Къафэм и пащтыхь гуащэ

Апхуэдэу зыхужаIа бзылъхугъэ екIу, РСФСР-м щ1ыхь зи1э, КъБАССР-м и ц1ыхубэ артисткэ, илъэс тIощIым щIигъукIэ «Кабардинка» къэрал академическэ ансамблым и къэфакIуэ пажэу щыта Шэру Соня къызэралъхурэ нобэ илъэс 95-рэ ирокъу. 

Ди лъэпкъ гъуазджэм хэлъхьэныгъэ ин хуэзыщIа, дуней псом адыгэ къафэм и дахагъэр езыгъэлъэгъуахэм ящыщ Соня илъэсищ ныбжьым иту, зыми емыщхьу, къэфэн щIидзат. «Си Iэпкълъэпкъым и лантIагъэм, си къэфэкIэм дихьэх си анэшхуэм, илъэсих фIэкIа сымыхъуу, къысхужиIат «къафэм и пащтыхь гуащэ» псалъэхэр икIи си тхьэкIумэхэр схуригъэугъуэнри налкъут ису тхьэгъу дахэ къызилъхьат, таж къысщхьэритIэгъат», - игу къигъэкIыжырт Шэрум. 

И утыку итыкIэр мытелъыджэтэмэ, и зыIыгъыкIэр мыщапхъэтэмэ, зыхэтым къахэмыщтэмэ апхуэдиз усэ тратхыхьынт абы и теплъэм, Идар Темрыкъуэ ипхъу Гуащэнэ (Марие) и фэеплъыр тращIыкIынт?! Зэман зэхуэмыдэхэм абы Iэгуауэшхуэ щыхуаIэтащ Австрие, Мексикэ, Сингапур, Аргентинэ, Германие, Панамэ, Никарагуэ, Иордание щIыналъэхэм, Совет Союз псом. Соня и фIыгъэкIэ куэдым къащIащ Налшык къалэ цIыкIур зэрыщыIэр, абы игъэзащIэ къафэ телъыджэр зей лъэпкъым щIэупщIа иужь, къащIэрт ар къыздикIар, адыгэ лъэпкъым и гъуазджэм щыщ зы Iыхьэ екIуу я пащхьэ къызэрырихьар.

Дэнэ щIыпIэ мыкIуами, сыт хуэдиз цIэрыIуагъ имыIами, къыщалъхуа Къармэхьэблэ жылэжьыр зэи щыгъупщакъым Соня. Ар щIэх-щIэхыурэ кIуэжырт, зы махуэшхуи къигъанэртэкъым яхэмыту. 

Шэру Соня зыцIыхуу щытахэр щыхьэт зэрытехъуэфынущи, ар бзылъхугъэ хахуэт, щIэх-щIэхыурэ къэдзыхэхэм зэращымыщри гурыIуэгъуэт. АтIэми, гушхуэ зэрыкIуэцIылъым, псэ пIащIэ зэриIэм и щыхьэту, и нэпс къыщыфIекIуэхэри мащIэтэкъым. Псалъэм папщIэ: «РСФСР-м щIыхь зиIэ и артист» щIыхьыцIэмрэ «Лэжьыгъэм и Бэракъ Плъыжь» орденымрэ къыщысхуагъэфэщахэм схуэмышэчу сыгъат», - игу къигъэкIыжырт Соня. Апхуэдэ зы дакъикъэт пенсэм щыкIуари, абы папщIэ къызэрагъэпэща пшыхь нэужьым унэм зышэж машинэм ису къызэфIэнат Соня, ящыгъупщэжынкIэ шынэу. 

Илъэсибгъу ипэкIэ зи ныбжьыр илъэс 86-м иту дунейм ехыжа Шэру Соня и гугъу куэдым ящIащ и зэчийр, и дуней тетыкIар, и утыку итыкIар къагъэлъагъуэу. Иджыри жыпIэкIэ пхуэмыухыным хуэдизщ а бзылъхугъэм лъэпкъ гъуазджэр зэриIэтар, щэнхабзэм хэлъхьэныгъэу хуищIар. Соня зыцIыхуу щытахэм я псалъэ гуапэ кIэщI «Адыгэ псалъэм» и щIэджыкIакIуэхэр фыщыдгъэгъуазэмэ ди гуапэщ.

