Дыщэ фэеплъ зыхуэфащэ Дашу Хьэшыр

Урысей Федерацэмрэ КъБР-мрэ щIыхь зиIэ я артист Дашу Хьэшыр къызэралъхурэ илъэс 96-рэ ирикъуащ щIышылэм и 11-м.  Ди республикэм и мызакъуэу, нэгъуэщI щIыпIэ куэдми къыщацIыхуу щытащ ар. Балетмейстер Iэзэм, къэфакIуэ гъуэзэджэм хэлъхьэныгъэшхуэ хуищIащ ди адыгэ гъуазджэм икIи Алыхьым къыхуиутIыпща гъащIэ мащIэм къриубыдэу хузэфIэкIащ лъэужьыфI абы къыхинэн.

Илъэс бжыгъэкIэ узэIэбэкIэжмэ, Хьэшыр тезгъэпсэлъыхьыну зыхуэзгъэзауэ щытащ абы и къуэ нэхъыжь Мухьэмэд. ЩIалэм езыми и адэм и IэщIагъэр къыхихри, и гъащIэр абы триухуат. Республикэм япэу щагъэува «Лалуцэ», «Дахэнагъуэ» адыгэ балетхэм къыщыфащ. Мухьэмэд и адэм теухуауэ сызэригъэдэIуа хъыбархэм щыщ фи пащхьэ нислъхьэну сыхуейщ. Си гугъэщ фэри ахэр ффIэгъэщIэгъуэн хъуну.

Мухьэмэд зэрыжиIэжамкIэ, Хьэшыр къыщыхъуа унагъуэм ар а зэманым гъуазджэм, къэфэным дезыгъэхьэхын исакъым. И адэ ХьэкIашэ и гъащIэр мэзхъумэу лажьэу ирихьэкIащ, граждан, финн зауэхэм, Хэку зауэшхуэм хэтащ. И анэ, Ашэбокъуэхэ япхъу Зулихъан Налшык дэта, Ленинскэ еджапIэ къалэ цIыкIу жыхуаIэу щытам щIэсащ. Ар къиуха нэужь, Брамтэ къуажэ советым шылэжьащ.

Аращи, Хьэшыр къэфэным езыр-езырурэ хуэкIуауэ жыпIэ хъунущ. Щысабий лъандэрэ хьэгъуэлIыгъуэхэм, джэгухэм кIуэрт, къафэхэм якIэлъыплъырт. Нэхъыжьхэм ялъагъурт щIалэ цIыкIур абы зэрыдихьэхри, ягъусэу гуфIэгъуэхэм здашэрт. Нэ илъагъу, нэ ещIэж, жыхуаIэрати, апхуэдэурэ зригъэсащ. Гъуазджэр зи псэм хэлъ хъуа щIалэм, нэхъ къыдэкIуэтея нэужь, и Iэзагъэм хигъахъуэурэ екIуэкIащ.

Хьэшыр къиIуэтэжауэ щытащ, нэмыцэр ди щIыналъэм ирахужа нэужь, и ныбжьэгъу щIалиплӀ игъусэу цIыхубз гуэрым къэфэкIэм и щэхухэм илъэситI-щыкIэ хуригъэджауэ зэрыщытар. ИужькӀэ Пионерхэм я унэм кӀуэурэ абы зыщагъэсащ. Ауэ а псоми Дашур нэмысынкIэ хъунт, я къуажэм щыщ лIы гуэрым (и цIэр ящIэжыркъым) и сэбэп къемыкIамэ. Къэхъуарат. Хэку зауэшхуэм и зэманым нэмыцэхэм Хэкум ирашыну я мурад гупым Хьэшыр яхэхуауэ щытащ. Насып иIэти, а лIым къыщIигъэпхъуэжыфащ.

КъэфакIуэ гупым Хьэшыр щыхыхьар дзэм къулыкъу щищlэy къигъэзэжа нэужьщ. Ауэ дзэм зэрыщыIари сэбэп къыхуэхъуауэ щытащ. Сэлэт частым и ансамблым хэхуэри, абы илъэскIэ хэтащ, адрей гъэхэм балетмейстер IэщIагъэм зыхуигъэсащ. Ди щIыпIэм къигъэзэжа нэужь, ар занщIэу хагьэхьащ ди республикэм уэрэдымрэ къафэмкIэ и ансамблым. Илъэс зытхух нэхъыбэ хэмыту балетмейстеру ягъэуващ икIи 1962 гъэ пщIондэ IэщIагъитIри зэдихьащ. Ленинград Вагановым и цIэр зэрихьэу щыIэ хореографие училищэм а ильэс дыдэм ягъэкIуащ, республикэм щэнхабзэмкIэ и министрым и унафэкӀэ.  Ар къиухыу къигъэзэжа нэужь ансамблым хыхьэжыну игугъат, ауэ ар къехъулIакъым - Хьэшыр къыщигъэзэжа илъэсым республикэм и культпросветучилищэм хореографие къудамэ къыщызэIуахати, абы и унафэщIу IэщIагъэлI щIалэщIэр ягъэкIуащ.

