Лъэпкъ щIэныгъэлI Бгъэжьнокъуэ Барэсбий

Ди лъэпкъым игъащIэми къыддекIуэкI ди хабзэр, нэмысыр джыным, екIуу зехьэным, а лъэпкъ фIыгъуэхэр къэкIуэну щIэблэхэм яхуэхъумэным гулъытэ хэха хуэзыщIу, ахэр зыгъэнэхъапэу псэуа щIэныгъэлIхэм ящыщщ тхыдэ щIэныгъэхэм я доктор Бгъэжьнокъуэ Барэсбий Хьэчим и къуэр. Нобэ, дыгъэгъазэм и 8-м, илъэс мэхъу а еджагъэшхуэр къызэрытхэмытыжрэ…

 Бгъэжьнокъуэр Бахъсэн районым хыхьэ Зеикъуэ къуажэм 1947 гъэм къыщалъхуащ. Курыт школыр фIы дыдэу къиуха нэужь, абы еджэным щыпищащ КъБКъУ-м и тхыдэ-филологие факультетым. ЕхъулIэныгъэ лъагэхэр иIэу щIэныгъэ нэхъыщхьэри зригъэгъуэтащ Барэсбий, ауэ абдежым къыщыувыIакъым. ЩIэныгъэм хуэнэхъуеиншэ щIалэм и зэфIэкIхэм щыхигъэхъуащ СССР-м ЩIэныгъэхэмкIэ и Академием БзэщIэныгъэхэмкIэ и институтым и аспирантурэм. КъБКъУ-мрэ аспирантурэмрэ щыщеджа илъэсхэм иригъэкIуэкIа къэхутэныгъэхэр и лъабжьэу Бгъэжьнокъуэ Барэсбий игъэхьэзыращ икIи 1973 гъэм ехъулIэныгъэкIэ пхигъэкIащ и кандидат диссертацэр.

Еджэныр зэфIигъэкIыу республикэм къигъэзэжа нэужь, Бгъэжьнокъуэр КъБКъУ-м ирагъэблэгъащ икIи илъэси I0-м щIигъукIэ абы психологиер щригъэджащ. Жэуаплыныгъэ зыпылъ а лэжьыгъэм къыдэкIуэу Барэсбий къэхутэныгъэщIэхэр дапщэщи иригъэкIуэкIырт икIи абыхэм къарикIуахэр и щIэныгъэ тхыгъэхэм къыщигъэлъагъуэрт, дунейпсо щIэныгъэ зэхыхьэхэм я утыкушхуэхэм щиIуатэрт. 1974 гъэм къыщыщIэдзауэ Барэсбий жыджэру ядэлэжьэн щIидзащ Къэбэрдей-Балъкъэрым Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ и институтым и IэщIагъэлIхэм. Ар ирагъэблагъэрт абы къыщызэрагъэпэщ этнографие зекIуэхэм, щIыналъэм ис лъэпкъхэм я хабзэхэр, щэнхабзэхэр джыным епхауэ институтым щекIуэкI лэжьыгъэхэми хуабжьу дахьэхыу хэтащ.

ЛIэщIыгъуэ блэкIам и 70 гъэхэм я кIэуххэм щIэныгъэлIыр нэхъыбэу дехьэх цIыхухэм яку дэлъ лъэпкъ-щэнхабзэ зэхущытыкIэхэр джыным. Абы теухуа и гупсысэхэр Бгъэжьнокъуэм къыщегъэлъагъуэ тхыгъэ куэдым. Аращ зытеухуауэ щытар «ЗэхущытыкIэхэмрэ щэнхабзэмрэ» щIэныгъэ статья иныр.  «Советская этнография» къэралпсо щIэныгъэ журналым 1978 гъэм къытехуауэ щыта а лэжьыгъэ купщIафIэм мыхьэнэшхуэ иIащ а унэтIыныгъэр джынымкIэ. ЗэфIиха апхуэдэ къэхутэныгъэхэр щIэныгъэлIым къыщызэщIикъуэжащ 1985 гъэм утыку кърихьа и доктор диссертацэм. Абы гулъытэшхуэ щигъуэтащ щIэныгъэ дунейм. Бгъэжьнокъуэм а лэжьыгъэм япэу щиубзыхуауэ щыта «лъэпкъ зэхущытыкIэхэр», «лъэпкъ образхэр», «лъэпкъ щэнхабзэхэмкIэ зэхъуэжэныгъэ», «зэхущытыкIэхэм я хабзэхэмрэ нэщэнэхэмрэ» псалъэ зэпхахэр, нэгъуэщIхэри абы къыщыщIэдзауэ хыхьащ щIэныгъэ литературэм икIи ноби ахэр шэщIауэ куэдым къагъэсэбэп.

