Налшык къалэ и курыт школ №9-р дыщэ медалкIэ къэзыуха Лъхукъуэщауэ (Чым) Мадинэ СулътIан и пхъум щIэныгъэ нэхъыщхьэ щызригъэгъуэтащ Москва дэт, Пироговым и цIэр зезыхьэ къэрал медицинэ институтым. А еджапIэ дыдэм педиатриемкIэ ординатурэр щрихьэкIащ, иужькIи абы и щIэныгъэм щыхигъэхъуэжри, УЗИ IэмэпсымэхэмкIэ узыр къэзыхутэ дохутыруи лэжьэн щIидзащ.
Лъхукъуэщауэм и лэжьыгъэ гъуэгуанэр къыщожьэ Жьэн узыфэхэм щеIэзэ республикэ диспансерым. Абы куэдрэ щымыIауэ, 1988 гъэм ар ирагъэблэгъащ СПИД-мрэ узыфэ зэрыцIалэхэмрэ защыхъумэнымкIэ, абыхэм япэщIэтынымкIэ республикэ центрым. И лэжьыгъэм хъарзынэу зэрехъулIэр къалъытэри, 1997 гъэм сымаджэщым узыфэ зэрыцIалэхэмкIэ и къудамэ №I-м и унафэщIу ягъэуващ.
Мадинэ IэнатIэм щиIэ зэфIэкI лъагэхэм я щыхьэтщ «КъБР-м щIыхь зиIэ и дохутыр» цIэ лъапIэр къызэрыфIащар, КъБР-м, УФ-м узыншагъэр хъумэнымкIэ и министерствэхэм, республикэм и медицинэ лэжьакIуэхэм я профсоюзым и президиумым я ЩIыхь тхылъхэр къызэрыхуагъэфэщар. «2013 гъэм и дохутыр нэхъыфI» зэпеуэми Лъхукъуэщауэм текIуэныгъэр къыщихьауэ щытащ.
- Сэ курыт школыр къыщызуха лъэхъэнэм фIыуэ еджахэм псоми дохутыр IэщIагъэр къыхахырт. Сызыхуеджэнур сымыщIэу гуитIщхьитIу зэи сыщытакъым. СщIэрт дохутыр сызэрыхъунур, нэгъуэщIу зыслъагъуртэкъым, - нобэ зыпэрыт IэнатIэм зэрыхуэкIуам и гугъу ищIу къыщIедзэ псалъэмакъыр Мадинэ. - Си анэшхуэмрэ адэшхуэмрэ «сеIэзэрт», хущхъуэхэм я цIэхэр, ахэр зи сэбэпыр тынш дыдэу сигу изубыдэрт. Ди зэманым класс къэскIэ еджакIуэхэм ящыщу санитар яIэт, медсестрам и дэIэпыкъуэгъуу. Абыхэм жор плъыжьыр зытет хъуржын цIыкIур я плIэм идзауэ къыздрахьэкIырт. А къалэнри еджапIэм щызгъэзэщIащ. Пэжщ, сурэт щIыным, хьэпшыпхэм я щытыкIэр, зэхэлъыкIэр убзыхуным сыдихьэхырт, ауэ ар IэщIагъэ схуэхъуну зэи сигу къэкIакъым. Школыр къэзуха нэужь, Москва сыщеджэну тезухуащ. Си зэфIэкIыр згъэунэхужын папщIэ нэхъ жыжьэу сыIукIыну мурад сщIат. Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым си благъэхэр щылажьэрти, абыхэм я фIыгъэкIэ сыкIуэцIрыкIыу я гугъэну сыхуейтэкъым. Апхуэдэу I979 гъэм Пироговым и цIэр зезыхьэ къэрал медицинэ институтым сыщIэтIысхьащ. Ар къэдуха нэужь илъэсищкIэ Москва дыщылэжьэн хуейт, ди псэукIэ и лъэныкъуэкIэ езыхэм псори къызэрагъэпэщырт. Пэжыр жысIэнщи, абы сыкъыщынэну зэи сыхуеякъым, си лэжьыгъэр щыслъагъур ди республикэрат. Сыщеджа институтым жьэн узыфэр зыпкърыт сабийхэм еIэзэнымкIэ кафедрэ гъэщIэгъуэн иIащ, икъукIэ щIэщыгъуэу еджэныгъэр къыщызэрагъэпэщырт абы. А унэтIыныгъэм сызэрыдихьэхам къыхэкIыу Жьэн узыфэхэм щеIэзэ республикэ диспансерым лэжьапIэ сыуват. Абы сызэрыкIуэрэ илъэс ныкъуэ хъуауэ, си цIыхугъэ, СПИД-мрэ узыфэ зэрыцIалэхэмрэ защыхъумэнымкIэ, абыхэм япэщIэтынымкIэ республикэ центрым и дохутыр нэхъыщхьэ Ибрагимов Борис махуэ гуэрым сыхуэзэри, и деж лэжьапIэ сригъэблэгъащ. Мис абы лъандэрэ, I988 гъэм щегъэжьауэ, мы центрым сыщыIэщ. Центрым хьэуам хэт ткIуаткIуэхэм кърахьэкI узыфэ зэрыцIалэхэмкIэ и къудамэм лэжьэн щыщIэздзащ, а зэманым абы и унафэщIу щыта КIуэкIуэ Любовь и нэIэм сыщIэту. Тыншу дыкъызэдекIуэкIащ а бзылъхугъэм сэрэ, куэдым сыхуигъэсащ, сыхуиущиящ, анэ етIуанэ схуэхъуауэ, унагъуэкIэ дызэкIэлъыкIуэу ноби дыкъогъуэгурыкIуэ.
