Редактор нэхъыщхьэу лэжьахэр
Щомахуэ Амырхъан
Адыгэ сабий литературэр зэхэзыублахэм ящыщщ Щомахуэ Амырхъан Къамызэ и къуэр. Абы и къалэмыпэ къыщIэкIащ нэхъ цIыкIухэми балигъхэми гукъинэ ящыхъуа усэ, рассказ, повесть хьэлэмэтхэр, роман, драматическэ тхыгъэ зыбжанэ.
Амырхъан къыщалъхуар Тэрч районым хыхьэ Курп Ищхъэрэ къуажэрщ, 1910 гъэм жэпуэгъуэм и 10-м. Ар щеджащ къуажэм дэта пэщIэдзэ школым, Ленинскэ еджапIэ къалэ цIыкIури (Налшык къалэ) къиухащ. ЩIэныгъэм зыIэпиша щIалэр иужьыIуэкIэ щеджащ Орджоникидзе (Владикавказ) дэт Кавказ Ищхъэрэ педагогикэ институтым. Илъэс зыхыблкIэ ар щылэжьащ Налшык педтехникумым, япэщIыкIэ и егъэджакIуэу, итIанэ абы и унафэщIу. 1938 гъэм Амырхъан ягъэуващ «Социалистическая Кабардино-Балкария» газетым и редактору. Хэку зауэшхуэм и лъэхъэнэм Щомахуэр Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м цIыхубэм щIэныгъэ егъэгъуэтынымкIэ и комиссарщ. Ар лэжьащ партым и райкомым и япэ секретаруи, республикэм щIэныгъэ IуэхухэмкIэ и министруи, «Къэбэрдей пэж» газетым и редакторым и къуэдзэуи. 1958 гъэ лъандэрэ къыдэкI «Iуащхьэмахуэ» журналым ар и япэ редактор нэхъыщхьэщ. А IэнатIэм ар пэрытащ 1965 гъэ пщIондэ. 1965 - 1970 гъэхэм Амырхъан лэжьащ республикэм и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм и правленэм жэуап зыхь и секретару. Амырхъан Къэбэрдей-Балъкъэрым фIыуэ къыщацIыху усакIуэт.
Лъэпкъ литературэмрэ гъуазджэмрэ зегъэужьыным хуищIа хэлъхьэныгъэр къалъытэри, Щомахуэ Амырхъан 1979 гъэм къыфIащащ «Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ», «КъБАССР-м и цIыхубэ усакIуэ» цIэ лъапIэхэр.
ЩоджэнцIыкIу Iэдэм
УсакIуэ, тхакIуэ, драматург, зэдзэкIакIуэ Iэзэт ЩоджэнцIыкIу Iэдэм Угъурлы и къуэр. Ар къыщалъхуар Бахъсэн районым щыщ Кушмэзыкъуей къуажэрщ. Абы курыт еджапIэр къыщиуха нэужь зы илъэскIэ колхозым щылэжьауэ, ар щIотIысхьэ Ленинскэ еджапIэ къалэ цIыкIум. ИужькIэ Къэбэрдей-Балъкъэр пединститутым илъэсищкIэ щеджауэ, Дыгулыбгъуей къуажэм егъэджакIуэу ягъакIуэ. Ар абы щолажьэ илъэсрэ ныкъуэкIэ.
1939 гъэм ЩоджэнцIыкIу Iэдэм ТхакIуэхэм я союзым хагъэхьащ. 1941 гъэм и щэкIуэгъуэ мазэм щегъэжьауэ Iэдэм шууей дивизэм хэтащ. Зауэ IэнатIэм здыIутым, абы зэхуэдэу егъабзэ фочри къалэмри. Ар ящыщщ Кавказыр, Украинэр, Молдавиер хуит къэзыщIыжа зауэлIхэм, адэкIэ Румынием, Венгрием, Австрием, Чехословакием щызэуахэм…
Зауэ нэужьым Iэдэм къулыкъу зыбжанэ зэрихъуэкIащ, жылагъуэ лэжьыгъэшхуэхэр иригъэкIуэкIащ. 1947 гъэ пщIондэ ар Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым литературэмрэ IуэрыIуатэмкIэ и секторым и унафэщIу лэжьащ. 1941 - 1951 гъэхэм Къэбэрдей педагогикэ институтым и егъэджакIуэщ. 1954 гъэм Iэдэм хах республикэм и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм и правленэм и тхьэмадэу, 1955 - 1956 гъэхэм Къэбэрдейм щэнхабзэмкIэ и министрщ. 1965 - 1970 гъэхэм ЩоджэнцIыкIу Iэдэм «Iуащхьэмахуэ» журналым и редактор нэхъыщхьэщ.
