«Къэбэрдей» щIыфIащар

Хы ФIыцIэм и Iуфэм пщитI щыпсэурт: Тамбий и къуэмрэ Бэлэтокъуэмрэ. Я жылэхэр дапщэ хъуми псори зэхуэдитI зэхуращIыкIауэ щхьэж къылъысыр ихъумэжу псэурт. Ауэрэ Тамбий и къуэм къишащ. КъишагъащIэ щхьэкIэ, жылагъуэхэр щихъумэн хуей зэманти, зы мазэ и пIалъэу хъумакIуэ кIуащ. Тамбий и къуэр ежьэу нысащIэ къишагъащIэр къызэрыщIинар Бэлэтокъуэм щызэхихым, лIыкIуэ хуищIащ нысащIэм:

– Услъагъуну сфIэфIу мыпхуэдэ махуэм сынокIуэ, – жиIэри.

– Сэ сынысащIэ цIыкIущ, лIыр щымыIэу щхьэ къэкIуэн хуей? – жиIэу игу къэкIри, и лIыр къыщыкIуэжынур езым ищIэ хъунти, абы ирихьэлIэу къэкIуэну пIалъэ иритащ.

Бэлэтокъуэм къыгурыIуакъым а къыхуагъэува пIалъэм хэлъ Iуэхур. Бэлэтокъуэм и кIуэгъуэмрэ Тамбий и къуэм и къэсыжыгъуэмрэ зэрихьэлIащ. ТIум я Iуэхуми теухуа хуэдэу хъуауэ ефэ-ешхэшхуэр яублащ.

ТIэкIуи чэф хъуа нэужькIэ Бэлэтокъуэм нысащIэм техьэн и гуапэу къипсэлъащ. Ар нысащIэм идакъым...

Бэлэтокъуэр дэкIыжащ, етIуанэу къэкIуэну мурад быдэ иIэу. И ныбжьэгъум тIэкIу дэкIуатэу къигъэзэжа нэужькIэ, Тамбий и къуэр и фызым еупщIащ:

– Сыту фIыуэ ушхыныщIат! – жиIэри. ЛIым ар щыжиIэм, нысащIэм къригъажьэри, Бэлэтокъуэм и къэкIуэкIар жриIащ.

Тамбий и къуэм и гум зридзащ... Ар щыгугъакъым и ныбжьэгъум апхуэдэ

кърищIэну.

–  Сэ си фыз къызэзыфыгъулIэжам сыбгъэдэсынкъым, мы хэкум дикIынщ! – жиIэри езым къылъыс жылэ псори и гъусэу Iэпхъуащ.

КъакIуэурэ КъалэкIыхьыр иджы здэщысым деж мэз хуей ин иIэти, абы къэсри хуейм итIысхьащ. Абдеж щыпсэухэурэ мэзым щакIуэ гуп къащыхуэзащ. Щызэпсалъэм къахуэзахэр къайупщIащ зыщыщымкIэ.

– Дыадыгэ лъэпкъщ, псэупIэ долъыхъуэ, – жраIащ.

Абы нэхъ кIыхь зрамыгъэщIу къахуэза щакIуэхэр кIуэжащ.

Борыкъуейр иджы здэщысым деж къалмыкъ хъаныр щыст. ЩакIуэхэр а хъаным и цIыхути, нэсыжхэри жраIэжащ мопхуэдэ щIыпIэм жылэ ин къитIысхьауэ зэралъэгъуар.

– Я лъэпкъкIэ феупщIа? – жиIащ хъаным.

– Дыадыгэ лъэпкъщ, псэупIэ дылъыхъуэу аращ, жаIэ, – жраIащ.

– ФыкIуи я нэхъыжь дыдэр къысхуэфшэ! – жиIэри къалмыкъ хъаным лIыкIуэ игъэкIуащ.

Я нэхъыжьыр Тамбий и къуэр ару ягъэуври, щIалитI щIыгъуу кIуащ. Хъаныр къеупщIащ, къызэреупщIахэм я жэуап иритащ.

