Геодезиемрэ картографиемрэ
Псыхэм, мэзхэм, губгъуэхэм, бгыхэм, къуэладжэхэм, нэгъуэщIхэми инагъ-цIыкIуагъ я лъэныкъуэкIэ я зэхэлъыкIэр, ЩIы Хъурейм и гравитацэ (зыщIэзышэ) губгъуэр щIыпIэ-щIыпIэхэм къызэрыщыкIуэр, ахэр псори картэрэ плану тхылъымпIэм зэрытрагъэзагъэ Iэмалхэр зыубзыху щIэныгъэщ геодезиемрэ картографиемрэ.
Математикэмрэ физикэмрэ лъабжьэ зыхуэхъуа унэтIыныгъэхэр геологиеми, географиеми, геоботаникэми, гъавэ щIэкIэмрэ ар зытрасэ щIыгум кIэлъыплъынымкIэ IэщIагъэхэми япыщIащ. Геодезиер къыщыбгъэсэбэп мэхъу мэкъумэш хозяйствэм, геофизикэм, астрономием, щIы Iыхьэхэр гуэшынымрэ псы щIэгъэлъадэмрэ пыщIа IэщIагъэхэм, нэгъуэщIхэми. Картографием и къалэн нэхъыщхьэхэм ящыщ зыщ ЩIы хъурейм и зы дэтхэнэ къуапи нахуэрэ IупщIу къыщыгъэлъэгъуэжа картэ зэмылIэужьыгъуэхэр зэхэгъэувэныр.
Пасэрей зэманым дунейм тета лъэпкъыжьхэми къагъэсэбэпу щытащ щIы щхьэфэм и зыгъэзэкIэр къэзыгъэлъагъуэ нагъыщэхэмрэ гъуэгу гъэнахуэ папщIэу ящI сурэтхэмрэ. Жыгым, мывэм, фэм тращIыхьа тхыпхъэщIыпхъэхэм ущыщакIуэ, укъыщыувыIэ, нэху укъыщекI хъууэ щыта щIыпIэхэр апхуэдизкIэ Iэзагъэшхуэ хэлъу къыщыгъэлъэгъуэжащи, ноби зылъагъухэм ар телъыджэ ящохъу.
Мэзкуу пщыгъуэм и зыужьыгъуэм зыIэригъэхьа щIыналъэхэр къыщыгъэлъэгъуэжа картэ япэ дыдэу дунейм къыщытехьар 1497 гъэращ. Мыдрейуэ, геодезие щIэныгъэм ухэзыгъэгъуазэ тхылъ ди къэралым япэу къыщыщыдэкIар Грозный Иван и тетыгъуэращ (1530 - 1584).
Урысейр дунейм къызэрыщыунэхурэ и гъунапкъэхэм зэрызригъэубгъуным сытым щыгъуи яужь итащ. Псом хуэмыдэжу, ар абы нэхъ къыщехъулIар XVI-XVII лIэщIыгъуэхэращ. Мэзкуу пщыгъуэу тхыдэм къыхыхьа къэралыгъуэщIэм, илъэс щэ ныкъуэм къриубыдэу, КъуэкIыпIэ лъэныкъуэмкIэ щIыналъэшхуэхэр щызыIэригъэхьащ. ЗекIуэлIхэмрэ зауэшыхэмрэ къахута щIыпIэщIэхэр къызэрагъэлъагъуэ тхыпхъэщIыпхъэхэр апхуэдизкIэ щIэщыгъуэти, Европэм щыпсэу географхэм, картографхэм, этнографхэм, тхыдэджхэм алъандэрэ къагъэсэбэпа картэхэм зэхъуэкIыныгъэшхуэхэр халъхьэжын хуей хъурт.
«Картэр дзэр зэрыплъэщ» псэлъафэр Петр Езанэм и зэманыращ дунейм къыщытехьар. Къэралыгъуэшхуэм щIыгуу иIыгъыр тхылъымпIэм къыщыгъэлъэгъуэным хуэунэтIа япэрей лэжьыгъэр Урысейм 1720 гъэм къыщыщIэдзауэ 1744 гъэ пщIондэ щрагъэкIуэкIащ. Ауэ, ди къэралым геодезие-картографие щIэныгъэм нэгъэсауэ къулыкъущIапIэ къыщыхащIыкIар куэдкIэ нэхъ гувауэщ: 1919 гъэм, Ленин Владимир и жэрдэмкIэ, геодезие IуэхущIапIэ нэхъыщхьэ къызэгъэпэщыным хуэунэтIауэ РСФСР-м и ЦIыхубэ Комиссархэм я Советым унафэ къищта иужькIэщ.
2008 гъэм Геодезиемрэ картографиемкIэ федеральнэ агентствэр УФ-м Экономикэ зыужьыныгъэмкIэ и министерствэм иратыжащ. 2009 илъэсым, гъатхэпэм и 1-м щегъэжьауэ, зи гугъу тщIы агентствэм и къалэнхэр Къэрал регистрацэмкIэ, кадастрымрэ картографиемкIэ федеральнэ къулыкъум и пщэ далъхьэжащ.
Картографхэмрэ геодезистхэмрэ лIэщIыгъуэкIэрэ зэфIаха лэжьыгъэм и фIыгъэкIэ ди зэманым, гугъущи дыдемыхьу, ди пIи димыкIыу, дызыхуей щIыпIэм зыхэдгъэгъуэзэфынущ.
