Апхуэдэ фIэщыгъэ иIэу Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Лъэпкъ музейм иджыблагъэ къыщызэIуахащ гъэлъэгъуэныгъэ гъэщIэгъуэн. Налшыкдэсхэмрэ абы и хьэщIэхэмрэ я пащхьэ кърахьащ Дагъыстэным и Лъэпкъ музейм, Тахо-Годи Азэ и цIэр зезыхьэм, и гъэтIылъыгъэ хьэпшыпхэм ящыщхэр. Музейм и лэжьакIуэхэм я жэрдэмыр даIыгъащ КъБР-м, Дагъыстэн Республикэм щэнхабзэмкIэ я министерствэхэм, Налшык дэт Лъэпкъ музейм.
Дагъыстэн IэпщIэлъапщIэхэм я IэдакъэщIэкIхэм яуфэбгъуа пэшым сызэрыщIыхьэу сызыхуэза музейм гъэлъэгъуэныгъэхэмкIэ и къудамэм и унафэщI Жылэ Марьянэ ибзыщIыркъым хьэщIэхэр узэхъуапсэ хъуну гъэтIылъыгъэхэмкIэ зэрыкъулейр. «Мыбы-хэм я тхыпхъэбэ алэрыбгъу- хэм хуэдэ щыIэу си фIэщ хъуркъым, я быдагъым и гугъу умыщIыххи. Хьэмэрэ я дыщэидэхэр, уагъэ-щагъэхэр, кхъуэщыным, дыжьыным, гъуаплъэм къыхэщIыкIа хьэпшыпхэр-щэ?! Я IэрыкIхэр, щыгъыныгъуэхэр зэрагъэщIэращIэм зы лъэпкъи щIэрымыхьэну къысщохъу. Бащлъыкъ къудейм ирадэ псы цIыкIур зы гъуазджэ псо хуэбгъадэ хъуну ягъэдахэ, бгырыпхым халъхьэ лъэпкъ дамыгъэхэр апхуэдизкIэ екIуу, хэзагъэу къыхахри, занщIэу нэм къыIуидзэркъым. Гъэлъэгъуэныгъэр щыдгъэхьэзырым хьэпшып зы-тIу си нэм къыфIэнащ щыщыпс ди музейм щIэлъу. Ар щажесIэм ехьэкI-къехьэкI хэмылъу къызжаIащ ди деж щеджа е ди гъуазджэм фIыуэ щыгъуазэ я IэпщIэлъапщIэхэм ахэр адыгэхэм ейм тращIыкIауэ зэрыарар. Ар куэд и уасэщ, дагъыстэнхэм я зэфIэкIри абы зыкIи игъэцIыкIукъым», - жеIэ Марьянэ.
Гъэлъэгъуэныгъэр IыхьитIу гуэшащ: Дагъыстэным щып-сэу лъэпкъхэм я щэнхабзэмрэ я гъащIэмрэ къэзыгъэлъагъуэ лэжьыгъэхэр зыхыхьэрэ бгырыс бзылъхугъэм и теплъэ дахэр къызытещ сурэтхэмрэ.
Лъэпкъ 30-м нэс щыпсэу, зи цIыхухэр диалект 70-м ирипсалъэ щIыналъэм и щэнхабзэ, художественнэ IэрыкIхэр я тхыдэ къызэрымыкIуэмрэ я лъахэм ущыпсэуну зэрыгугъусыгъумрэ къагъэщIащ. Псалъэм и хьэтыркIэ, къуршылъэм щIыIэм зэрызыщыщахъумэр я алэрыбгъу Iувхэрт, быдэхэрт, хьэкъущыкъуу къагъэсэбэпри я IэкIэ ящIа кхъуэщын кумбыгъэхэрт, зыщатIагъэри я Iэм къигъэщIа фэилъхьэгъуэхэрт.
Апхуэдэуи гъэлъэгъуэны-гъэм хэтщ псэуалъэхэр зэрагъэдахэхэр, жылэхэм я теплъэхэр къызытещ сурэтыжьхэр, лъэпкъ фащэхэр, фэилъхьэгъуэхэр, Дагъыстэным щыпсэу лъэпкъхэр ирипхузэхэцIыху-кIыу щыгъыным халъхьэ дамыгъэ-тхыпхъэщIыпхъэхэр, дыщэ IуданэхэмкIэ хадыкIа щэкIхэр, дыщэидэхэр, Iэщэ зэмылIэужьыгъуэхэр, ящIа, траха сурэтхэр, нэгъуэщI куэди. Псори зэхэту артефакт 200-м щIигъу мэхъу гъэлъэгъуэныгъэр.
