Театрыр ноби зи пщIыхьым хэт

Театрыр дунейпсо гъуазджэм и Iыхьэ нэхъ лъэрыхь дыдэхэм ящыщщ. Ар и «щхьэцыгъуэхэмкIэ» хэухуэнащ литературэм, ма­къамэм, къафэм, уэрэдым, ­гъуа­з­джэм и нэгъуэщI лIэужьы­гъуэхэм.

Сыт хуэдэ зэманми театрым и зыужьыныгъэр епхауэ щытащ цIыхухэм я къэухьымрэ я щэнхабзэр здынэс лъагапIэмрэ. Абы къыдэкIуэу, театрым Iэмал къыдет дыкъэзыухъу­реихь дунейр и жыпхъэ щхьэхуэхэмкIэ зыхэтщIэну. Апхуэдэу, спектак­лыр сценэм къыщыхъу Iуэхугъуэ щхьэхуэщ.
Актёрхэм я зэфIэкIым, дауи, куэд дыдэ елъытащ, ауэ ахэр режиссёрым и уна­фэм ипкъ иткIэщ зэрылажьэр. Абы къыхэкIыу, режиссёрым и мы­хьэнэр театрым дежкIэ икъукIэ инщ жытIэмэ, ­едгъэлеинукъым.
Гуапэ зэрытщыхъущи, ди лъэп­къым и мащIэкъым режиссёр, актёр зэчиифIэхэр. Абыхэм теат­рым и зэфIэкI гъэщIэгъуэнхэмкIэ лъэпкъым и гупсысэр лъагапIэ­щIэхэм хуашэ, и псэр фIым, нэхум хуагъэуш.
Гъуазджэм и дунейм щыщ зыщ адыгэ (шэрджэс) драмэ театрым и къызэгъэпэщакIуэ, режиссёр,  драматург цIэрыIуэ, Аб­хъаз Республикэм щIыхь зиIэ и артист, Къэ­бэрдей-Балъкъэрым  гъуазджэ­хэм­­кIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, КъШР-м и цIыхубэ тхакIуэ, лэжьыгъэм и ве­теран, ­УФ-м и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм хэт, Урысейм и лъэпкъхэм я еханэ Артиадэм и лау­реат Абдокъуэ Маталио Умар и ­къуэр. Режиссёрым иджыблагъэ игъэлъэпIащ илъэс 80 зэрыри­къуар.
1938 гъэм Абдокъуэ Маталио ­къыщалъхуащ Къэрэшей-Шэрджэ­сым хыхьэ ПсэукIэ-Дахэ къуажэм (ипэкIэ Къылыш къуажэкIэ еджэу щытащ). Хэку зауэшхуэр зи гъащIэ лъагъуэм къыхэIэба сабий куэдым ящыщщ Маталио.
- Си адэ-анэр фIыуэ сщIэ­жыр­къым. Сысабийуэ ахэр зэбгъэдэкIыжри, си анэшхуэм и гъу­сэу сыкъэнащ. ИужькIэ си адэм нэгъуэщI цIыхубз къишэжри, зы щIалэ къащIэхъуащ. Ди адэр ­Хэку зауэшхуэм щыкIуам, сэ иджыри сыцIыкIут. 1942 гъэм Сталинград и Iэгъуэблагъэм щыхэкIуэдащ ар, - игу къегъэкIыж Маталио.
ЩIалэ цIыкIур нэхъ къыдэкIуэтея нэужь, щIэныгъэ ирагъэ­гъуэтыну яунэтIащ Черкесск ­къалэм дэт лъэпкъ интернатым. Абы щигъэкIуа илъэсхэм сабийр хэт зэпыту щытащ творческэ, художественнэ Iуэхугъуэхэм: басня къеджэрт, ­театр теплъэгъуэхэм щыджэгурт… Абы къыхэкIыу, Маталио курыт еджапIэр къыщиуха пIалъэм ирихьэлIэу, зыхуеджэнур, зыщIэ­хъуэпсыр ищIэрт. Апхуэдэуи 1957 гъэм Маталио щIэтIысхьащ Ост­ровский А. и цIэр зезыхьэ Ленинград театр институтым (иджы Санкт-Петербург театр академие).