 А илъэсым Бгъэжьнокъуэ Барэсбий ирагъэблэгъащ Къэбэрдей-Балъкъэрым Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ и институтым. Ар абы щылэжьащ этнографиемкIэ и къудамэм и щIэныгъэ лэжьакIуэ нэхъыжьу, лъэпкъыр, абы и щэнхабзэр джынымкIэ къудамэхэм я унафэщIу. ЩIэныгъэ куурэ зэфIэкIышхуэрэ зыбгъэдэлъ хэкупсэр 2007 ягъэуващ Къэбэрдей-Балъкъэрым Гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ и институтым и унафэщIу икIи илъэси 7-кIэ а къулыкъур къызыхуэтыншэу ирихьэкIащ. Бгъэжьнокъуэм и нэIэм щIэту IуэхущIапIэм а лъэхъэнэм щызэфIахащ къэхутэныгъэ купщIафIэ куэд, къыщызэрагъэпэщащ щIэныгъэ симпозиумхэр, конференцхэр, нэгъуэщI зэхыхьэхэр. Институтым и щIэныгъэ лэжьакIуэхэр жыджэру хэтащ нэгъуэщI щIыпIэхэм щекIуэкI дунейпсо зэхуэсхэм.

 ИригъэкIуэкIа къэхутэныгъэ купщIафIэхэр щIэныгъэлIым щызэхуихьэсыжа тхылъхэм ящыщщ 1990 гъэм езым и редакцэм щIэту къыдигъэкIауэ щыта «Щэнхабзэм и дуней» тхылъым. Куэдым яфIэхьэлэмэта а къыдэкIыгъуэм ихуат адыгэ щэнхабзэм епхауэ а зэманым ирихьэлIэу щыIэ лэжьыгъэхэр. А тхылъ гъэщIэгъуэным къыкIэлъыкIуэу I99I гъэм дунейм къытехьащ «Адыгэ лъэпкъ джэгукIэхэр» тхылъыр. Абы Бгъэжьнокъуэм къыщигъэлъэгъуащ адыгэ  джэгукIэхэм япкърылъ купщIэмрэ лъэпкъ гупсысэмрэ зэрызэпхар. Лъэпкъпсо мыхьэнэшхуэ иIащ Бгъэжьнокъуэм и къалэмыпэм къыпыкIа «Адыгэ этикэ» монографиеми. ЦIыхум и псэукIэ-щыIэкIэр, гупсысэр, дуней еплъыкIэр къызыхэкIа лъэпкъым елъытауэ зэрыщытым тещIыхьа а къэхутэныгъэ гъэщIэгъуэныр «лъэпкъ антропологие» щIэныгъэ унэтIыныгъэм изагъэу гъэзэщIа хъуащ.

Адыгэ дунейр, лъэпкъ щэнхабзэр, хабзэр, нэмысыр япэ изыгъэщу псэуа щIэныгъэлIым 1990 - 1993 гъэхэм къыдигъэкIащ «ЩIэнгъуазэ» газетыр. Абы и напэкIуэцIхэм къытрадза тхыгъэхэр тещIыхьат адыгэхэм я тхыдэ блэкIам, абыхэм зэрахьэу щыта хабзэхэм, лъэпкъ IуэрыIуатэм. Ахэр хъуащ «Адыгэ щIэнгъуазэр» къыдэгъэкIыным хуэгъэпса лъэбакъуэщIэхэу, лэжьыгъэ купщIафIэхэу.

ПщIэшхуэ яIэщ Бгъэжьнокъуэ Барэсбий и тхылъхэу «Адыгэ хабзэ», «Гуманистическэ этнологием и лъабжьэр», «Къэнжал зауэр», «Шэрджэсхэр (адыгэхэр)», нэгъуэщIхэми. ЩIэныгъэлI-этнолог цIэрыIуэм и къалэмыпэм псори зэхэту къыпыкIащ тхыгъэ щхьэхуэу 200-м щIигъу. Абыхэм яхэтщ монографие куэд. Ди къэралым къызэрыщыдэкIам къыдэкIуэу, абыхэм ящыщ куэд щытрадзащ хамэ щIыпIэхэми: США-м, Германием, Чехием, Швецием, Куржым, Болгарием. Апхуэдэу Бгъэжьнокъуэр и редактор нэхъыщхьэу дунейм къытехьащ  «Вестник КБИГИ»,  «Археология и этнология Северного Кавказа» щIэныгъэ журналхэр.

Бгъэжьнокъуэ Барэсбий и фэеплъыр мыкIуэдыжыну къыхэнащ адыгэ щIэныгъэм. Абы къыщIэна и лэжьыгъэхэр дапщэщи щхьэпэщ лъэпкъ зыужьыныгъэм и дежкIэ.