Адэм и уэсятыр

ГукъэкIыжхэр

Сэ IэщIагъэу къыхэсха егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэр сыт хуэдэ зэмани гъащIэм увыпIэшхуэ щызыубыд унэтIыныгъэхэм ящыщщ. Абы махуэ къэс жыхуаIэм хуэдэу зэхъуэкIыныгъэщIэхэр къыхохьэ, арщхьэкIэ IэщIыб пщIы хъунукъым лъэхъэнэ псокIэ абы и лъабжьэр зыгъэтIылъа Iуэху зехьэкIэ мардэхэри. Абыхэм ящыщщ къытщIэхъуэ щIэблэр нэрылъагъу щапхъэхэмкIэ гъэсэныр, фIым, пэжыгъэм, захуагъэм хуэдущийуэрэ. Щапхъэхэм щхьэкIэ жыжьэ ущIэкIуэни щыIэкъым - ныбжьыщIэхэр зыдэплъеин нэхъыжьыфIхэр, Тхьэм и фIыщIэкIэ, ди мащIэкъым. ТхыдэмкIэ егъэджакIуэу илъэс куэдкIэ лэжьа сэ сфIэгъэщIэгъуэну сроплъэж ди адэжьхэм я гъащIэ гъуэгуанэм. Нобэ сигу къызогъэкIыж си адэр. СызэригугъэмкIэ, къыщIэхъуа щIэблэм абы и гъащIэ гъуэгуанэр щапхъэ яхуэхъунущ.

Си адэ ЛIуп Данил Индрис и къуэр 1895 гъэм Щхьэлыкъуэ къуажэм къыщалъхуащ. ЩIы кIапэ яIэм, и адэмрэ и къуэш нэхъыжь ТIалибрэ я гъусэу абы телэжьыхьащ. Къуажэм дэс нэхъ къулейхэм я бынхэм папщIэ еджапIэ къызэIуахати, Данилхэ я гъунэгъу щIалэ цIыкIу, Щэрданхэ ейуэ, абы кIуэрт. ЕджапIэм екIуэлIапхъэхэм я спискэм Данил имытми, ар школым кIуэрт и ныбжьэгъум и гъусэу. Илъэс иримыкъум къриубыдэу абы еджэкIи тхэкIи зригъэщIэжащ.

Октябрь революцэр ди щIыналъэм къэса нэужь, 1918 гъэм Данил лъаIуэри, Дзэ Плъыжьым хыхьащ. Гикалэ зи унафэщI гупым хэту, ар щызэуащ Къэбэрдей-Балъкъэрым, Шэшэным, Къэрэшей-Шэрджэсым. Щалъхуа къуажэм 1923 гъэм къэкIуэжащ, властыщIэ увам и лъабжьэр зыгъэбыдэхэм яхэтащ, мыгувэуи коммунист партым хыхьащ.

ЦИК-м и унафэкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр автономнэ областым и къуажэшхуэхэр зэхагъэтIысыкIащ, жылэщIэхэр къызэрагъэпэщащ. Апхуэдэу, 1926 гъэм Щхьэлыкъуэ къуажэм унагъуи 154-рэ хагъэIэпхъукIри, Джэрмэншык жылэр ягъэтIысауэ щытащ. А Iуэхуми и къару емыблэжу хэтащ ди адэр. 1926 - 1941 гъэхэм Данил лэжьащ мэкъумэшыщIэхэм ядэIэпыкъунымкIэ жылагъуэ комитетым, колхозым, къуажэ Советым я унафэщIу, колхоз парт организацэм и секретару. Хэку зауэшхуэр къыщыхъеям, Данил къуажэ советым и тхьэмадэт. Абы лъэIу тхылъ итхащ зауэм кIуэну, лъы щIигъэжа властыр ихъумэну. 1941 гъэм и дыгъэгъазэм ар фронтым Iухьащ, Къэбэрдей-Балъкъэр шуудзэм хыхьащ икIи псэ емыблэжу зэуащ. Данил 1943 гъэм и шыщхьэуIу мазэм Харьков къалэм деж и псэр щитащ. А зауэ гуащIэм хэтащ жылэм щыщу 176-рэ, 95-р абы хэкIуэдащ. Зауэ угъурсызым ди къуажэм щыщу фызабэ ищIащ цIыхубз 60, зеиншэ ищIащ сабии 119-рэ.

Ди жагъуэ зэрыхъунщи, зауэм хэтахэм, абы фызабэ ищIахэм ящыщу 2008 гъэ лъандэрэ жылэм зыри диIэжкъым. Зауэм хэкIуэдахэм я быну псэужри куэд хъужыркъым. Зауэм хэкIуэдахэм я фэеплъ дэгъуэ къуажэ еджапIэм и пщIантIэм дэтщ. Ар колхозым и мылъкукIэ 1970 гъэм ягъэуващ, зауэр зэриухрэ илъэс 25-рэ щрикъум ирихьэлIэу. Илъэс къэс, накъыгъэм и 9-м, мэкъуауэгъуэм и 22-м фэеплъым деж пэкIу щыдогъэкIуэкI. Абы кърохьэлIэ къуажэ унафэщIхэр, зауэм хэтахэм къащIэува щIэблэр, я Iыхьлыхэр, къуажэдэсхэр, еджакIуэ цIыкIухэр, егъэджакIуэхэр, клубым, библиотекэм я лэжьакIуэхэр, Афганистаным щызэуахэр. Абы ветеранхэр, къуажэ унафэщIхэр къыщопсалъэ, еджакIуэхэр зауэм теухуа усэхэм къоджэ, къуажэ ефэндым зауэм хэкIуэдахэм папщIэ дыуэ ярегъэщI, гуIэ шхын къыдоIэт.

Апхуэдэ лэжьыгъэ псоми я къалэн нэхъыщхьэр ди тхыдэ блэкIам, ТекIуэныгъэ Иным зи псэр щIэзыта си адэм хуэдэ ди къуажэгъуищэхэм я гъащIэм щIэблэр щыгъуазэ щIынырщ, абыхэм я щапхъэм ахэр щIэпIыкIынырщ.

Си адэм и фэеплъыр сымыгъэкIуэдыжыным сыхущIэкъуу, схъумащ абы зауэм къритхыкIа письмохэри. Илъэс 80 ипэкIэ, 1943 гъэм, адэм иужь дыдэу къитха письмом ТекIуэныгъэр къызэрахьынум шэч къызэрытримыхьэр итщ. Къахьащ ТекIуэныгъэ Иныр накъыгъэм и 9-м, ауэ абы щIэхъуэпса ди адэм ар илъэгъуакъым. Си адэм и уэсятыр ди анэм игъэзэщIащ - сыт хуэдизу гугъу емыхьами, сэри, Мурадини, Володи щIэныгъэ нэхъыщхьэ къыдигъэхьащ, гъащIэм лъэ быдэкIэ дыхигъэуващ, абы и дуней тетыкIар гъащIэ гъуазэу къытхуигъэлъагъуэу. Я псэ емыблэжу хэкум и ехъулIэныгъэм хуэлэжьахэр, абы и щхьэхуитыныгъэм папщIэ зи псэр зытахэр куэд мэхъу. Абыхэм я гъащIэр къызэрекIуэкIам щыгъуазэ щIыпхъэщ щIэблэр, а нэхъыжьыфIхэм зрагъапщэу, яхуэфащэу щытыным хущIэкъуу къэтэджын папщIэ.