ЛIэужьыгъуэхэр

Урыс театрыр XIX лIэщIыгъуэм

XIX лIэщIыгъуэм Урысейм и цIыхухэм нэхъыбэу зэрызытрагъэууэ щытар театрщ. Абы щыгъуэ къэрал театру тху щыIэу арат: Александринскэ, Мариинскэ, Михайловскэ (Санкт–Петербург), Театр Ин, Театр ЦIыкIу («Малый», «Большой») (Москва). Александринскэ театрыр 1832 гъэм яухуащ. Абы япэ дыдэу щагъэувауэ щытащ Гоголь Николай и «Ревизор», Грибоедов Александр и «Горе от ума», Островский Александр и «Гроза» пьесэхэр. Театрым и цIэр пащтыхь Николай I и щхьэгъусэм и щIыхькIэ фIащащ. Архитекторыр Росси Карлщ. Михайловскэ театрыр 1833 гъэм Николай I и унафэкIэ яухуауэ щытащ. Архитекторыр Брюллов Александрщ. 1859 гъэм театрым и теплъэм елэжьыжащ Кавос Альберт. Абы спектаклхэр щекIуэкI утыкур нэхъ ин ищIащ, пэшми нэхъыбэ щIэхуэ хъуащ. 1920 гъэм Михайловскэм гушыIэ оперэмкIэ къэрал академие театр фIащащ. Мариинскэ театрыр 1860 гъэм къызэIуахахщ. Ар Санкт - Петербург и Театр утым щаухуащ, архитекторыр Кавос Альбертщ. XIX лIэщIыгъуэм и кIэухым архитектор Шретер Виктор театрым репетицэхэр щекIуэкI пэшхэр хищIыхьащ, бжэщхьэIухэм я щIыкIэмрэ къызыхэщIыкIахэмри ихъуэжащ, пырхъуэр нэхъ ин ищIащ. Мариинскэ театрым и теплъэ хъуар абы екIуалIэхэм гурыхь ящыхъуат: блынхэр зэрыщхъуафэр, скульптурэхэр къызэрегъэувэкIар, шэху уэздыгъэхэм, люстрэхэм я теплъэр. Мариинскэ театрыр хагъэхьащ щэнхабзэ щIэину къалъытэ ухуэныгъэхэм я къэрал реестрым. Театрышхуэр 1825 гъэм, театр ЦIыкIур 1842 гъэм къызэIуахащ. 
ЩIыналъэхэм щылажьэр уней театрхэрт, «антреприз» жыхуаIэхэр. Ахэр лIэужьыгъуищу гуэшыжат – инхэр, ику итхэр, цIыкIухэр. Уней театр инхэр хэхауэ зы цIыхум игъэлажьэрт, зэпымыууэ къригъэблагъэ актёрхэри иIэт. Ику итхэм унафэщI зыбжанэ яIэт, актёрхэр къагъуэтынымкIи нэхъ гугъу ехьхэрт. Уней театр цIыкIухэм езыхэм къакIухьурэ зыкъагъэлъагъуэу арат. 
А лъэхъэнэм ирихьэлIэу Урысейм щыIэт пащтыхь, сэлэт, пщылI театр лIэужьыгъуэхэр. Александр I и пащтыхьыгъуэм, 1803 гъэм, пащтыхь театрым макъамэ е драмэ труппэхэр щыIэ хъуащ. Макъамэ театрым хэтт оперэрэ балетрэ. Апхуэдэу зэщхьэщыгъэкIын гупсысэр къыхалъхьауэ щытащ Санкт-Петербург оперэмкIэ щыIа труппэм и унафэщIу щыта композитор Кавос Катерино, урыс балетым и унафэщIу щыта Дидло Шарль. 1829 гъэ пщIондэ театрхэм ехьэлIа унафэхэр яIэщIэлъащ пащтыхь театрхэм я IуэхущIапIэхэм. Сэлэт театрхэр XVIII лIэщIыгъуэм къэунэхуакIэт. Нэхъапэхэм абы пьесэхэр щагъэувырт офицерхэр трагъэун щхьэкIэ. Нэхъ иужькIэ еплъыну хуит ящIащ сэлэтхэр, сондэджэрхэр, мэкъумэшыщIэхэр. ПщылI театрыр зыIыгъхэр къулейхэрт.. «Крепостное право» жыхуаIэр Iуахыжа нэужь, театрыри лэжьэжакъым. 
1896 гъэм «Пащтыхь театрым щIыхь зиIэ и артист» цIэр фIащу ирагъэжьащ зыхуагъэфащэхэм. 