ЗэIущIэр езыгъэкIуэкIа, Лъэпкъ музейм щIэныгъэмкIэ и къуэдзэ Хьэщэ Иринэ япэ псалъэр иритащ КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министрым и къуэдзэ Карчаевэ Iэминат. ХьэщIэхэм фIэхъус яриха, фIыщIэ яхуищIа иужь, абы жиIащ:
- Дагъыстэным и щэнхаб- зэр, гъуазджэр ди нэIуасэщ, а щIыналъэр дэ фIыуэ долъагъу, доцIыху абы и усакIуэ телъыджэхэу Гамзатов Расул, Алиевэ Фазу, композитор гъуэзэджэ Кожлаев Мурат сымэ, нэгъуэщIхэри. Дагъыстэныр уэрэдхэм, бгыхэм, усакIуэхэм, цIыху IэпщIэлъапщIэхэм я къэралщ, нобэрей Iуэхури абы и зы щапхъэ наIуэщ. Си гугъэмкIэ, усыгъэм, сурэт щIыным, нэгъуэщIхэми хуэдэу, республикэм и лъэпкъ IэпщIэлъапщIагъэхэм я деж увыпIэ щхьэхуэ щеубыд зэрахьэ хьэпшыпхэр зэрагъэдахэм. Мы пэшым укъызэрыщIыхьэу зы гушхуэныгъэ гуэрым укъызэщIеIэтэ, дэтхэнэ зы IэдакъэщIэкIми укъыбгъэдэувыIэу гупсэхуу зэпэпплъыхьыну ухуейщ. Абыхэм наIуэ пщащI Дагъыстэным щыпсэу лъэпкъхэм я тхыдэм, я хабзэм пщIэ зэрыхуащIыр. Си гуапэщ зэIущIэм кърихьэлIа дэтхэнэми абы гукъыдэж къывитыну.
КъыкIэлъыкIуэу къэпсэлъапIэр хуит хуащIащ Дагъыстэным и Лъэпкъ музейм и унафэщI Магомедов Бахру-дин. Абы ЩэнхабзэмкIэ министерствэм, езым къабгъэдэкIыу бысымхэм фIыщIэ къахуи-щIащ икIи убгъуауэ тепсэлъыхьащ я IуэхущIапIэм, абы къудамэу 39-рэ зэриIэм, Сочэ, Алтай иджыпсту гъэлъэгъуэныгъэхэр зэрыщекIуэкIым. Апхуэдэуи къыхигъэщащ зы мазэкIэ Налшык щекIуэкIыну «Си Дагъыстэн» гъэлъэгъуэныгъэр Саратов, Ханты-Мансийск яшэну зэрамурадыр. «Зэпымыууэ дызыхущIэкъур гугъуехь куэд зылъэгъуа, тхыдэ къулей зиIэ ди лъэпкъым и блэкIар, и нобэр лъэпкъ нэхъыбэм къызэред-гъэщIэнырщ. Ар мыIейуэ къыдэхъулIэу къысщохъу», - жиIащ Бахрудин.
Гъэлъэгъуэныгъэм зригъэгупсысахэр, Дагъыстэныр езыхэм зэрацIыху лъэныкъуэр, ехъулIэныгъэ дяпэкIи яIэну зэрагуапэр къыхагъэщу зэIущIэм къыщыпсэлъащ КъБР-м и цIыхубэ сурэтыщIхэу Црым Русланрэ Жылэ Анатолэрэ, сурэтыщI, скульптор, дыщэкI Сурхайханов Ибрэхьим, КъБР-м и СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэм и унафэщI Къаныкъуэ Жаннэ, сурэтыщI Тхьэзэплъыж Руслан, дагъыстэн лъэпкъым къыхэкIа, куэд щIауэ Налшык щыпсэу нэхъыжьыфI Алиев Гази-Магомед сымэ. ЗэIущIэр къызэщIикъуэжащ, гъэлъэгъуэныгъэм еплъыну къызэхуэсахэм гъуэгугъэлъагъуэ яхуэхъуу, абы гупсэхуу тепсэлъыхьащ Дагъыстэным и Лъэпкъ музейм хьэпшыпхэр хъумэнымкIэ и IэщIагъэлI нэхъыщхьэ Килдеевэ Заирэ. «Ди щэнхабзэр фыфейм пэгъунэгъущ, ди лъэпкъхэр зэкъуэшщ, - жиIащ абы. - Абы дызэрыригушхуэращ фи деж къакIуэ гъуэгум дыкъытезыгъэувар». Дагъыстэн хьэщIэхэм ди Лъэпкъ музейм тыгъэ къыхуащIащ дзэхум къыхэщIыкIа, 19-нэ лIэщIыгъуэм ящIа гуэгуэн.
Музейм и пэшым къыщызэхуэсахэр куэдрэ зэбгрыкIыжакъым, абы щыжаIахэмрэ ялъагъу дахагъэмрэ зыхуахь-зрагъапщэм ярейуэ зэманкIэ заIэжьэжащ.
ИСТЭПАН Залинэ.
Сурэтхэр
Къарей Элинэ трихащ.