- Ленинград къикIри, бзылъ­хугъэ гуэр Черкесск къа­лэм къэкIуат. Абы театр еджапIэм щIэтIысхьэну гукъыдэж зиIэ­хэм экзамен дигъэтащ. Ар тыншу зэрысхуэтари, зэуэ еджапIэм сызэращтари сощIэж, - жеIэ Абдокъуэм.
Абы Маталио илъэситхукIэ щеджащ икIи театрымрэ киномрэ я актёр IэщIагъэр зригъэгъуэтащ. А пIалъэм къриубыдэу и гупсысэми и къэухьми зэхъуэкIыныгъэфIхэр ягъуэтащ…
Ленинград театр институтым ­щеджа, Къэрэшей-Шэрджэс студием и актёр ныбжьыщIэхэм 1962 гъэм Черкесск къалэм къагъэзэжащ. Ар ди хэгъэгумкIэ мыхьэнэ ин зиIа Iуэхугъуэшхуэт.
- Пэжыр жысIэнщи, сыщыстудентми сегупсысырт ди хэгъэгум дгъэзэжмэ, лъэпкъ театр, сэркIэ нэхъыщхьэр, адыгэ театр, диIэн зэрыхуейм. Сыту жыпIэмэ, абы щыгъуэм урыс театр закъуэрат ла-жьэр, - къыхегъэщ Маталио.
И хъуэпсапIэр нэрылъагъу ­хъун папщIэ, Черкесск къалэ  дэт драмтеатрым Маталио актёр гуп щызэришэлIащ. Ахэр Ленинград къыщыддеджа актёр Шумахуэ Владимир, ГумжьафIэ Хьисэ, Уэз Лилэ сымэт.
КъызэрагъэпэщагъащIэ адыгэ гу­пым я япэ гъэлъэгъуэ­ныгъэ ­хъуащ «Ди къуажэм» спектаклыр. Ар адыгэбзэкIэ ягъэуват. Къыхэгъэщыпхъэщ пьесэр Маталио щыстудента илъэсхэм ит­хауэ зэрыщытар. Пьесэри жэр­­дэмри зэ­рейм къыхэкIыу, режиссурэ IэнатIэри абы къыхуагъэ­фэщащ.
- Япэ дыдэу а спектаклыр Эр­сакон къуажэм щытшам епхауэ ­зы гукъэкIыж сиIэщ. Ар 1963 гъэрат. Спектаклыр духа нэужь, сценэмкIэ зы бзылъхугъэ хэкIуэта гуэр, и нэпсхэр къыфIекIуэу, къыдэкIуейри, къыджиIащ: «Иджы сылIэми, сымылIа хуэдэщ. Си анэдэлъхубзэмкIэ спектакль слъэгъуащ!»… Апхуэдэ псалъэхэр зэхэпхыну сыт  и уасэт, - игу къегъэкIыж Маталио.
Пьесэм къыщыгъэлъэгъуэжат иджырей адыгэ къуажэм и псэу­кIэр, абы дэс цIыхухэм я хьэл-щэнхэр.
Творческэ зэдауэхэмрэ къэлъы­хъуэныгъэхэмрэ  я фIыгъэкIэ, адыгэ театрым хуэмурэ псэ къы­хыхьэрт. Ауэ гъащIэм Iэджэуи зы­зэре­дзэкI, дызыщымыгугъа куэди къыщохъу. Апхуэдэу, илъэс бжыгъэ гуэркIэ ­Маталио щылэжьэн хуей хъуащ Къал­мыкъ АССР-м и Яшалтинс­кэ лъэпкъ театрым и режиссёр нэхъыщхьэуи. Ауэ, щхьэж и лъа­гъуэ иIэжщи, дунейми абы теухуауэ ­къэхъукъащIэхэр зэрегъэзахуэ.