А IэнатIэм зэрыпэрытым хуэдэу, Дашум къызэригъэпэщат езым и къэфакIуэ гуп. Ар иужькIэ цIэрыIуэ хъуа «Нальчанка» гупырт. Абы хэта къэфакIуэхэр, зэрыжаIэу, зырызыххэурэ зэхуишэсат Хьэшыр. ИужькIи, дэнэ щIыпIэ щымылэжьами, и къарури зэфIэкIри а ансамблым иритащ.

ИлъэсипщIкIэ училищэм зыщыпэрыта IэнатIэм къыIукIыжа щхьэкIэ, «Нальчанка»-м хуиту дэлэжьэнy Iэмал игъуэтакъым абы -  облсовпрофым художественнэ самодеятельностымкIэ и унэм хореографиемкIэ и методист нэхъыщхьэу ягъэкIуащ. Куэди дэмыкIыу унафэщIым и къуэдзэ хъуащ. Ауэ, дапхуэдэу щымытами, къызэригъэпэща къэфакIуэ гупыр зыпищI щыIэтэкъыми, а лэжьапIэри къигъанэри «Нальчанка»-м зритащ, дунейм ехыжыхукIи абы дэлэжьащ. Зэрысымаджэм (абы къеуэлIат лышх узыфэ бзаджэр) хуэдэурэ, репетицэхэм кIуэрт Хьэшыр.

Куэд къимыгъэщIами, Дашум хузэфIэкIахэм кIыхьу утепсэлъыхьыфынущ. Абы и цIэр ар зыцIыхуахэм нобэр къыздэсым фIыкIэ къраIуэ, и дуней тетыкIар гуапэу ягу къагъэкIыж, цIыхугъэ хэлъар яхуэмыIуэтэжу апхуэдэщ. Ар гуп куэдым ядэлэжьащ, программэ хьэлэмэтхэр яхуигъэуващ. Псалъэм папщIэ, «Шэджэм псыкъелъэхэр» гупым, хамэ къэрал концерт щитыну зигъэхьэзырырти, Хьэшыр ахэр къелъэIури, ядэлэжьауэ щытащ. Апхуэдэу «Терчанка» ансамблым къафэ яхуигъэуври, ари ягъэлъагъуэу ахэр Польшэм  щыIащ.

Аруан райокым и япэ секретару Ахъмэт Мусэбий щыщыта заманым «Нарт Хасэ» гупым хэтхэми ядэлэжьащ Дашур. Польшэм щекIуэкIа зэхьэзэхуэм ахэр щытекIуауэ щытащ балетмейстер Iэзэм яхузэхигъэува программэмкIэ. Ахэращ япэу «Дыщэ джыдэ цIыкIур» зыхуагъэфэщар. НэгъуэщI щапхъэ куэди къыпхуэхьынущ Хьэшыр и IэужьыфIу.

Дашур и хьэл-щэнкIэ цIыху Iэсэт, куэди жиIэртэкъым, сыт хуэдэ Iуэхури псалъэ дахэкӀэ зэфIихырт. Сабийхэм яхуэщабэт, бзэ IэфIт. 

Къэфэным нэмыщI, Хьэшыр сурэт ищIыни фIэфIу щытащ. Къэрэндащкlэ IэкIуэлъакIуэ дыдэт. Мухьэмэд зэрыжиIэжамкIэ, къопсалъэу здэщысым, сытри къыщIригъэдзырт, ауэ нэхъыбэр къафэм теухуа сурэтхэрт. ИкӀи иужькIэ абыхэм ятрищIыкIыжурэ къафэхэр сценэм
кърихьэрт. «Нартхэр» жери къафэ игъэувауэ щытащ Дашум. Ар псом нэхърэ нэхъыфIу илъагъурт. Мис, а «Нартхэр» и сурэтхэм къытрищIыкIыжат абы. Дэнэ щIыпIэ шымыIами сыт хуэдэ ансамбль дэмылэжьами, «Нартхэр» и программэм хэтащ. Дунейм ехыжа нэужьи «Нальчанка» ансамблым щхьэкIэ зэхигъэува къафэхэр илъэсипщIкIэ зэрамыхъуэкIыу утыкум къыщагъэлъэгъуащ.

                                                        ХЬЭЩЫКЪУЕЙ Олег.