Нартхэм я зэманым къыщыщIэдзауэ нобэр къыздэсым адыгэхэм къыддокIуэкI тхьэрыIуэ псалъэ «Уащхъуэ Мыващхъуэ кIанэ» жыIэкIэр.
Илъэс мин бжыгъэ зи ныбжь «Нарт» пшыналъэм ущрохьэлIэ Сосрыкъуэ иш Тхъуэжьей мыпхуэдэу къыжриIэу: «Уащхъуэ Мыващхъуэ кIанэ, уэ лIы ухъумэ, сэ шы сыпхуэхъункIэ».
Абы нэмыщIкIи Сэтэней гуащэрэ Лъэпщрэ зэрызыщыхьам теухуауэ къаIуэтэжым ущрохьэлIэ
«… ВакIуэ-Нанэ IуегъэзыкIыжри, кIуэм-лъэурэ,
Уащхъуэ Мыващхъуэ кIанэм хуозэри, йолъэIу:
- Уащхъуэ Мыващхъуэ кIанэ, щхьэузыхь сызыхуэхъун!
Си пхъурылъхур схуэгъэIущ, схуэущий!
Уащхъуэ Мыващхъуэ кIанэ къепсщ, къэхъуэпскIри IукIыжащ».
ЗанщIэу къыхэзгъэщыну сыхуейт мыбдежым «къепсщ, къэхъуэпскIри» жыхуиIэр дыгъэр къопс, уафэр мэхъуэпскI еплъыкIэу къызэрыбгурыIуэн хуейр.
Нобэр къэсыху дыщегупсыс къэхъурт Мыващхъуэ кIанэм, нэкIи дытемыплъауэ икIи дымылъэгъуауэ, ауэ ди бзэм хэту къыддекIуэкIар щыIэ гуэр, хьэмэрэ къагупсыса жытIэу зыхуэтхьынур дымыщIэу. Ауэ а Мыващхъуэ кIанэр Анадолэм, нобэ Тырку къэралым щыIэ къалэжь Хьатусэ Хьатхэм я къалащхьэу щытам, дэлъу къыщыдгъуэтыжым куэдыр и пIэ иувэжащ икIи тхыдэми IуэрыIуатэми теухуауэ дэркIэ дызыхуейр зэIубз къищIащ.
Тхыдэтх, щIэныгъэлI куэдым жаIэ хьатхэм (хеттхэм) адыгэ-абазэ лъэпкъхэр къытекIауэ, я бзэри зы лъабжьэм къыщежьэу. Ар щIигъэбыдэу ди IуэрыIуатэми зыгуэрхэм ущрохьэлIэ.
«Нарт» пшыналъэм къыхэщу IуэрыIуатэм хэтхэм нэмыщIи Iуэху ублэ хъуэхъуу ди хъуэхъужьхэм мыпхуэдэу къыщригъажьэ къохъу:
Ди Тхьэу, Тхьэшхуэ!
Анэдолэу дыщэ къуэладжэ!
Iэ ижькIэ дыгъэублэ,
Iэ сэмэгукIэ дыгъэух …
(Хъуэхъум пещэ).
Мыващхъуэ кIанэр нобэ здэщыIэри мы хъуэхъум зи гугъу ищI Анэдолэу дыщэ къуэладжэу хьатхэр щыпсэуа щIыпIэращ.
Муслъымэн дин Тхьэ IуэкIэхэр нобэ ди бзэм нэхъ къыхыхьауэ щытми, нэхъыбэу нанэхэм «Уащхъуэ Мыващхъуэ кIанэ» е «Уащхъуэ къану Мыващхъуэ кIанэ» тхьэрыIуэкIэхэр иджыри жаIэу щызэхэпх къохъу.
И гугъу сщIыну сыхуейт тхакIуэ Iэзэ, адыгэбзэр фIыуэ зыгъэбзэрэбза IутIыж Борис и пьесэм къыхигъэща пычыгъуэм:
-Уащхъуэ Мыващхъуэ кIанэ!
ПхузощIыр сэри быдэу мы Тхьэлъанэр.
Мы гъащIэ хышхуэм дэнэ симыдзами,
Псэлъыхъу екIу дапщэм гу къысхуамыщIами,
Уэ зэи, зыкIи, хэткIи усхъуэжыну,
ГукъэкI сэзыгъэщIын къэмыхъуфыну!»
Иджыри зы фигу къэзгъэкIыжыну сыхуейт - Андемыркъан теухуа IуэрыIуатэм хэт теплъэгъуэ. Ар гъапцIагъэкIэ Iэщэ пцIанэу укIыпIэм щрашам, иужь псалъэу жиIэжар мыращ:
- Сэ фэ гъуамэхэр си гущIыIу физмыгъэплъэнкIэ,
Уащхъуэ Мыващхъуэ кIанэ,
- ЖиIэри и сагъындакъыр и пщэм пэщIигъэкъуащ,
Лъэбакъуэхъуу уври щыту и псэр хигъэкIащ.
IуэрыIуатэм къызэрыхэщыжымкIэ, Уащхъуэ Мыващхъуэ кIанэкIэ Тхьэ яIуэмэ, абы епцIыжын шынэхэт, апхуэдэу тхьэ яIуатэмэ, дзыхь хуэпщI, шэч къытомыхьэ хъунут, апхуэдизкIэ а Мыващхъуэ кIанэм фIэлIыкIхэти.
Мыващхъуэ кIанэ щIыжаIэр гурыIуэгъуэ мэхъу езы мывэр плъагъумэ. Ар и плъыфэкIэ щхъуэщ и теплъэкIи кIанэщ. Ауэ нобэ пыухыкIауэ жыпIэ хъуну сщIэркъым Уащхъуэ псалъэм къикIыр. Хьэтхэм я бзэмрэ я тхыдэмрэ елэжьхэм зэрыжаIэмкIэ, «уащхъуэ» псалъэр тхьэм и цIэу хьэтыбзэм хэту къокIуэ, нэгъуэщI щIэныгъэлIхэми убыхыбзэм апхуэдэу къикIыу а псалъэр хэтауэ ятхыж. ЩыIэщ «уащхъуэ» псалъэм «уафэ щхъуэ» (щIыху) мыхьэнэ иIэу жызыIэхэри. Адыгэбзэри, абазэбзэри, хьэтыбзэри фIыуэ умыджыжауэ, уримыплъэжауэ «Уащхъуэм» къикIыр нэсу къыпхуэщIэнукъым.
Мыващхъуэ кIанэр пымыту «Уащхъуэу си Тхьэ мыгъэпцI, згъэпцIмэ сыкIуэцIригъэз», е «Уащхъуэу си къан», е «УащхъуэкIэ соIуэ» … тхьэрыIуэкIэхэри хэтщ ди бзэм.
Сэ сызэреплъымкIэ, сэ сыадыгэщ жызыIэ дэтхэнэ зыми, и лъэпкъым и блэкIам пщIэ хуэзыщIыжым и гупсысэм увыпIэ куу, хуэфащэ пщIэ щигъуэтыжын хуейщ Мыващхъуэ кIанэм - илъэс мин бжыгъэ хъуауэ ди бзэм хэту къыддекIуэкIым.
Хэкум, Тыркум, нэгъуэщI къэралхэм щетIысэха ди лъэпкъэгъухэм ящыщ дызэгъусэу дыкIуащ Хьэтусэ къалэм, Мыващхъуэ кIанэ здэщыIэ щIыпIэм тхьэлъэIу щIын щедгъэжьащ. Абдежым Тхьэм тыхь щыхуэтщIащ, адыгэ лъэпкъым хуэгъэза хъуэхъухэмкIэ тхьэ дыщелъэIуащ. Сыхуейт пхэнжу къагурымыIуэну, езы Мыващхъуэ кIанэм делъэIу хуэдэу. Мыващхъуэ кIанэр здэщыIэ Хьэт щIыналъэу Анадолэу дыщэ къуэладжэм адыгэбзэкIэ тхьэм дыщелъэIуауэ аращ ди лъэпкъым хуэгъэза хъуэхъухэмкIэ.
