рассказ
ЕтIуанэ Iыхьэ
Нобэрей махуэ IэфIыр цIыхубзым къытоункIыфIэ, апхуэдэ гупсысэ мыфэмыцхэр и щхьэм къызэриджэразэу. ЛъэныкъуэкIэ къоплъ и Iуэхум. Пэжу, сыт зыщыгугъыр? Гузэвэгъуэр телъу жьыгъэм ебэн цIыхубзым сыт апхуэдизу гурыхьу Хьэсэн къыдилъэгъуар, жиIэр пэжмэ, фIыуэ къыщIилъэгъуар? ЦIыхуфIщ, гуапэщ, щабэщ, пэжщ. Ауэ ар куэд? УпщIэ, упщIэ, упщIэ… УпщIэ защIэу зэхэлъщ Даринэ и нобэри и пщэдейри. И гур зэхуешэ, и Iэпкълъэпкъыр зэщIекъузэ зы пэж гуэр къылъэщIохьэри. Зыгуэр ещIэн хуейщ мы ди Iуэхум, зыпыгъэкIын хуейщ Хьэсэн… Илъэс бжыгъэ хъуауэ къокIуэкI я Iуэхур. А илъэсхэм къриубыдэуи и теплъэм, и зэлъахэм, и щхьэц тхъуам щэхуу иримыгуIэу зы махуэ хуиту «уэху» жиIакъым. Зэманыр кIуэху нэхъ Iей хъуну аращ. Хуэхьыжкъым. Хуэхьыжкъым а гупсысэ фIыцIэхэр, хуэхьыжкъым Хьэсэн зыпыгъэхун зэрыхуейри. ХузэфIэкIынукъым. Зыгуэр щIэн хуейщ, ауэ сыт?
Абы хэту и жып телефоныр къозу.
- Даринэ, сызэримыгугъауэ, нэхъ псынщIэу хуит сыкъэхъужащ. СынокIуэ, - жеIэ цIыхубзыр делэ зыщI макъым.
Щымщ. ЖиIэнур ищIэркъым.
- Даринэ, сызэхэпхрэ? СынокIуэ сэ.
- НтIэ, нтIэ, узэхызох, Хьэсэн. КъакIуэ, - сыIэмалыншэщ, «хьэуэ» бжесIэфынукъым жыхуиIэу, и макъыр пымэхыкIыу.
Телефоныр егъэтIылъыжри, и сумкэмкIэ мэпIащIэ. ПсынщIэу пудрэ зыщехуэ (нетIэ къихута зэлъагъэр хигъэгъуащэу), нэбжьыцыр пелыкI, къэрэндащыр и набдзэм ирегъажэ, и Iупэр мащIэу къегъэцIыплъ, дыху тIэкIу зытреутхэ. И Iэр! И Iэми крем фIыуэ щехуэри, иIуэтурэ шэнтым йотIысэх. ЗимыщIэжу еIуэт и Iэр. Сэбэп хъуну сытми Хьэсэн къэсыху. Щабэу щытын хуейщ и Iэхэр. Данэ хъэлат щIыху кIыхьыр, щIым хилъафэрэ жыпIэу, ипкъ псыгъуэм ешэкIащ, и щхьэц фIыцIафэри дахэу ижьащ (дыгъуасэ ириIа къудейщ). И ныбжьыр Iуэхушхуэу и акъылым итIысхьащ, армыхъумэ, Даринэ иджыпсту узыIэпишэрэ узэщIишэу дахэ дыдэщ. Мы дунейм теткъым апхуэдэ ныбжь иIэу къызэрыпщIэн. Арами… МэгуIэж.
