ДызыIущIэр дэщхь-дэмыщхьт

… ЦIыху кIиикIэми йомыгъэщхьыну зэуэ макъ шынагъуэ гуэр къызэхэтхри дыкъызэтеувыIащ. ЕнтIырхэр ягъэдалъэу щыгъыныджэ гуп чыцэхэм къахэтэджыкIри дыкъаухъуреихьащ. Зи нэм къыщхьэрипхъуа хьэкIэкхъуэкIэ фIэкIа зэрыпщIэн щыIэтэкъым къыдэбгъэрыкIуэхэр.

- Хьо! – номин фIэкIа умыщIэну, ентIыр гъумыщIэр зи дамэм телъу, къэплъэн плъэкIэ зыщIыр къэджащ.

Хьо къеджам бгъэдыхьащ. Абы и Iэ-и лъэ ищIхэмкIэ занщIэу къызгурыIуащ «дызэтезукIэну зи гуращэхэм фаригъусэу щхьэ къэвджэдыхьрэ?» къызэрыжриIар. ТэлайкIэ зэпсэлъа нэужь, щыгъыныджэ цIыхухъухэм гъусэ зыкъытхуащIри мэзымкIэ дунэтIащ. 

 КъытхуэмыцIыхуа хьэршырыкIуэ станцыр  

Номиным езгъэщхьа лIы гъумыщIэр ди япэ итурэ, мывэ сэху гъуэгу нэпцIымкIэ къуэ куум дыдишащ. Лъапэм нэса иужькIэ къэувыIэри, «фэ адэкIэ фыкIуэ» жыхуиIэу, гъуэгур хуит къытхуищIащ. Нэпкъым дыщIэтурэ чыцэм дыхохьэ. Лъэбакъуищэ зыбжанэ нэхъ дымыкIуауэ дыкъэувыIащ. Ди нэкIэ тлъагъур ди фIэщ тхуэмыщIу дызэплъыжащ. Тафэ дызыIуплъэм тетщ хьэршырыкIуэ кхъухь. Дызыпэмыплъауэ дызрихьэлIа телъыджэр зэрыдгъэщIэгъуэнур къытхуэщIэркъым. Чэтэн хужькIэ щIэуфащ станцым тет кхъухьри, и дамыгъэр къытхуэлъагъуркъым. УвыIэгъуэ имыIэу щыгъыныджэ гупым ашык гуэрхэр кхъухьым иралъхьэ. ГъущI кIапсэ хъурейкIэ къэухъуреихьащи, щыгъыныджэ хьэдэу кIэрылъыр пхуэбжынкъым. ДыхьэпIэ закъуэ иIэм и деж щыт шэнт игъэщIеикIам зы цIыху исщ. Абы и нэIум илъ тхылъыр зэзэмызэ иIэтурэ щыгъыныджэхэм яхукъуоплъ. Дауи, ар хъумакIуэщ. 

- Хэт хъуну? Дэни къиукI мы лIыукI гупыр?! – тепыIэркъым Мартин.

- ХъумакIуэр и сыхьэтым еплърейщ, – Iущэщащ Петровнэ. 

А дакъикъэм кхъухьым ибгъукIэ щыт унэ цIыкIум зы цIыхубз къыщIэкIри чэтэн гъуэжь дахэ зытеубгъуа жьауапIэм щIэт Iэнэм телъэщIыхьащ. 

- СыкъэмыпцIэмэ, шхэнухэщ, - жиIащ Мичивиснаускас. ЦIыхубзым Iэнэм шхыну къытригъэувамкIэ цIыхуипщI Iыхьэ хъууэ къэтлъытащ. Щыгъыныджэхэри зэхэувэжауэ кхъухьымкIэ маплъэ. 

Кхъухьым къикIыурэ Iэнэм етIысылIахэм, уэс чэсейм хуэдэу, кIэстум зэфIэт хужьыбзэ зыщыгъ лIышхуэр зи гъусэхэм къахэщырт. А зым фIэкIаи жьакIэ зытет яхэттэкъым. Абы и пщэ гъумыр, зригъэгъэпсэху щIыкIэу, фIигъэщIэрэщIыкIыурэ Iэнэм бгъэдыхьащ. Ерыскъым зыри хэIэбэртэкъым. Зэжьэри арагъэнут. ЖьакIэ зытетыр кхъухьымкIэ плъэри хъумакIуэм зыхуигъэзащ. 

- Ар сыт, Вагъуэбж, щхьэ укъэщта? ЖиIар зэхэпщIыкIауэ ара? – хъумакIуэм и псалъэхэм сыкъызэрагъэскIам гу лъитэри, Мартин къызэупщIащ. 

- Грекыбзэ фIэкIа зэрыпщIэн щыIэкъым! – къыдэсшеящ сэ ерагъыу. 

- Сыт-тIэ, жиIэр? – къыстраубыдащ псоми я нэр.

- Сэ жысIэркъым грек дыдэхэу, ауэ и зэхуэдитIыр къыбгуроIуэ.

- КъызэрыбгурыIуар жыIэт, - къызоплъ Мартин. 

 - КъызэрызгурыIуаращ: «КъакIуи шхэ. ЩIэпхъуэжынуми хуитщ иджы хьэмбылуужьхэр. Кхъухьым итлъхьэну псори идгъэзэгъащ.» 

Мичивиснаускас ищIа кIэщIэпщыпIэм и фIыгъэкIэ станц пщIантIэм дыдыхьащ. Iэмэпсымэ гъуэзэджэу тIыгъымкIэ псори дгъэжеящ. Iэпхлъэпх тщIа нэужькIэщ а гупым зыкъыщедгъэщIэжар!

 Дазэрепсэлъар

Зи гур иджыри къимыхьэжа пашэм къэхъуар къыхуэмыщIэу дызэпеплъыхь. 