Актёрхэр 

XIX лIэщIыгъуэм театр утыкум щыджэгурт актёр ахъырзэманхэр. 
Щепкин Михаил актёр цIэрыIуэр театр егъэджакIуэуи щытащ. 1816 гъэм щегъэжьауэ Харьков, Палтавэ, Тулэ я театрхэм щылэжьащ. 1822 гъэм щегъэжьауэ Москва щыIэ театрхэм я актёрт, Гоголь, Островскэм, Грибоедовым я тхыгъэхэм къытращIыкIа спектаклхэм щыджэгурт. Шумский Сергей 1841 гъэм щегъэжьауэ Москва Театр ЦIыкIум и труппэм хэтащ. Псори зэхэту роль 500-м нэлагъэ игъэзэщIащ. Мочалов Павел езыр актёр унагъуэм къыхэкIат. И адэ-анэр Демидовым и крепостной театр труппэм щыджэгуу щытащ. Мочаловыр Театр Инми, ЦIыкIуми щыджэгуащ, Шекспир, Грибоедов сымэ я пьесэхэм щигъэзэщIа ролхэмкIэ цIыхухэм я гум дыхьэу. Садовский Пров Москва Театр ЦIыкIум и актёру лэжьащ. Псом нэхъ фIэфIыр Островскэм и тхыгъэхэм щыджэгунырт. Садовскэм и щхьэгъусэри актёрт. Я бынхэри, абыхэм къащIэхъуэжахэри актёр хъуахэщ. Самарин Иван театр егъэджакIуэт. Езыр Щепкин Михаил и гъэсэнщ. Актёр IэщIагъэм щигъэлъэгъуа ехъулIэныгъэхэм папщIэ Владимир щихъым еплIанэ нагъыщэ зиIэ и орденыр къыхуагъэфэщауэ щытащ. Самойловхэм я актёр лIакъуэр Санкт-Петербург Александринскэ театрым щыджэгуу щытащ. Никулина-Косицкая Любовь Москва театр ЦIыкIум и актёращ. Островскэм и «Грозам» Катеринэу щыджэгуащ япэу. Ермоловэ Марие Никулина-Косицкая Любовь и гъэсэнщ. Шекспир, Гюго, Лопе де Вега сымэ я тхыгъэхэм щыджэгуащ. 

Ягъэлъагъуэу щытахэр

XIX лIэщIыгъуэм и япэ Iыхьэм оперэу, балету, спектаклу нэхъыбэу ягъэувыр европей тхыгъэхэм къытращIыкIахэрт. Хуэм-хуэмурэ урыс тхакIуэхэм я IэдакъэщIэкIхэр ягъэув хъуащ. Озеров Владислав, Пушкин Александр, Гоголь Николай, Лермонтов Михаил, Грибоедов Александр, Толстой Алексей, Салтыков-Щедрин Михаил сымэ, нэгъуэщIхэми урыс театрым и утыкур яубыдащ. Псом нэхъ лъэщу театр утыкум къихьащ Островский Николай. Абы и тхыгъэхэмкIэ спектаклхэр зэпымыууэ щагъэувырт Москва Театр ЦIыкIум, Санкт-Петербург Александринскэ театрым. XIX лIэщIыгъуэм уней театр куэдым, апхуэдэуи, МХТ-м щагъэув хъуащ Чехов Антон и пьесэхэр. 
Оперэмрэ балетымрэ заужьынымкIэ мыхьэнэшхуэ иIащ «Балакиревскэ кружок» зыфIащам. Абы хэтащ Балакирев Милий, Мусоргский Модест, Бородин Александр, Римский-Корсаков Николай сымэ. Макъамэ театрым псом нэхъ щIэщыгъуэу къыхыхьауэ щытащ Чайковский Пётр и балет, оперэ тхыгъэхэр. Урыс театрым зэпымыууэ щагъэувырт абы и «Лебединое озеро», «Пиковая дама», «Евгений Онегин» оперэхэр. 