Бжэм зыгуэр къотIыркъ. Хьэсэну къыщIэкIынщ. Иджыпсту къезыхуэкIа гупсысэ къомыр бзэхыжащи, зимыщIэжу бжэмкIэ мажэ. ХуопIащIэ и щIасэлIым и Iэпкълъэпкъ иным зришэкIыну, цIыхухъумэ гуакIуэ къызыкIэрихым. И щхьэц Iувым нэкIукIэ зыхиIубэну, и нэгубгъум ба хуищIыну, «къеблагъэ, си псэ» псалъэхэми дэкIуэдыну. ХуопащIэ…
И щIасэлIыращ, пэжу. И нэгу къызэрыщIигъэхьам хуэдэщ псори: Даринэ щIалэм и щхьэц Iувым нэкIукIэ зыхеIубэ, и нэгубгъум ба хуещI, «къеблагъэ, си псэ!»…
Жэщыр IэфIщ икIи кIэщIщ, фIыуэ зэрылъагъуитIым я дежкIэ. Мы дунейм нэгъуэщI зыри теткъым а тIум нэмыщI. Мы дунеижьыр яфIэмащIэщ. Зыри ищIэжыркъым Даринэ, зыми егупсысыжыркъым икIи иригузавэркъым, Хьэсэн къыщыбгъэдэлъым деж. Даринэ пщэдджыжькIэ нэхъ жьыуэ къызэщоури, щIалэр зэрыжейм йоплъри хэлъщ. НэкIэ йодэхащIэ, лъэIэсрэ къигъэушынкIэ шынэу. Арами, зыхуэмышыIэу, щIалэм и напэм и Iэ щабэр делъэри, псынщIэу зыщIеупщIэж. ИтIанэ зыкъещIэж, зыкъеIэтри, ваннэм макIуэ. Аргуэру гъэпщкIуауэ зилэнущ, и щхьэцыр ижьынущ, дахэу зыкъихуэпэнущ, пщэдджыжьышхэр игъэхьэзырынурэ, Хьэсэн къигъэушынущ.
И гур тIууэ зэгуоч Даринэ. Лъагъуныгъэ гуащIэмрэ жьыгъэр къызэрытекIуэм и бэлыхьымрэ зэпэщIэувауэ, цIыхубзым игу тхьэмыщкIэр ячатхъэ. Мы дунеягъэкIэ иIэу хъуар итынт Хьэсэн къыщицIыхуа махуэр и гъащIэм къыхэмыхьэн папщIэ. Нэхъыбэжи итынут, и щIалэгъуэмрэ и лъагъуныгъэмрэ ихъумэн щхьэкIэ.
Даринэ и лэжьэгъуэ махуэм нэхъ жьыуэ щIедзэри, нэхъапэ щIокI. Хьэсэн иджыри зы сыхьэткIэ зиIэжьэми хъунущ. ЦIыхубзыр унэм къызэрыщIэкIыу, зы къаткIэ и лъабжьэм щIэс пщащэм IуощIэ.
- Уи пщэдджыжь фIыуэ, Даринэ! – хьэлэмэт гуэру къыпогуфIыкI, цIыхубзым теухуауэ зы щэху гуэр ищIэм хуэдэу.
- НэхъыфIыжу! – укIытауэ и нэр егъэпщкIу.
Сыту пIэрэ апхуэдэу щIыпыгуфIыкIар?! Сыту Iэнкун сищIа. Сыту пIэрэ къыздилъэгъуар, хьэмэрэ зэхихар?! Иджыри къэс схъума си напэмрэ цIэмрэ си жьыщхьэ щхьэ згъэуфIыцIрэ? Мы унэ зэтетхэм я блыныр пIащIэщ, ину упсчамэ гъунэгъухэм узэхах. Сэ…
Хъунукъым мыр Iуэху, къэувыIэжын хуейщ. АдэкIэ Iуэхур слъэфыху, си гущхьэм щыщIэр нэхъ шынагъуэж хъууэрэ макIуэ. Ныщхьэбэ сепсэлъэнщ Хьэсэн… КъыгурыIуэн хуейщ. Ди Iуэхум зы кIэ гуэр игъуэтыпхъэщ.
Махуэр пшагъуэ Iувым хэтым хуэдэу хъарпщIэру, и Iэпкълъэпкъыр ундэрэбжьарэ, и щхьэр «бэгауэ» и кIэм нос. Тегушхуащ. Нобэ кIэ игъуэтынущ лъагъуныгъэ напэтехым.