Iэдэм Къэбэрдей-Балъкъэрым и Совет Нэхъыщхьэм и депутату, Мамырыгъэр хъумэнымкIэ республикэ комитетым и унафэщIу мызэ-мытIэу хахащ, ди литературэм хуищIа хэлъхьэныгъэшхуэм папщIи «КъБР-м и цIыхубэ усакIуэ» цIэ лъапIэр (1969 гъэм), Лэжьыгъэм и Бэракъ Плъыжь орденыр (1976 гъэм) къыхуагъэфэщащ.
Тхьэгъэзит Зубер
КъБР-м и цIыхубэ усакIуэ Тхьэгъэзит Зубер Мухьэмэд и къуэр Тэрч районым хыхьэ Мэртэзей (Дей) къуажэм къыщалъхуащ. Школыр къиуха нэужь, Зубер щIэтIысхьащ Къэбэрдей къэрал пединститутым и тхыдэ-филологие факультетым адыгэбзэмрэ урысыбзэмкIэ и къудамэм. 1960 гъэм къыщыщIэдзауэ 1965 гъэ пщIондэ Тхьэгъэзитыр «Советская молодёжь» газетым щылэжьащ. 1965 - 1971 гъэхэм ар «Iуащхьэмахуэ» журналым и редактору, итIанэ редактор нэхъыщхьэу щытащ. КъыкIэлъыкIуэ илъэс тIощIым Зубер ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм жэуап зыхь и секретарщ, 1991 - 1994 гъэхэм абы и тхьэмадэщ.
Тхьэгъэзитым тхэн щыщIидзар 1949 гъэрщ. Абы и къалэмыпэм къыщIэкIащ усэ, поэмэ, тхыгъэ куэд. Зубер и IэдакъэщIэкIхэр зэрадзэкIауэ я анэдэлъхубзэхэмкIэ йоджэ украинхэр, латышхэр, куржыхэр, ингушхэр, шэшэнхэр, абхъазхэр, балъкъэрхэр, азербайджанхэр, болгархэр, венгрхэр, хьэрыпхэр.
Езы Тхьэгъэзитым адыгэбзэкIэ ди пащхьэ кърилъхьащ Руставели Шота и «Къаплъэныфэ зыщыгъ зекIуэлI» тхыгъэр, Мечиев Кязим и усэхэр, Пушкин Александр и усэхэмрэ поэмэхэмрэ щыщхэр, нэгъуэщI куэди. Зубер Комсомол саугъэтым (1965), КъБАССР-м и Къэрал саугъэтым (1981) я лауреатщ.
Къэрмокъуэ Хьэмид
ЩIэныгъэ куу зыбгъэдэлъ, зи анэдэлъхубзэр дахэу зыгъэшэрыуэ Къэрмокъуэ Хьэмид Гъузер и къуэм лэжьыгъэ купщIафIэхэр къызэринэкIащ, IуэрыIуатэмрэ литературэмрэ ятриухуа и IэдакъэщIэкIхэр тхылъеджэхэм гунэс ящыхъуащ.
Хьэмид къыщыхъуар Бахъсэн районым хыхьэ Зеикъуэ къуажэрщ. Курыт еджапIэр къиуха нэужь, ар щоджэ Къэбэрдей къэрал пединститутым филологиемкIэ и факультетым. Илъэс зытIущкIэ Хьэмид «Ленин гъуэгу» газетым щолажьэ, иужькIэ «Iуащхьэмахуэ» журналым критикэмкIэ и къудамэм и унафэщIу ягъакIуэ. Абы и зэфIэкIхэр къалъытэри, а журнал дыдэм и редактор нэхъыщхьэ ящI (1972 гъэм). ИлъэситхукIэ а къалэным пэрытауэ Хьэмид ягъакIуэ «Эльбрус» тхылъ тедзапIэм и унафэщIу. Нэхъ иужьыIуэкIэ ар «Адыгэ псалъэ» газетым мэувыжри, илъэс зыбжанэкIэ абы щолажьэ.
ЩIэныгъэлIым и лэжьыгъэхэм щIыпIэ ин щаубыд япэ лъэпкъ узэщIакIуэхэм, адыгэ литературэм и лъабжьэр зыгъэтIылъахэм, ди зэманым жыджэру хэт тхакIуэ-усакIуэхэм я творчествэр зэпкърыхыным. Абы иIэщ КIэрашэ Тембот, Гулиа Дмитрий, Iэщын Хьэзрэт сымэ ятеухуа тхыгъэ хьэлэмэтхэр. Сабийхэм фIыуэ ялъэгъуащ Къэрмокъуэм и «Жыр пыIэ», «Бажэ пшынэ», «Таурыхъхэр», «Нартхэр» тхылъхэр.
«КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэ лъапIэр зыфIаща мы цIыху гуащIафIэр икIи зэдзэкIакIуэ Iэзэщ. Абы адыгэбзэм къригъэзэгъахэм, зэридзэкIа тхыгъэхэм ящыщщ Къаз-Джэрий и «ХьэжытIэгъуей аузыр», КIашэ Адэлджэрий и рассказхэр, «Абрэджхэр», «Iуащхьэ щыгум» повестхэр, Шинкубэ Бэгърат и «ЖылакIэ» романыр, Къандур Мухьэдин и «Кавказ» романыр, нэгъуэщI куэди.
Шэвлокъуэ Пётр
Шэвлокъуэ Пётр Жэбагъы и къуэр Аруан районым щыщ Старэ Шэрэдж къуажэм 1927 гъэм къыщалъхуащ.
1944 гъэм къыщыщIэдзауэ 1945 гъэм нэсыху Шэвлокъуэр «Къэбэрдей пэж» газетым корреспонденту щылэжьащ. КъыкIэлъыкIуэ илъэситIым ар а газет дыдэм мэкъумэш IэнатIэмкIэ и къудамэм и унафэщIщ, 1946 гъэм жэуап зыхь и секретарщ, 1946 - 1948 гъэхэм газетым и литературэ секретарщ.
1948 - 1950 гъэхэм Пётр «Къэбэрдей пэжым» щэнхабзэмкIэ и къудамэм и унафэщI ящI. 1950 гъэм ар щIотIысхьэ Горький Максим и цIэр зэрихьэу Москва дэт Литературэ институтым. 1955 гъэм ар къеухри, зы илъэскIэ Къэбэрдей тхылъ тедзапIэм и редактор нэхъыжьу мэлажьэ.
ИлъэситIкIэ Шэвлокъуэ Пётр щытащ Къэбэрдей-Балъкъэр радиом и редактору. Абы и ужькIэ 1965 гъэм нэсыху ар «Iуащхьэмахуэ» журналым прозэмкIэ и къудамэм и редакторщ. КъыкIэлъыкIуэ илъэсхэм Шэвлокъуэр лэжьащ «Iуащхьэмахуэм» жэуап зыхь и секретару, редактор нэхъыщхьэу.
Шэвлокъуэм и литературэ-критикэ тхыгъэхэр къытехуэрт республикэ газетхэмрэ журналхэмрэ, «Эльбрус» тедзапIэм тхылъ щхьэхуэу къыщыдэкIырт.
Пётр къыфIащащ «КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэр.
IутIыж Борис
Илъэс 17-кIэ «Iуащхьэмахуэ» журналыр зыгъэбжьыфIа, адыгэ тхакIуэ, усакIуэ, драматург IутIыж Борис Къуней и къуэр Шэрэдж районым хыхьэ Зэрэгъыж къуажэм 1940 гъэм жэпуэгъуэм и 15-м къыщалъхуащ. БалигъыпIэ иувэху и гъащIэр къуажэм щигъэкIуащ, абы курыт еджапIэр къыщиухащ.
Борис дзэм илъэсищкIэ къулыкъу щищIащ. 1963 - 1968 гъэхэм Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым адыгэбзэмрэ литературэмкIэ и къудамэм щеджащ. Университетыр къызэриухыу, IутIыжыр Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым адыгэбзэмкIэ и секторым щылэжьэну ягъэуващ икIи илъэс 22-кIэ а IэнатIэм пэрытащ. А зэманым къриубыдэу Борис къиухащ бзэ щIэныгъэхэмкIэ Тбилиси дэт институтым и аспирантурэр. А институт дыдэм щыпхигъэкIащ и кандидат диссертацэри. Адыгэбзэм ехьэлIауэ абы къыдигъэкIащ монографие, тхылъхэр, тхыгъэ щхьэхуэхэр, апхуэдэуи ар елэжьащ псалъалъэ зэмылIэужьыгъуэхэр зэхэлъхьэным.
Борис егъэджакIуэхэм я щIэныгъэм щыхагъахъуэ институтым (Налшык къалэ) лъэпкъыбзэхэмрэ лъэпкъ литературэхэмкIэ и кафедрэм и унафэщIу лэжьащ.
1991 гъэм IутIыжыр хахащ «Iуащхьэмахуэ» журналым и редактор нэхъыщхьэу икIи 2008 гъэ пщIондэ, дунейм ехыжыху, а къулыкъу мытыншыр абы ирихьэкIащ.