- Ди экспедицэм щыщу гъэр фщIахэр дэнэ щыIэ, дэнэ щыфIыгъыр? – сригъэупщIащ удзыпцIэм хэлъ пашэм Мартин. 

- Илъщ кхъухьым! – и нэ хужьыбэр къыщIегъэплъ пашэм.

- Сыгъэлъагъу икIэщIыпIэкIэ! Абыхэм я гъащIэмкIэ ЩIы Хъурейм щыпсэухэм я пащхьэ жэуап щызохь! – хуэгубжьащ пашэм Мартин. 

Мичивиснаускасрэ сэрэ ар зэрыпха кIапсэр къэттIэтэжащ. Хуит хъужа пашэм хьэфэтопу сыIуидзауэ, зыгуэр щхьэкIэ и псэр кхъухьымкIэ ихьырт. ГурыIуэгъуэкъым абы и пащхьэм Мартин къызэрихута щIыкIэр. Мартин лъагэу зиIэтри хъийм икIа пашэр, шэ зытехуа бгъэжьу, къриудащ.

IумпIафIэ хъуа пашэм тхуIумыхыу дызэлIэлIа кхъухьлъатэбжэр Iуиудащ. Япэу дызрихьэлIа кIуэцIыбжэр зэрыIуихыххэу дэ къэтлъэгъуащ гузэвэгъуэр ттелъу къэтлъыхъуа ди гъуситIыр хэIубауэ лъэгум зэрилъыр. Абыхэм ди дохутыр Iэзэ Петровнэ къабгъэдэнэри, сэ Мартин и деж згъэзэжащ. 

- Сыт ди гъусэхэр къэвубыдын хуей щIэхъуар? – доупщI дэ пашэм.

- Зыри къыттеплъэну дыхуеятэкъыми. 

- Сыт хуэдэ уафэщI фыкъыздикIар?

- Уратаным. 

- Абы щыпсэухэр мы планетэм куэд щIауэ щыгъуазэ? 

- Си экспедицэр мыхъумэ, «Планетэ Плъыжьым» зыри щыгъуазэкъым. 

- Мы вагъуэ картэмкIэ дыгъэлъагъут Уратаныр здэщыIэр, - пашэм и пащхьэм ирихьащ картэр. 

 - Ди планетэри? – нэрылъагъуу къэскIащ ар. - ФэзгъэлъагъункIэ Iэмал зимыIэщ. Мы уафэщIым нэс сыкъэлъэтауэ ди цIыхухэм сыкъащIэмэ, игъащIэм щэхуу зесхьари мураду сиIари зэтещэхэжащ! Дэ уахэм дыщыхъумакIуэщ! Лъэужьыншэу дыкIуэдауэ фIэкIа Уратаным дыкъащIэркъым. Планетэ Плъыжым и теплъэм плъыфэ зыбжанэкIэ зэрызихъуэжым пIейтей сищIауэ сызэрыцIыкIурэ сыщIэхъуэпсу си дунейр схьырти…

- Узэригугъауи къыщIэкIащ! – пэрыуащ Мартин. – Унэсыжащ Уратаным. Уахыхьэжын хуейкъэ фи цIыхухэм?

- Хуейщ, ауэ сэ абы сришынэжынукъым! Уахэ абрагъуэм и сабэм хэлъу фIэкIа Уратаным щамыцIыху металл лъапIэр мы планетэм къыщызгъуэтащ. Нэсхьэсмэ, зэры-Уратану къысхуэщэхунущ. 

- «Хьэмбылуужьхэм» иревгъэгъэува ашыкхэрщ, дауи, жыхуэпIэр зэрылъыр? – Мартин пашэм нэхъри бгъэдэкIуэтащ. – Дыгъэлъагъу фи планетэр къызыщIэкIыну металлыр. 

Щымыщ хэмылъу жыхуаIэм хуэдэт «хъунщIакIуэхэм» къагъэхьэзыра дыщэр. Ашык къэс килограмм щэ ныкъуэм нэс и хьэлъагът. Дыщэхэм дыздеплъым гыз макъ гуэр ди тхьэкIумэм къиIуащ. Ар къызыщIэIукIым и бжэр Iуедгъэхащ. ДыхьыщIэмэ, хэт уфIэщIрэ гызрэ хэпщIэукIыу гъущI хъарым исар? – хьэщхьэвылъэщ! ЩIыми ПланетэщIэми щыдмылъэгъуауэ зи сурэткIэ тцIыху хьэщхьэвылъэ дыдэщ. Апхуэдизу а псэущхьэ гъэщIэгъуэныр зэщIэкIэзызэрти, тIууэ зэгуэкIа мылым и зэхуакум даубыдащ, жыпIэнт.

- Мыри щхьэ къэвубыдынкIэ хъуа? – хъарым ис шынагъуэжьым ней-ней хуоплъэкIыр Мартин. Зи кIэр зи бэкъу дэшыжауэ гузэвэгъуэ пщIэнтIэпсыр къызэжэбзэх хьэщхьэвылъэм ещхьу пщIэнтIат дызэупщI езы пашэри. 

Къуалэбзу макъамэ дахащэ зэхэтхри, адрей плIанэпэмкIэ дыкIуэтащ. ДыкIуатэмэ, «лъыхъуэм къегъуэт» жаIэ, ПланетэщIэм дыкъызэрыкIуэрэ жыжьэуи гъунэгъууи дызытемыплъа къуалэбзу телъыджэ дапщэ гъущI хъарым щыкъакъэ-щыпщIыпщIу исыр?

Гъунэгъу дыдэу пашэм екIуэталIэу ирипэса псалъэхэр схузэдзэкIакъым…

«ПланетэщIэ» тхыгъэм щыщщ.