1972 гъэм хабзэм тету унафэ ящIри, Къэрэшей-Шэрджэсым щы­Iэ театрым лъэпкъ труп­пэхэр къыщызэрагъэпэщащ. Адыгэ труппэм и режиссёр нэхъыщхьэу Абдокъуэ Маталио ирагъэблэ­гъащ. IэнатIэщIэм пэрыту, абы и япэ гъэлъэгъуэныгъэ хъуауэ щытащ езым итха «Исчезающие тени» пьесэмкIэ ягъэува спектаклыр. 1976 гъэм лъэпкъым илъэгъуащ Джакометти Паоло и «Семья преступника» пьесэмкIэ игъэува спектаклыр.
1975 гъэм Маталио къиухыжащ ГИТИС-м и режиссёр курсхэр икIи Абдокъуэм къыхуагъэфэщауэ щытащ нагъыщэ хэIэтыкIахэр зэрыт дипломыр.
1989 гъэм Маталио къэрэшей, адыгэ лъэпкъ театрхэм (абы щы­гъуэм ахэр зэгуэтт) я унафэщIу ягъэуващ. КъыкIэлъыкIуэу, 1992 гъэм, Маталио адыгэ драмэ теат­рым и художественнэ унафэщI икIи директор ящIащ. Абдокъуэр гъуазджэм хуэлэжьэху хущIэкъу зэпыту щытащ театрыр фести­валь, зэхьэзэхуэ зэмылIэужьыгъуэхэм и зэфIэкI щеплъыжыным. Къы­жыIапхъэщ, Налшык къалэм дэт, Кавказ Ищхъэрэм ГъуазджэхэмкIэ къэрал институтым адыгэхэм яхуэгъэпса театр студиер 2000 гъэм къыщызэгъэпэщыным Абдокъуэм и къару мымащIэу зэрыхилъхьар.
Маталио режиссурэм нэхъыбэу зритыжауэ щытами, къыхыумыгъэщыну фIэкIыпIэ иIэкъым ар актёр гъэщIэгъуэнуи зэрыщытар. КъызэрыджаIамкIэ, цIыхухэр театр кассэм къекIуалIэрти, спек­такль щыIэнум «Абдокъуэр щыджэгурэ?» жаIэу щIэупщIэрт. Ар джэгумэ, би­летхэр къащэхурт.
Езы Маталио зэрызиумысыжымкIэ, абы и псэм нэхъ пэгъунэ­гъур трагическэ ролхэращ. Хуэб­гъэ­фащэ зэрыхъунумкIэ, а фIэ­фIыныгъэм и лъабжьэр езым и гъащIэ лъа­гъуэм и къежьапIэм къы­щылъыхъуапхъэщ. Адэ-анэм я фIылъа­гъуныгъэр   зымылъэ­гъуа актёрым трагедие, драмэ образхэр нэхъ зыхищIэ хъуащ. А образхэр Маталио псэкIэ нэхъ пэгъу­нэгъущ, ахэр зэрыт щытыкIэр къыгуроIуэ. Апхуэдэу, ди тхыгъэм и лIыхъужьым нэхъ игу къинэжа, езыр щыджэгуахэм ящыщщ ­«Океан» (Штейн Александр и пьесэщ), «Щхьэ­закъуэ» (Минурин Туфан и пьесэщ) спектаклхэр.
Актёр зэчийм Абдокъуэр киноми хуишауэ  щытащ. Апхуэдэу, ар хэтащ «Колокол священной кузни» фильмым.  Абы Провокато­рым и ролыр щигъэзэщIащ. Маталио ­къигъэщIа образ гъэщIэ­гъуэным папщIэ  Абхъаз Республикэм щIыхь зиIэ и артист цIэри къы­хуагъэфэщауэ щытащ.