IутIыж Борис дэзыхьэхыу, нэхъыбэу зыхэлэжьыхьу щытар лъэпкъ драматургиерщ. Абы и къалэмыпэм къыщIэкIащ пьесэу пщIы бжыгъэхэр. Ахэр ди Адыгэ театрым и мызакъуэу, щагъэуващ Адыгейми, Къэрэшей-Шэрджэсми, Дагъыстэнми. Борис и «Тыргъэтауэ» драмэр Москва щагъэлъэгъуауэ щытащ, хьэрыпыбзэкIи зэрадзэкIри, Щам тхылъуи къыщыдагъэкIат икIи абы къытращIыкIа спектаклри щагъэлъэгъуат. «Дамэлейр» Тыркум и къалащхьэ Стамбул щагъэуващ.
ЦIэрыIуэ хъуа драматургическэ тхыгъэхэм къадэкIуэу, Борис и къалэмыпэм къыщIэкIащ радиомрэ телевиденэмрэ папщIэ итха сценарийхэри. Жанр зэхуэмыдэхэм зыкъызэрыщигъэлъэгъуам и щапхъэщ абы и поэмэхэр, гушыIэ рассказхэр, нэгъуэщIхэри.
А псом къадэкIуэу ар сурэтыщI Iэзэт, скульптор IэкIуэлъакIуэт, зэфIэкI зиIэ щIэныгъэлIт. Абы хуэфащэ дыдэу къыфIащат «УФ-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ», «КъБР-м и цIыхубэ тхакIуэ» цIэ лъапIэхэр.
Елгъэр Кашиф
Елгъэр Кашиф Мысост и къуэр Шэджэм районым хыхьэ Щхьэлыкъуэ къуажэм 1935 гъэм жэпуэгъуэм и 10-м къыщалъхуащ.
1960 гъэм Горький Максим и цIэр зезыхьэ Литературэ институтыр (Москва) къиухащ. А илъэсым щегъэжьауэ 1964 гъэ пщIондэ Елгъэрыр Налшык телевиденэм и студием редактору щылэжьащ. 1965 - 1968 гъэхэм ар «Ленин гъуэгум» и лэжьакIуэщ, 1968 - 1970 гъэхэм а газетым жэуап зыхь и секретарым и къуэдзэщ.
1970 гъэм Кашиф «Iуащхьэмахуэ» журналым макIуэ, абы и къудамэм и унафэщIу илъэсиблкIэ мэлажьэри, 1977 гъэм журналым жэуап зыхь и секретару ягъэув. 2008 гъэм къыщыщIэдзауэ илъэсиплIым щIигъукIэ «Iуащхьэмахуэм» и редактор нэхъыщхьэ къалэныр игъэзэщIащ Елгъэрым.
Елгъэр Кашиф литературэм япэ лъэбакъуэр зэрыхичар усыгъэкIэщ, нэхъ пыухыкIауэ жыпIэмэ, гушыIэрэ ауанкIэ гъэпса и тхыгъэхэмкIэщ. Апхуэдэт Кашиф 10-нэ классым щIэсу итха и япэ усэр. «Сэ епщIанэр къэзухащ» и IэдакъэщIэкIыр 1955 гъэм мазаем и 20-м къыдэкIа «Советская молодёжь» газетым къытехуауэ щытащ. А гъэ дыдэм «Къэбэрдей пэж» газетми къытрадзат «Лу шыдыгум икIуэдащ» и усэри. УсакIуэ щIалэм къуажэ школыр къыщиухым ирихьэлIэу, и тхыгъэ зыбжанэ «Къэбэрдей» альманахми къытехуауэ щытащ.
Елгъэрыр жыджэру холэжьыхь адыгэ прозэм. Абы и рассказхэмрэ повестхэмрэ щызэхуэхьэса и тхылъхэр Налшыки Москваи зыбжанэрэ къыщыдэкIащ. «Щыуагъэ» зыфIища и романыр 1988 гъэм дунейм къытехьащ.
ТхакIуэм и творчествэм увыпIэшхуэ щеубыд нэгъуэщIыбзэкIэ ятхахэр зэдзэкIынми. Апхуэдэщ урыс-совет классикхэм, Украинэм, Абхъазым, нэгъуэщI щIыналъэхэми я усакIуэхэм, тхакIуэхэм, драматургхэм я тхыгъэхэу газетхэм, журналхэм къытехуахэри тхылъ щхьэхуэу къыдэкIахэри.
Елгъэрыр республикэм и ТхакIуэхэм я союзым хэтщ, абы «КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ», «КъБР-м и цIыхубэ тхакIуэ» цIэ лъапIэхэр къыхуагъэфэщащ.