Кавказыбзэхэр лъэрымыхь мэхъу

Кавказ Ищхъэрэм щыпсэу лъэпкъхэм я анэдэлъхубзэхэр зэрыкIуэдыжым увыIэгъуэ имыIэу тепсэлъыхьхэм язщ Осетие Ищхъэрэ-Аланием щыщ блогер Пухаев Алик. ЩIалэм и еплъыкIэмкIэ, лъэпкъыбзэр щхьэж и гукъыдэжкIэ иджыну (е имыджыну) хуит зэращIрэ, кавказыбзэхэр куэдкIэ нэхъ лъэрымыхь хъуащ, кIуэдыжыпэнкIэ шынагъуэу.  

Пухаевыр зытегузэвыхьыр езым къыдалъхуа осетиныбзэм и закъуэкъым. Балъкъэрыбзэми, адыгэбзэми, адрей кавказыбзэхэми я гугъу щещI абы и тхыгъэм: «Кавказ Ищхъэрэм ис щIалэгъуалэми нэхъыжьыIуэхэми щхьэж къыдалъхуа хъугъуфIыгъуэхэм я уасэр нэхъ зыхащIэу хъужащ иужьрей илъэс зыхыблым: лъэпкъ макъамэхэр, пасэреифэ къызытрагъэуа унэ хьэпшыпхэр, бгырыс щыгъынхэр, къинэмыщIхэр зэрахъумэным яужь итщ. Кавказым щекIуэкI а къэщIэрэщIэжыгъуэм и щхьэусыгъуэр лъэпкъ къэс и тхыдэм епха куэд лъэужьыншэу зэрыкIуэдыжыпэрщ».

Бзэм епхауэ къэралым щекIуэкI политикэм кавказыбзэхэр утыкум ирихущ, хьэблэмрэ унэмрэ фIэкIа къыщамыгъэсэбэпу ищIри, дурэшым дихуащ, Алик зэрыжиIэмкIэ. КъулыкъущIэхэм унагъуэхэр ягъэкъуаншэ бзэхэр зэрыкIуэдыжымкIэ, ауэ щыхъукIэ бзэр щIэкIуэдыжыр ар унагъуэм фIэкIа зыщIыпIи къыщыбгъэсэбэп зэрымыхъурщ.

Пухаевым къехь 2019 гъэм КъБР-м адыгэбзэм и щытыкIэм епха къэхутэныгъэ щезыгъэкIуэкIа Колесник Наталье и псалъэхэр: «Республикэм бзэм и унафэр щызезыгъакIуэхэм анэдэлъхубзэр зэрыкIуэдыжыр къызыфIэIуэхухэм я губгъэн къахьу фIэкIа, я къалэныр ягъэзэщIэфыркъым».

Лъэпкъыбзэхэм я Iуэхур кIуэ пэтми нэхъеиж мэхъу: иджыри къэс, нэгъуэщI мыхъуми, къуажэм дэс сабийхэр анэдэлъхубзэкIэ зэдэуэршэру щытамэ, иджы ахэри я бзэм ирипсэлъэжыфыркъым. Абы япэу гу лъызытахэм язщ осетиныбзэр къызэтенэным хахуэу щIэбэн Кудзаев Аслъэн: «Нобэр къыздэсым цIыхухэм къафIощI Владикавказ щыщ сабийхэм осетиныбзэ ямыщIэ щхьэкIэ, къуажэхэм дэсхэр абы ирипсалъэу. Ауэ щытыкIэм укъигъэуIэбжьу зихъуэжащ. Къуажэ сабий IыгъыпIэхэм къагъэсэбэпыр урысыбзэщ. Осетин къуажэм урыс садик дэтуращ абы къикIыр».

Япэм къалэдэс сабийхэм къуажэм зыщагъэпсэхумэ, я бзэр зрагъэщIэжауэ къалэм къекIуэлIэжырт. Иджы а Iэмалыр щыIэжкъым, сыту жыпIэмэ, къуажэдэс сабийхэр урысыбзэм техьащ. КъБР-м а Iуэхум щытепсэлъыхьахэм язщ КъБКъУ-м и егъэджакIуэ Кучуковэ Зухра: «Лъэпкъыбзэхэр зыIэщIэкIуадэр сабий IыгъыпIэхэрщ. Сабийр садикым макIуэри, зэуэ абы анэдэлъхубзэкIэ ущыпсэлъэж мыхъуну къыщIокI».

Пухаевыр яхуэарэзыкъым къэралым щекIуэкI «езыр-езыру нэгъуэщIыбзэм хэшыпсыхьыжын» («добровольная языковая ассимиляция») жыхуиIэ терминыр къезыхьэжьа щIэныгъэлIхэм. Ар зи гупсысэр РАН-м и академик Тишков Валерийщ. «Адэ-анэхэр куэдкIэ нэхъ губзыгъэу къыщIокI языныкъуэ политикхэм нэхърэ, - щыжиIащ Тишковым «Известия» газетым ирита интервьюм. - Урысыбзэ зыщIэ сабийр Мэзкуу дэт университетым нэгъунэ щIэтIысхьэфынущ. Ауэ щыхъукIэ, тэтэрыбзэ, чувашыбзэ, удмуртыбзэ фIэкIа зымыщIэр Къэзан, Чебоксары, Ижевск нэхърэ нэхъ жыжьэ кIуэнукъым. Къэралыбзэм утехьэныр - езыр-езыру къэхъупхъэ Iуэхущ. Сэ къызгурыIуэркъым лъэпкъыбзэр зэгъэщIэн нэрыгъыр къыздикIари ар зымыщIэр еудэкIын щIыхуейри».

Зымахуэ 5-нэ классым щIэс хъыджэбз цIыкIу псэлъэгъу къысхуэхъуат. «Сэ адыгэбзэ зэрызмыщIэмкIэ си адэращ къуаншэр», - жиIащ сабийм, и унэцIэм хэт «къ» макъыр щIыхужымыIэр зэхэдгъэкIыху. Илъэс зыбжанэкIэ къалэ жыжьэ гуэрым щыпсэуат унагъуэр. «Ягъэ кIынкъым, хуэмурэ зэбгъэщIэжынщ, - жызоIэ. - Уэ езым ухуейкъэ адыгэбзэкIэ упсалъэу зебгъэсэну?» «Хьэуэ, сэ Америкэр нэхъ сигу ирохь ди Хэкум нэхърэ», - къызжеIэ. «Америкэм щыпсэухэр я анэдэлъхубзэм ирипсалъэрти, къэрал лъэщ яухуащ. Дэ ди бзэр зэтпэсыртэкъыми, къарууншэ дыхъуауэ, псоми къакIэлъыдожыхь», - къызжьэдэхуащ сэри хьэзыру сIыгъыр. Фэ сытыт а цIыкIум жефIэнур?