– АтIэ, си цIыхум фахэсу а фыздэтIысам деж фыщыпсэуну фыхуеймэ, щIыуэ фызрикъун хуит фхуэсщIынщи фыщызгъэпсэунщ, сэри сывдэIэпыкъунщ, – къажриIащ къалмыкъ хъаным.

ЗэгурыIуэри абдеж щыпсэуну щытIысащ, щIыуи зыхуейм хуэдизыр къаубыдащ. Я цIыхухэр зэхыхьэ хъури, Тамбийм и фызым и дахагъыр аргуэрым цIэрыIуэ щыхъуащ. Апхуэдиз дахагъ цIыхубзым зэриIэр хъаным зэхихри, ар имылъагъункIэ Iэмал имыIэу игъэуващ. Ар и гуращэурэ Тамбий и къуэр ныбжьэгъу, хэгъэрей къищIащ, зэкIэлъыкIуэ-зэкIэлъыжэ хъуащ. Хъаным Тамбий и къуэм хуиIуэхуащ:

– СынэкIуэнурэ фи жылэм я псэукIэм сеплъынущ, сынывэхъуэхъунущ, – жиIэри.

– Хъаныр хьэщIэу къытхуэкIуэну жиIащ, – жиIэри Тамбий и къуэм лъэкI

къимыгъанэу зигъэхьэзыращ.

КъакIуэщ щыжиIа махуэми, махуэ зы-тIукIи зэхэсащ. Хъаныр ежьэжыну хьэзыр щыхъум, нысащIэм деж щIыхьэу илъагъуну, сэлам ирихыну и гуапэу къыхигъэщащ. Хуэфащэ шыгъу-пIастэ лэгъунэ гуэрым къыщызэрагъэпэщри, езы Тамбий и къуэри дэщIыгъуу щIыхьащ. НысащIэм щыIуплъэм, сэлам зэрырихын къудей имыщIэжу, хьэщыкъ хуэхъуащ. Арати, хъаныр кIуэжащ. КIуэжри куэд дэмыкIауэ, щIалитI лIыкIуэ къыхуищIащ Тамбий и къуэм. ЛIыкIуэ щIалитIыр къэсри жаIащ:

– «Ди ныбжьэгъугъэр пэжмэ, ди фызитIыр зэдгъэхъуэж», жеIэ хъаным, – жаIэри.

Тамбий и къуэм ар и жагъуэ хъуащ, ауэ, и жагъуэ хъуагъэфи зытримыгъауэу, «сычэнджэщэжынщ» – жиIэри, зы мэрем зэхуаку пIалъэу къаIихри, лIыкIуэхэр игъэкIуэжащ.

Тамбий и къуэр нэщхъей, зэрыщымыта зэрыхъуам и фызым гу къылъитэри, къыхигъэзыхьу хуежьащ къыщыщIамкIэ.

– НыбжесIэнщ, сыт сщIэн, ауэ сэ ныбжесIэнур жыIэпхъэ щIагъуэкъым, итIани ар уэ пщызбзыщI мыхъун Iуэхущ, – жиIэри, хъаныжьым лIыкIуэ къигъакIуэу къыжригъэIар къанэ щымыIэу и фызым ириIуэтылIэжащ.

– Абы щхьэкIэ икIи умыгупсысэ, икIи узэгуэмып. Мыдэ дызэгъэчэнджэщи, зэрыхъунум хуэдэу унафэ дыгъэщI, – жиIащ нысащIэм.

Зэчэнджэщри зэгурыIуащ Тамбий и къуэм и фызыр хъаным иритыну, ауэ иритын ипэкIэ езы хъанми зыгуэр къыхуищIэн хуейуэ: хъаным и щIым къалмыкъхэр иришу, щIыр адыгэхэм къахуэнэн хуейуэ.

– Ар къысхуэпщIэмэ, фызыр ууей мэхъу! – жиIэри хуиIуэхужащ хъаным.