Мы илъэсым Абдокъуэ Маталио театрым къыIукIыжащ. Арами, абы зэрыпыщIауэ щыта илъэс ­56-м ­къриубыдэу, режиссёрым спек­так-ли  155-рэ  игъэуващ.   Ахэр я жанркIи, бзэ зэрыгъэувамкIи зэмылIэужьыгъуэщ.  Пьесэхэм  яхэтщ  езы Мата­лио и Iэдакъэ къыщIэкIахэри, урыс, хамэ къэралхэм щыщ драматург­хэм я тхыгъэхэри. Апхуэдэщ «Клят­ва Махмуда», «Анэхэр гъын хуейкъым», «Хочу присниться тебе» (Абдокъуэ Маталио), «Не всё коту масленница» (Островский А.), «Черкесский кинжал» (Абрамцев К­.),­­ «Проделки Скапена» (Мольер Ж.-Б.), «Глаз Великана», «Волшебный напёрсток» (Дэбагъуэ М.), «Пауки» (Уэхъутэ А.) нэгъуэщIхэри.
Псом хуэмыдэу  езы Маталио къыхигъэщ зэпытщ драматургие Iуэ­хукIэ зыдэлэжьа, «Черкес хэку» газетым и редактор нэхъыщхьэу щы­та, творческэ зэчиишхуэ зыбгъэдэлъа Дэбагъуэ Мухьэмэд.
- Адыгэ театрыр зэфIэувэным, зиужьыным икъукIэ хэлъхьэныгъэ ин хуищIащ Дэбагъуэ Мухьэмэд. Драматургие и лъэныкъуэкIэ абы и зэфIэкIыр лъагэт. Мухьэмэдрэ сэрэ ди пьесэ 13 зэрыхуа сборник къыдэдгъэкIауэ щытащ, - къыхегъэщ Маталио.
Режиссёрым зэрыжиIэмкIэ, ­игъэу­ва теплъэгъуэхэм ящыщ ­гуэрхэр хэIэтыкIауэ къыхигъэщ­хь­э­хукIыныр нэхъ гугъущ.
- Спектакль къэскIэ уи къару, уи гупсысэ щыхэплъхьэкIэ, ар ууей мэхъу, ар къэплъхуа сабийм хуэдэщ, - жеIэ режиссёрым.
Нобэ Маталио усэ тхынми дехьэх. Абы зэрызиумысыжымкIэ, усэм илъэситху хуэдиз хъуауэ зы­Iэпешэ. КъызэрыхигъэщымкIэ, усыгъэр урысыбзэкIи адыгэбзэкIи ­къыхуокIуэ. Нэхъыбэм и тхыгъэхэр лирикэ темэм епхащ. Ауэ зауэ, хэку фIылъагъуныгъэ темэхэри и Iэрытх­хэм хэтщ. Усэхэм ущыхэплъэкIэ, наIуэ къыпщохъу Маталио зауэм ­хуиIэ лъагъумыхъуныгъэр. Абы и IэдакъэщIэкIхэм къахощ зауэжьым адэншэу къигъэна сабийхэм я гу­къеуэр…
Маталио ящыщщ зи лэжьыгъэр лэжьапIэу къэзымылъытэ, атIэ ар гъа­щIэ зыхуэхъуахэм.
- ЗэрысщIэжрэ театрыр си гъащIэу сыпсэуащ. Си гъащIэм и Iыхьэ нэхъыбэр аращ щызгъэкIуар. Нобэ сымылэжьэжми, пычыгъуэ гуэрхэм селэжьу, зэзгъащIэу е згъэуву, репетицэ диIэу, театрыр ноби си пщIыхьым хэтщ, - къыщIегъуж Абдокъуэм и псалъэм.