарткъалэ щы­зэхэт «JamRaT» къэфакIуэ гу­пым и къызэгъэпэщакIуэхэр - Теу­нэхэ Джэмалрэ Радимэрэ.

*  *  *
Хъыджэбз цIыкIу защIэу зэхэт «JamRaT» лъэпкъ къэфа­кIуэ ­ансамблым зэхуэзышэсар Теунэ зэщхьэгъусэхэу Джэмалрэ Ра­димэрэщ. КъэфэкIэ телъыджэ зиIэ, фащэ дахэ ды­дэхэр къы­зы­щылыдыкI хъы­джэбз цIыкIухэр зэхьэзэхуэ, фестиваль зыбжа-нэм хэтыну хунэсащ ахэр зэры­щыIэ илъэситхум къриубыдэу. Зэи къэх­ъуакъым абыхэм къы­щыхэмыжаныкIыу, увыпIэфIхэр къыщамыхьу. 
Радимэ къэфэныр фIэфIу, абы игури и псэри етауэ къэ­хъуащ, къэфакIуэ гуп зыбжа­нэми хэтащ. Унагъуэ ихьа иужь, и щхьэгъусэри  гъуазджэм  и ­ лэ­­жьа­кIуэти (уэрэджыIакIуэщ), мурад ящIащ уэрэд жыIэным, къэ­фэным щыхуагъасэ студие я­ухуэну. Ансамбль абы къыхащIыкIынуи, утыкушхуэ ахэр ирашэнуи ягу къэкIыртэкъым 2019 гъэм цIыкIухэр щызэ­хуашэсам. Гу­пым хэт хъыджэбз цIыкIу ­Радимэ къыбгъэдыхьэу: «Адрейхэм хуэдэу дэри фестивалхэм, зэхьэзэхуэхэм ды­хэтыну ды­хуейт», - къы­щыжриIэм я Iуэху бгъэ­ды­хьэ­кIэм тIэкIу зрагъэхъуэжащ. Я гъэсэнхэм ансамбль къыха­шыну мурад ящIри, хореографие лэжьыгъэ купщIафIэхэр гъэу­выным зрапщытащ. ­Зэщ­хьэ­­гъусэхэм ящыгъуп­щэ­жыр­къым япэ къафэхэр гъэувы­ным, фащэхэр гъэхьэзырыным гугъу дехьауэ зэрыщытар. Ауэ псори ящигъэгъупщэжат я ­са­­бийхэм зэуэ цIыхухэр къы- ­зэ­­­ры­дахьэхам. 2022 гъэм и кIэм ансамблыр утыку къы­зэ­рыра-шар концерттэкъым, атIэ зан­щIэу зэпеуэт. Гран-при сау­гъэ­тыр абы щыгъуэ къыщы­хуагъэ­­фэ­щам сытым хуэдиз гуфIэ­гъуэ ­ яIат цIыкIухэми ­Джэ­­малрэ Ра­димэри! Абы иужь­­кIэ тегушхуэн­ыгъэшхуэ, гу­­­къыдэ­жыш­хуэ яIэу Iуэхум пащащ. 
КъызэгъэпэщакIуэ куэдым ­къащIэри, зэхыхьэхэм ирагъэб­лагъэ хъуащ, сабийхэм я бжыгъэм хуэдитIкIэ хэхъуащ. Ан­самблым и гуп нэхъыжьымрэ и гуп нэхъыщIэмрэ хэтми, иджыпстукIэ ягъасэми, псори зэхэту цIыху блыщIым нос ­къэфакIуэ цIыкIухэр. Абыхэм гъуазджэр апхуэдизкIэ я ­псэм хэлъщ,   хуа­Iэт Iэгуауэм игъэгушхуэху яху­зэ­фIэ­кIыр нэхъы­бэж  хъууэ  къы­зэрокIхэри, ­егъэ­­леяуэ ягъэгуфIэ я уна­фэщIхэр. Сыт хуэдэ зэпеуэ кIуами, гупыр зэрыщыIэ илъэситI иримыкъу зэманым къэ­хъуакъым япэ увыпIэ, саугъэт ­лъапIэ къамыхьу. Ар я фIыщIэщ жэуаплыныгъэ пылъу Iуэхум пэрыт гъэсэнхэм, Теунэ зэщ­хьэгъусэхэм я гукъэкIхэр сыт и лъэныкъуэкIи къадэзы­Iыгъ адэ-анэхэм. Иджыпсту зэманым гуп епшэжьэн жыхуэ­пIэр, зы цIыху-цIыхуитI къарурэ мылъкукIэ пху­зэ­фIэмыгъэ­кIын Iуэхуу зэры­щы­тыр зым и дежкIи щэхукъым. Зи бын и гукъыдэжрэ и ехъулIэныгъэрэ ­папщIэ зи зэмани зи къаруи емыблэж адэ-анэхэм фIы­гъуэу щыIэр къайхъулIэну яхуэфащэщ. 
Ансамблым утыку кърихьа ­къафэхэм ящыщщ «Хъыджэбз къафэ», «Адыгэ сюитэ», «Гъатхэ къафэ», «Гуащэ гъасэ» жы­хуиIэхэр, нэгъуэщIхэри. «Гъатхэ къафэм» гъэщIэгъуэну хэлъыр нэхъ цIыкIу дыдэхэм я гупым зэригъэзащIэрщ. 
Дэнэ щIыпIэ кIуэми адыгэ ­къафэм и дахагъэр ягъэлъа­гъуэу, лъэпкъ щэнхабзэм и зы Iыхьэшхуэ хъу а гъуазджэ лIэу­жьыгъуэр адрейхэм зэрафIэгъэщIэгъуэныр я нэгу щIэкIыу апхуэдэщ ансамблым и къы­зэгъэпэщакIуэхэми абыхэм я гъэсэнхэми. Зэхьэзэхуэм щы­хэ­мытым и дежи, Iэмал гуэр зэрагъуэту уэрамхэм, зыщIэс хьэ­щIэ­щым и пщIантIэм къыщыфэ хъыджэбз цIыкIухэр къэзы­лъагъухэр къэувыIэурэ абыхэм къоплъ, ягу зэрырихьыр къра­гъащIэ. 
Мурад гуэр зимыIэ щыIэ?! Джэмалрэ Радимэри я нэ къы­зыхуикIыр мащIэкъым. «Лэ­жьэн, лэжьэн, адэкIи лэжьэн» - аращ абы я къыхуеджэныгъэ нэхъыщхьэр. Iэмал имыIэу ­къа­фэщIэхэр ягъэувынущ, Iэмал имыIэу фестивалхэм, зэ­хьэ­зэхуэхэм хэтынущ, Iэмал имыIэу ансамблым папщIэ сабийхэр ягъэсэнущ, ягъэхьэ­зы­рынущ. Зэщ­­хьэгъусэхэм хьэкъыу я фIэщ мэхъу къэфэным, гъуазджэм ­дихьэха сабийм цIыху Iей къы­зэримыщIыкIынур, аращи, адыгэ пщащэ ­лъэп­къыпсэхэр, бзылъхугъэ щыпкъэ цIыкIухэр къызэра­гъэтэ­джы­ным яужь сыт щы­гъуи итыну ахэр хьэзырщ. 

ИСТЭПАН  Залинэ.