Арэзы зэхуэхъущ абыкIи, хъаным и цIыхур иришащ, нэгъуэщI щIыпIэ игъэIэпхъуэри, хэкур адыгэхэм къахуэнащ, Тамбий и къуэми и фызыр иритащ.

ЩIыр хуит къахуэхъупа нэужь, адыгэхэм унафэ ящIащ:

– Мыбдеж хуейм дису дыщысынкъым, нэхъ щIыпIэфI, нэхъ щIыпIэ хуит дыIэпхъуэнщ, – жаIэри. Унафэ ящIщ, зэгурыIуэри, иджы Дыгулыбгъуейр здэщысым деж Iэпхъуащ. Ауэрэ псэухэурэ Тамбий и къуэм лъагъунлъагъу хуэдэу лIы игъэкIуащ хъаным ирита нысащIэм деж, Iуэхур зэрыщытыр зригъэщIэн и къалэну.

КIуахэр хуабжьу пщIэшхуэ къыхуащIу къагъэхьэщIащ. КъэкIуэжын щыхъум, фызым деж щIыхьащ:

– ДыкъызытекIухьа ди шыпхъур дымылъагъуу дауэ дыкIуэжын?! – жаIэри. Зэрылъагъущ, тIэкIуи зэбгъэдэсри:

– Тамбий и къуэм сыт пхужетIэжын? – жаIэри еупщIыжащ.

– Сыузыншэщ, сыпсэущ, нищрэ лъакъуиплIкIэ пIэм дыхэлъщ, – жыфIи схужефIэж, – къажриIащ фызым. Абы иужькIэ фызым хъаным пиубыдащ и дыщым зэ игъэкIуэжыну. Щыпиубыдым:

– Уашэжмэ, уи дыщщ, къэмыкIуэр уэ дыщ пхуэхъункъым! – къыжриIащ хъаныжьми.

Апхуэдэ псалъэмакъ зэрыщыIар Тамбий и къуэм щызэхихыжым, хуэфащэ шу гъусэхэр щIыгъуу пэшэж игъэкIуащ. КIya гупыр фызым къигъэIущащ:

– Абы сывимыгъэшэжыну хуежьэнщ, сывмышэжауэ фыдэмыкI, – жиIэри. Хъаным къаримыгъэшэжыну зриIуэнтIыхь щхьэкIэ:

– Адыгэм ди хабзэр уэдгъэкъутэнкъым! – жаIэри къамышэжыну Iэмал имыIэу ягъэуври къашэжащ.

ПIалъэ кIэщIкIэ хъаным къыкIэлъигъэкIуащ бэлыхьу, яшэжыну. Езыхэр къызэрагъэхьэщIауэ щытам нэхърэ нэхъ бэлыхьыжу ягъэхьэщIэщ къэкIуахэри ирагъэжьэжащ. КъыщIэкIуар яшэжыну арати, пIалъэ кIэщIыIуэкIэ къызэрыкIуам щхьэкIэ тIэкIуи захъунщIэурэщ зэрырагъэшэжар.

ЗдэкӀуэжым, Бахъсэн Iуфэ Iут Алътуд Iуащхьэ жыхуаIэм деж щепсыхащ загъэпсэхуну, ядэкIуатэхэми абдеж къыщагъэзэжын хуейуэ.

Ефэу зэхэсу нысащIэм «къубгъан есхьэжьэнут...» – жиIэри IукIри, зэпыджри зиукIыжащ.

Хьэдэр хъаным дежи ямышэжу, мыдэкIи къагъэзэжу къамышэжу абдеж дыдэм щыщIалъхьэну унафэ ящIащ, абдежи щыщIалъхьэжащ.

Тамбий и къуэм и цIэр Къэбардэти, хэкум «Къэбэрдей» цIэ игъуэтащ, фызым и цIэр Алътудти, Iуащхьэм «Алътуд и Iуащхьэ» фIащащ. Iуащхьэм а цIэр иIэу нобэми ныжэбэми щытщ, дунейр къэкъутэжыхукIи щытынущ!

Тедзэным хуэзыгъэхьэзырар

ТАБЫЩ Муратщ.