Къумахуэ Мухьэдин, КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министр: - ЩхьэкъэIэт имыIэу, и къаруи и зэмани емыблэжу лъэпкъ щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ зэрыхуэлажьэм Соня адрейхэм къыхигъэщырт. Къапщтэмэ, абыхэм я лэжьэкIэр апхуэдэт: къанэ щымыIэу я зэфIэкIыр цIыхубэм щхьэузыхь хуащIырти, абы къыпэкIуэу къэралым зыгуэр къыпыпх хъунуи егупсысыртэкъым. Соня и иужьрей махуэм нэсыху гъащIэм, цIыхухэм яхуиIэ гукъыдэжыр кIуэщIауэ си фIэщ хъуртэкъым, апхуэдизу къэзыухъуреихьхэм яхуэнэхъуеиншэти. Дэ къытхуэнэр и теплъэ уардэр зытежыхьа Марие и скульптурэм абы и фэ етплъу, ар тщымыгъупщэу дыпсэунырщ.

Шортэн Аллэ, УФ-м щIыхь зиIэ и артисткэ: - Соня пенсэ зэрыкIуэм папщIэ зэхашауэ Курзалым щекIуэкI концертым си адэ-анэм сыздашат, сыхъыджэбз цIыкIуу. Абы щыгъуэщ сэ ар япэу щыслъэгъуар. И зыIыгъыкIэкIэ, и къэфэкIэкIэ, и плъэкIэ къудейкIэ ар адрейхэм къахэщырт. Соттаев Къэнщауэ и гъусэу ар утыкум къихьауэ зэрыслъагъуу къэфакIуэ сыхъуну сызэрыхуейр хьэкъыу спхыкIащ. 

Атэбий Игорь, «Кабардинка»-м и художественнэ унафэщI: - Соня хуэдэ илъэсищэм зэ къалъхуу аращ. Абы и зэчийр куэду къэбгъэсэбэп хъунут, пасэIуэу хагъэкIыжат ар ансамблым. ЦIыхухъу унафэщIым и дежкIэ гугъущ, уеблэмэ абы хузэфIэмыкIынщ бзылъхугъэхэр нэгъэсауэ игъэсэныр. Си щхьэкIэ мызэ-мытIэу селъэIуат абы ди репетицэхэм къакIуэу и Iэхэм ди хъыджэбзхэр кIэлъигъэплъыну. Телъыджащэт абы и Iэхэр зэригъэхъейр, абыхэм ящIэлъ мэгъу къарур.  

Iэсей Светланэ, КъБР-м щIыхь зиIэ и артисткэ: - СыIэмащIэлъэмащIэ цIыкIуу, жысIэнури сщIэнури сымыщIэу ансамблым сыхыхьэну сыщыкIуам, «Къафэм» и репетицэ екIуэкIырт. Абы щыгъуэ си нэгу щIэкIащ Соня «шэрхъым тетми ярейщ» щIыхужаIэр. Псы хуэм ес къазу утыкум щыхуарзэрт ар. Сытым дежи сыхуейт абы ещхь сыхъуну, схузэфIэкIыу хъуамкIэ абы сыдэплъейрт, зы зыIыгъыкIэ гуэр сиIэ хъуамэ абы къытесха щапхъэрщ и лъабжьэри. АрщхьэкIэ Шэрум хуэдэ щыIэтэкъыми, ещхь ухъуфынутэкъым. 

Куэшмэн Олеся, КъБР-м и цIыхубэ артисткэ: - Си анэ Асаевэ Светланэ и лъэхъэнэгъухэм Соня яхипща зыIыгъыкIэ-утыку итыкIэращ къыдэплъхэм едгъэлъагъуну дэ нэхъыщIэхэр нобэми дызыхущIэкъур.

Битокъу Беслъэн, КъБР-м щIыхь зиIэ и артист: - ЩIалэгъуалэмрэ студентхэмрэ я еханэ дунейпсо фестивалыр I957 гъэм екIуэкIауэ щытащ. А зэман дыдэм щыIат къэфакIэ гупхэм я союзпсо фестивалри, абыи, шэч хэмылъу, хэтащ «Кабардинка»-р. Абы игъэзэщIэну «Къафэр»-р щIидзэн ипэ, Соня утыкум къихьэри къызэхуэсахэм яжриIащ къафэм и тхыдэр, къиIуатэр. ЗэIущIэшхуэм дыщэ медалыр къыщыхуагъэфэщауэ щытащ а къафэм.

Битокъу Оксанэ, КъБР-м щIыхь зиIэ и артисткэ: - Шэру Соня илъэс бжыгъэ дахэ хъууэ ягъэлъапIэрт. Битокъу Беслъэн ар утыкум къыщришам, занщIэу гу лъумытэнкIэ Iэмал иIэтэкъым ар сценэм зэрыхущытым, зэрыхуэсакъым. Пэшым щIэсыр мэзэхат, апхуэдизкIэ и пщIэрэ и нэмысрэ иIыгъыжу, и щхьэр лъагэу Iэтауэ, фащэр екIупсу щыгъыу къихьати. И щхьэр мащIи куэда къимыIэту и гъусэу къафэр илъагъурт. Абы ещхьыркъабзэу и зыIыгъыкIэм къызыпхыпсырт къызыхэкIа лъэпкъым и щэнхабзэм пщIэшхуэ зэрыхуищIыр. 

Сэралъп Мадинэ, дэрбзэр цIэрыIуэ: - Шэру Соня утыкум зэрита фащэр Санкт-Петербург дэт этнографие музейм 2008 гъэм щекIуэкIа выставкэм щызгъэлъэгъуауэ щытащ. Ар Соня зэреям къыдэкIуэу фэилъхьэгъуэр гъэщIэгъуэн ищIырт Мариинскэ театрым и IэпщIэлъапщIэхэм ядауэ зэрыщытам.

Гуащэнэ и теплъэр Соня зэрытращIыкIар си дежкIэ телъыджэкъым. Адыгэ бзылъхугъэм и нэгур, и Iэпкълъэпкъыр, и зыIыгъыкIэр наIуэ пщIын папщIэ узыхуейр зыми хуэбгъадэ мыхъуну Шэрум и теплъэ уардэрт.

Джатэ Руслан, Дзэлыкъуэ район администрацэм и Iэтащхьэ: - Си адэм и шыпхъущ Шэру Соня. Совет Союз псом яцIыху Соня дызэриIыхьлым цIыкIури инри дригушхуэрт, ар къуажэм нэкIуэжа иужь дыкъепщIэкIырт, ди дежкIэ махуэшхуэт. 

Шэру Валентинэ, Соня ипхъу: - ЦIыху цIэрыIуэм и унагъуэ укъыщыхъуну сытым дежи гугъущ. Си анэр схурикъуакъым жысIэнри зыри жызмыIэххэнри зыщ. Иджыпсту «Кабардинка»-р ежьа иужькIэ зы мазэ нэхъыбэ къэткъым, япэм илъэс ныкъуэкIэ къыщемыкIуалIэ щыIэт. Зыми сыхуамыгъэныкъуэу, срамыгъэхъуапсэу си адэшхуэ-анэшхуэм сапIащ сэ, аращ пасэрей гъэсэныгъэ сиIэу къыщIэслъытэри. Си анэми сэри ди насыпти, гукъанэ зэи хуэсщIакъым, сэ къыслъымысыжу цIыхубэм ейуэ зэрыщытам щхьэкIэ. Апхуэдэут зэриухар. 

Си анэм сыт хуэдэ Iуэхури телъыджэу тыншу къехъулIэрт. ЩIэувэу пщэфIапIэр лыдыжу зрихьэфынут, сыхьэт дэмыкIыу зыкърихыу Iэнэ къытригъэувэу плъагъунут. Зэи сщыгъупщэжыркъым: зы хьэгъуэлIыгъуэ гуэр дыкIуауэ нысащIэм игу ирихьат мамэ щыгъ кIэстумыр. Сыт фи гугъэр? Зэщихри иритат, езым хъэлат гуэр щитIагъэри къэкIуэжат. 

Iэгуауэшхуэм, удз гъэгъам зыхэзыгъэпскIыхьу къэгъуэгурыкIуа Соня илъэс 36-рэ щыхъуам пенсэ тIысыжат. ЯпэщIыкIэ гуфIат зэман зыхухимыхыфахэм иджы и гулъытэ зэралъигъэсыфынум папщIэ. ИтIанэми шынэрт: щышынэрт ящыгъупщэжынкIэ, гулъытэ имыгъуэтынкIэ. Арат зыгъэгумэщIар… Абы и къэфэкIэр зэ зи нэгу щIэкIахэм, траха видео нэхъ мыхъуми зылъэгъуахэм ар ящыгъупщэнкъым.