- Зэман дэкIри, а къудамэм и унафэщI къалэныр пщэрылъ къыпщащIащ икIи илъэс 25-рэ хъуауэ уехъулIэу упэрытщ. Абы щекIуэкI лэжьыгъэр зыхуэдэм дыщыбгъэгъуэзамэ, си гуапэт.
- Иджыпсту абы зэреджэр узыфэ зэрыцIалэхэмкIэ къудамэ №I-щ. Абы щIагъэгъуалъхьэр хьэуам хэт ткIуаткIуэхэм кърахьэкI узыфэ зэрыцIалэхэмрэ икъукIэ шынагъуэ узыфэ зэрыцIалэхэмрэ зыпкърыт сымаджэхэрщ. Япэм къызэщIеубыдэ пыхусыху лIэужьыгъуэхэр, бжэнтепкIэр, коклюшыр, скарлатинэр, фэрэкIыр, фэгъазэр, щIыфэкъилъэлъыр, щхьэ куцIым зэран хуэхъу узыфэхэр, нэгъуэщIхэри. ЕтIуанэм хохьэ тало, емынэ, сыбыр язвэ узыфэ зэрыцIалэ шынагъуэхэр.
Хэт игу къэкIынт икъукIэ шынагъуэу къалъытэ узыфэ зэрыцIалэм дыпэщIэтыну къытхуихуэну! Илъэс къэс апхуэдэ узыфэхэм дызэребэнынум теухуауэ джэгукIэ щIыкIэу егъэджэныгъэхэр идогъэкIуэкI. Ауэ ди пщIыхьэпIи къыхэдгъахуэртэкъым эпидемиер къытхыхьэу емынэ узыфэм ущызыхъумэ щыгъын гугъусыгъухэр тщыгъыу дылэжьэну. Пэжщ, апхуэдэ щытыкIэм дыхуэхьэзырт, дызыхуеинухэмкIи дыкъызэгъэпэщат, тщIапхъэми фIыуэ дыщыгъуазэт, къэралым и Санэпидемстанцым и унафэм, и чэнджэщым дытету ди лэжьыгъэр зэрекIуэкIым и фIыгъэкIэ. Мыбдежым къыхэзгъэщыну сыхуейт къэралым узыншагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэми санэпидемстанцэми я лэжьыгъэм и лъабжьэ быдэр Совет Союзым и зэманым къызэрыщежьэр. Мис абы щыгъуэм яубзыхуа Iуэху зехьэкIэм куэдкIэ и фIыгъэщ коронавирус узыфэ зэрыцIалэм, хамэ къэрал куэдым хуэдэу, шынагъуэу Урысейм зэрызыщимыубгъуар.
- Мадинэ, къыхэпха IэщIагъэм ущыхущIегъуэжа къэхъуа?
- Хьэуэ. Зэи сиIакъым апхуэдэ гупсысэ. Дохутыр IэщIагъэр цIыхум и гъащIэр, и узыншагъэр хъумэным щепхакIэ, абы гухэхъуи гухэщIи къуитыфынущ. Уи Iэзэгъуэ зэпхьэлIа сымаджэр хъужауэ плъагъуныр гуфIэгъуэщ. Педиатриеращ си лэжьыгъэр зэпхари, сабийр балигъым хуэдэкъым, хьэлъэ дыдэу щымытмэ, ар къиин хъуркъым. Я жыджэрагъымкIэ, дэрэжэгъуэ къапкърыкIымкIэ уи гукъыдэжым хагъахъуэу апхуэдэщ а цIыкIухэр. Къыпщыгугъ цIыхум сэбэп ухуэхъуфыныр, абы и фIыщIэ псалъэр зэхэпхыжыныр насыпышхуэщ.