…Етхуанэ къатым, и лъэр илъэфыпэурэ, и фэр пыкIарэ и нэпсыр щIэзу, докIуеиж, унэ нэщIым щIохьэж, блыным фIэлъ гъуджэшхуэм (и псэлъэгъу, и щэху псори зыщIэ и ныбжьэгъу закъуэм) йоплъэ. И тэмакъым къыщIэгъуэлъхьа уз фIыцIэм игъэбауэркъым, жьы къыпеубыд, и Iэхэр зэщIокIэзызэ. Гъуджэм къищ и нэгур ичатхъэ нэхъей, и Iэбжьанэ жанхэр «хеукIэ». Гъуэгу тетыху ишыIа и нэпсхэр уэру къыщIож, хуэмурэ йощэтэх. Лъэгуажьэмыщхьэу гъуджэм пэщысщ. И жьэпкъыр покIэзызыкI, и нэIу дахэ тIэкIур узым зэщIишащ…
«УкIуэцIырыху! Уи лъэужьыр ямыгъуэтыжу къатиблкIэ укIуэцIырыху, уэ жьыгъэр! Мы дунейр мыпхуэдизу дахэу къыщигъэщIым, уэ зыр мыпхуэдэу хьэлъэу, Iейуэ щхьэ укъигъэщIат?! Дауэ сызэрыппэлъэщынур?! Си гъащIэ псор зэIыбгъэхьащ уэ, ямылъагъужыным. Си гъащIэр… ГъащIэ псор… ЦIыхубзыр аращ къызыхуигъэщIар – фIыуэ ялъагъуным, лъхуэным, пIэным, дахэу щытыным. Ауэ, плъагъурэ, удз гъэгъа дахэр гъужа нэужь хыфIадзэж, зыри хуейкъым и унэ щIигъэтыну. Сытыт сыкъызыхуагъэщIар? Щхьэ дунейм сыкъытехьэхат мыпхуэдэ насып цIапIэ фIэкIа щызмыгъуэтыным? Сыт? Сыт укъыщIысщыдыхьэшхыр, сыт уэсщIар, сыткIэ къэзлэжьа сэ мыпхуэдэ натIэ? Ы, гъащIэ, уэращ сызэпсалъэр! Сыт хуэдэми, зы жэуап гуэр къызэт, делэ дыдэ сымыхъу щIыкIэ!», - и макъыр Iэтауэ, губжь хэлъу йопсалъэ гъуджэм.
Куэдрэ мащIэрэ щысами ищIэжыркъым. Ауэ щысащ и пIэм ижыхьауэ, и нэ зэхэцIэлар гъуджэм къытримыгъэкIыу. Хьэсэн дыгъуасэ къигъэна и щыгъынхэр ижьыщIакъым, IэпэкIэ еIусакъым, къызэрысу иритыжыну къыщIэкIынщ ахэри. Хуейкъым и лъагъуныгъэ «мыкIуэмытэм, дыхьэшхэным» и фэеплъ зыри и унэ къринэну. Бжэм зыгуэр къытоуIэ. Хьэсэнщ ар, нэгъуэщI хэт Даринэ къызыфIэIуэхужыр? КъехьэлъэкIыпэу, апхуэдизрэ имыгъэхъейуэ зытеса и лъакъуэ ундэрэбжьахэр щIэщIэу, къотэджри, бжэр Iуех. Зридзакъым, IэплIэ хуищIакъым, «къеблагъи» жриIакъым, баи хуищIыхакъым… Уеблэмэ, къэкIуам и нэгум имыплъэххэу, и щIыбыр хуигъазэри, а зэрещIэкъуауэм хуэдэу и пэшым щIыхьащ. ГъуэлъыпIэ дзакIэм тетIысхьащ, и теплъэм зыкIи теукIытыхьыркъым (Хьэсэн къызэрицIыхурэ япэ дыдэ!), и IитIыр и куэщIым щызэтрелъхьэ, и тхыр къэгъэшауэ щысми къыфIэIуэхукъым. Кърелъагъу апхуэдэуи. И гур къыщыкIынщи, къигъэзэжынкъым, жриIэну зигъэхьэзыра псори жриIэмэ. Хьэсэн къэуIэбжьащ. Iэнкунщ. Къэхъуар къыгурыIуэркъыми, и IитIыр едзыхауэ щытщ, и жьэр Iурыхуащ. ЗыкъещIэжри:
- Сыт къэхъуар? – жи, адэкIэ къыпищэнури, Даринэ и щытыкIэр зыхуихьынури къыхуэмыщIэу.