Театр хабзэхэр

XIX лIэщIыгъуэм театреплъхэм ятеухуауэ хабзэхэр щыIэт. Театрым кIуэ бзылъхугъэхэмрэ цIыхухъухэмрэ зэрызахуапэм щхьэхуэныгъэ иIэт. ЗагъэщIэращIэрт, ауэ бал щыгъыныр къезэгъыртэкъым. ПыIэ, шляпэхэр щхьэратIагъэртэкъым. Театреплъхэр зэрыщысми мыхьэнэ иратырт. Япэрауэ, къулыкъукIэ зэхэгъэщхьэхукIат, етIуанэу, щIэх-щIэхыурэ театрым кIуэхэмрэ зэзэмызэ фIэкIа ягъэлъагъуэхэм зрезымыгъэхьэлIэхэмрэ щхьэж я тIысыпIэхэр зэпэщхьэхуэт. XIX лIэщIыгъуэм ику пщIондэ бзылъхугъэм цIыхухъу щIымыгъуу театрым кIуэ хъуртэкъым. Егъэлеяуэ емыкIут укъыкIэрыхуауэ пэшым ущIыхьэну. Театреплъхэм ящыщу Iэгу еуэну хуитыр цIыхухъухэрт. Спектаклыр щекIуэкI пэшым псыи шхыни пIыгъыу ущIагъэхьэртэкъым. Антрактым дежи бзылъхугъэхэр я пIэм исын хуейт. 

ЗэхъуэкIыныгъэхэр

Урысейм театр критикэ къызэрыщыунэхуар епхащ Белинскэм и цIэм. Театрым теухуа гупсысэхэм зыщахъуэжкIэ, утыку итыкIэм, ягъэлъэгъуэну къыхаххэм, нэгъуэщI Iуэхугъуэхэми щIэщыгъуэ гуэрхэр халъхьэрт. Театреплъхэри сыт щыгъуи пэплъэрт щIэ, нэхъапэкIэ зэмыплъа, я гукъыдэжым зезыгъэIэтын е зыгъэгупсысэн. 80 гъэхэм урыс театрым зэхъуэкIыныгъэхэр къыщыхъуащ. Островский Александр Москва щыIэ пащтыхь театрхэм щагъэувынухэр гъэбелджылынымкIэ унафэщI хъуащ. Актёрхэм теухуауэ щыIа мардэхэр (инагъ-цIыкIуагъыр, макъыр, напэпкъым и зэхэлъыкIэр, Iэпкълъэпкъым и лантIагъэр) Iуахыжащ. IэщIыб ящIащ бенифисхэри. Москва, Санкт-Петербург, нэгъуэщI къалэхэм театр унейхэр къыщыунэхуащ. Островскэм театрым хилъхьа зэхъуэкIыныгъэхэм я ужькIи, абы щагъэлъэгъуэнухэм теухуауэ щыIа къэрал цензурэр къэнэжащ. 1898 гъэм абы пэщIэувэну и ужь ихьауэ щытащ Москва Театр ЦIыкIум и режиссёр Ленский Александр. Абы пащтыхь театрыщIэ къызэIуихауэ, пьесэщIэхэм щыджэгурт щIалэгъуалэ труппэхэр. ЩIалэгъуалэр зэрыхъукIэ къэрал цензурэм къытекIырт. 
1898 гъэм Станиславский Константинрэ Немирович-Данченкэ Владимиррэ Москва Художественнэ театр къыщызэIуахащ. Ар теартым лъэхъэнэщIэ хуэхъуащ. 

 

 

Зыгъэхьэзырар ГУГЪУЭТ Заремэщ.
Поделиться: