ТекIуэныгъэм и макъ

Абы цIыхухэр къызэщIиIэтэт

Хэку зауэшхуэр иухри, илъэс бжыгъэ дэкIауэ Левитан Юрий къыщалъхуа махуэр ягъэлъапIэу, маршалхэм ящыщ зым абы жриIауэ щытащ: «Фронтым Iутхэм я дежкIэ уи макъым апхуэдизкIэ къаруушхуэ иIэти, зыхуэбгъадэ хъунур зэхэуэм и гуащIэгъуэ дыдэм къыздикIар дымыщIэу къыддэIэпыкъуну къытхуэкIуа дивизие псот!». Ар пэжщ икIи абы щыхьэт тохъуэ зауэлIхэм хуатхыу щыта письмо куэдыкIейр. Бийхэр а макъым егъэлеяуэ щышынэрт. Дауи, ауэ сытми къэхъуакъым совет дикторыр зыукIым рейхсмаркэ мин 250-рэ иритыну Гитлер къигъэгугъауэ зэрыщытар. Уеблэмэ, СС-м гуп щхьэхуэ къыщызэрагъэпэщат апхуэдэ мурадкIэ.

Ауэ нэмыцэхэм Левитан Юрий и зы сурэти яIэтэкъым. Хэбгъэзыхьмэ, зыми емыщхь и макъым фIы дыдэу щыгъуазэ совет цIыху мелуанхэми ар яцIыхуртэкъым. Ди тIасхъэщIэххэм абы и теплъэм теухуауэ хъыбарыпцIхэр зэбграгъэхырт.

Къыхэдгъэщынщи, ар и теплъэкIэ къикIауэ жыпIэ хъунутэкъым. Арауэ къыщIэкIынщ Москва и кинотехникумым щIыщIамыгъэтIысхьар. Арати, илъэс 17 иримыкъуа ныбжьыщIэм артист хъуну иIа гугъапIэр зэуэ къызэтещэхащ. АрщхьэкIэ абы и насыпыр нэгъуэщI щIыпIэ щыIэу къыщIэкIащ: щIалэщIэр ирихьэлIащ дикторхэм я школым щIагъэтIысхьэнухэр къызэращтэм теухуа хъыбарегъащIэм. И макъым къыдихыжащ.

АрщхьэкIэ макъ гъум уиIэкIэ Iуэхур зэфIэкIыркъым: ар икIи дахэу, удэзыхьэхыу щытын хуейщ. Абы гу лъатащ IэщIагъэлIхэм.

ИлъэситIкIэ Юрий стажеру щытащ. Дикторым хэлъын хуей Iэзагъым сыт и лъэныкъуэкIи зыхуигъэсащ. Ипэ дыдэу микрофоныр дзыхь къыщыхуащIам абы и макъыр зэхихащ езы Сталин Иосиф. Вождым занщIэу унафэ ищIащ ВКП (б)-м и зи чэзу съездым хуищIыну докладым абы фIэкIа нэгъуэщI кърамыгъэджэну. Докладым сыхьэти 5 текIуэдащ, ауэ Левитан зэи щыуакъым. Апхуэдэ щIыкIэкIэ и ныбжьыр илъэс 19-м иту ар СССР-м и диктор нэхъыщхьэ хъуащ.

1941 гъэм и мэкъуауэгъуэм зауэм зэрыщIидзам теухуа хъыбарым къеджар аращ.

Нэмыцэхэр щыхьэрым гъунэгъу къыщыхуэхъуа шыщхьэуIу мазэм Левитан Юрий Свердловск ягъэIэпхъуащ. А зэманым Гитлер зыхуигъэхьэзырырт Утыку Плъыжьым щрагъэкIуэкIыну парадым. Абы игу къэкIащ бзаджагъэ ин: Москва къызэращтам теухуа хъыбарым къеджэн хуейр Левитант (дауи, псэууэ яIэрыхьэу щытмэ). АрщхьэкIэ фюрерым къехъулIакъым и мурадар, зытеплъэ хъу макъри увыIакъым. Левитан Москва къыщигъэзэжар 1943 гъэрщ.

1945 гъэм накъыгъэ мазэм Совет Союзым къихьа ТекIуэныгъэм теухуа хъыбарыр къыщитым абы и нэпсхэр къыщIэжырт: егъэлеяуэ хуейт езым къыбгъэдэкIыу «ТекIуэныгъэмкIэ сынывохъуэхъу, си къуэшхэ» жиIэну. Ауэ ар къыщехъулIар иужькIэщ.

Хэку зауэшхуэм ипэкIи, щекIуэкIми, иужькIи Левитан и гъащIэр апхуэдизу лэжьыгъэкIэ гъэнщIати, и щхьэгъусэр икIыжат «Уэ къэпшар сэракъым, атIэ радиорщ» жиIэри. Ипхъу Наталье и гъусэу къэнащ, ахэр зэбгъэдэкIыжа иужькIэ. Уеблэмэ, и щыкъуанэри. ПсэупIэкIэ гугъу ехьакъым, зэрыгурыIуэгъуэщи. Ауэ абы и деж щыIа псоми яIуэтэжырт и унэм узыIэпызышэн гуэри зэрыщIэмылъар. Левитан и дежкIэ нэхъыщхьэр тхылъхэрт, и пхъур, и къуэрылъхур, и ныбжьэгъухэу Гагариным, Бернес, Качаловым сымэ, нэгъуэщI куэдми я гъусэу зытригъэха сурэтхэрт. ИкIи, дауи, зауэм Iутхэм къыхуатха письмохэу ихъумэхэрт. «Ныбжьэгъу диктор! Иджыри зы къалэ къэтщтащ. КъухьэпIэмкIэ докIуэ, бийм и гъуэм псы идгъэжыхьыжыну. Уи макъыр хъумэ. Уэ уи лэжьыгъэм къыхэхъуэнущ», - итт абыхэм ящыщ зым.

Левитан лэжьапIэм лъэсу кIуэ-къэкIуэжырт - щыкIуэкIэ сыхьэт ныкъуэ, къыщыкIуэжкIи апхуэдиз тригъэкIуадэрт. АрщхьэкIэ, япэхэми хуэдэу ар зыми ицIыхуртэкъым. Пэжщ, тыкуэным щIыхьэрэ, зыгуэрхэр жиIамэ, сатуущI цIыхубзхэр зэфIэумэзэхэрт. Апхуэдэ дыдэу и макъ лъэщымкIэ абы диктор ныбжьыщIэхэм псэупIэхэр къахудихырт, лэжьапIэ къахуигъуэтырт, хузэфIэкIымкIэ сэбэп яхуэхъурт.

Зихуэдэ щымыIэ Левитан Юрий илъэс 40 ипэкIэ, 1983 гъэм шыщхьэуIум и 4-м дунейм ехыжащ. Ар къызэIыхьащ Курск зауэзэрылIыр щекIуэкIа щIыпIэхэм ящыщ Бессоновкэ къуажэм зауэм хэтахэм щаIущIауэ. Левитан Юрий щылIащ Дзэ Плъыжьым и дэтхэнэ етхуанэ сэлэтми и псэр щита щIыпIэм. Ари зы зэгъэпщэныгъэщ.

Езыр мыпсэужми, и макъ лъэщыр къэнащ.