- Хьэсэн… - и макъыр къокIэзызри, зыри къимыкIыжу, мэкIуэд.
- Сыт къэхъуар, Даринэ? Сыт къэхъуар? – цIыхубзым хьэмбыIуу бгъуротIысхьэри, и Iэ «псэншэхэм» щабэу тоIэбэ.
- Уи хьэпшыпу мы унэм щIэлъу хъуар, зэрыщыткIэ, зэрыщыткIэ, зы къыумыгъанэу, зэщIэкъуи… АфIэкI укъэмыкIуэ, укъэмыпсалъэ икIи зыкъысхуумыгъазэ, - зиIыгъыу, зэрымыгъыным, Хьэсэн илъагъуу и нэпс къызэрыщIимыгъэкIыным хэту.
- Сыт ар щIыжыпIэр? Сыт къызыхэпхар? Сэ щхьэкIэ зыгуэрым зыгуэр къыбжиIауэ ара? – щIалэ къэуIэбжьам зыри къыгурыIуэркъым.
- Хьэуэ, зыми зыри къызжиIакъым…
- НтIэ, сыт? Сыт къызыхэпхар мы жыпIэр? Уи жагъуэ зыгуэркIэ сщIа?
- Си жагъуи къэпщIакъым, Хьэсэн. Уэ си жагъуэ нэхъ къэзмыщIа мы дунейм теткъым.
- Даринэ, мыдэ къызэплъыт, кхъыIэ! КъызжеIэ иджы. Сыт къыпщыщIар?
- Хьэсэн, схуэхьыжкъым адэкIэ. Схуэшэчыжкъым. Махуэ къэс, зы махуэ къэмынэу, си ныбжьым созауэ. ЗэрысхузэфIэкIкIэ, си къарум къызэрихькIэ. Уэ хуэдэ бын сиIэн хуеят сэ, и чэзум унагъуэ сыхъуатэмэ. Сыкъэзыухъуреихьхэм сафIэдыхьэшхэнщ, ди гъунэгъу хъыджэбзыжь цIыкIу нэгъунэ къысщодыхьэшх, тхьэм ещIэ, абыхэм сэ щхьэкIэ жаIэмрэ я гугъэмрэ. Си шыпхъухэмрэ, си дэлъхумрэ сакъыгурыIуэркъым, къыскIэлъыкIуэжкъым, IэщIыб сащIащ, и жьыщхьэ и напэ зытрехыж жаIэри, - зыхуэмыIыгъыжу и нэпсыр къыщIож.
Гур хигъэщIу, зимышыIэжыххэу, зимыгъэфэрыщIу, зимыкъузу магъ… Хьэсэни и гум техуэркъым, фIыуэ илъагъу цIыхубзым апхуэдизу и гур зэрыхэщIыр. Зэм и Iупэр зэтрекъузэ, зэм и напIэр ирехьэх, зэми лъэныкъуэкIэ йоплъэкI, къэгубжь хуэдэу и щхьэр игъэкIэрахъуэу.
- Укъэзыхъуреихьхэм жаIэра япэ ибгъэщыр, хьэмэрэ уэрэ сэрэ зэхудиIэ гухэлъра? – Даринэ и нэм щIэплъэу жеIэ Хьэсэн.
- Аракъым Iуэхур зыIутыр. Апхуэдэу упщIэр умыгъэув, Хьэсэн, - зызэпилъэщIыхьу. – Сэ Iэджэми согупсыс, Iэджи зэхузогъэхъу, уэ уцIыхухъущ, къыбгурыIуэнукъым а псор.
- СыцIыхухъуми, къызгурыIуэнщ, къызжеIэ.
- СоукIытэ… БжесIэфынукъым, - зэщIокIэзызэ.
Хьэсэн абы IэплIэ хуищIыну мэIэбэ. Даринэ идэркъым, зыкъеIэтри, щхьэгъубжэмкIэ мэкIуатэ и щIыбыр къэгъэзауэ…
КъыкIэлъыкIуэнущ.
