ЛIыгъэр уахътыншэщ

Илъэс 19 иримыкъупа Мухьэжид адрейхэм я гъусэу зауэм докI, мащIэу ирагъаджэ, сержант нэхъыжь къыфIащри, топышэ гупым я унафэщI ящI. 

Зауэм Даур япэу щыIухьащ Ростов щIыналъэм и Серафимович къалэм и Iэгъуэблагъэм. «Нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэр я бжыгъэкIи техникэкIи нэхъыбэт. Дыпэмыплъауэ къызэрыкъуэхщ, уафэмкIэ кърадзыха лагъымхэмкIэ лъэмыжыр якъутэри, дыкъаухъуреихьат, - игу къигъэкIыжырт Мухьэжид. – Зэхэуэ гуащIэ екIуэкIащ. Бийхэм хэщIыныгъэшхуэ еттами, ахэр нэхъыбэти дапэлъэщакъым. Дэ тщыщ куэд хэкIуэдащ. Абыхэм яхэтащ Къармэхьэблэ щыщ Дзэмыхь Алии… Дыкъаухъуреихьыну къыщыдэбгъэрыкIуэм, ди зауэлIхэр икIуэтын хуей хъуащ. ДикIуэт пэтми, иджыри ди гугъэр хэтхтэкъым текIуэныгъэ дызэриIэнум. Серафимович деж щекIуэкIа зауэм дауэ тщIыми дыщытекIуэри, къалэр хуит къэтщIыжащ».

Ди зауэлIхэм яхъумэрт Сталинград и Iэгъуэблагъэм екIуэкI псы Iуфэ бгъузэр. Сержант нэхъыжь Дау Мухьэжид унафэ ищIащ бийм и техникэр зэтракъутэну. Уэм хуэдэу топышэр ятещэщащ зэрыпхъуакIуэхэм. Танк зыбжанэ якъутащ, нэмыци 100 бжыгъэхэр яукIащ. 

Даум махуэ къэс и зэфIэкIым хигъахъуэ зэпытт. Абы и лIыхъужьыгъэр зауэлIхэм щапхъэ яхуэхъурт. Ар яхэтащ Украинэм и къалэхэмрэ къуажэхэмрэ хуит къэзыщIыжахэм. Абы и лIыгъэм къыпэкIуащ къэрал дамыгъэхэр: «Зауэм къыщигъэлъэгъуа зэфIэкIым папщIэ», «И лIыгъэм папщIэ», «Сталинград зэрихъумам папщIэ», «Германием зэрытекIуам папщIэ», медалхэр, ЩIыхь орденым и ещанэ нагъыщэр.

«Украинэрат Iуэхур къыщекIуэкIыр, - пищэрт и гукъэкIыжым Мухьэжид - Сэрэ Налшык къалэм щыщ си ныбжьэгъуитIымрэ - Бушмановрэ Розаковрэ - унафэ къытхуащIат нэмыцэхэм яубыда къуажэм дыдыхьэу «бзэгу» къэдубыдыну. Фашистхэр щетIысэха къуажэр хуабжьу сакъыу яхъумэрт. Ди пщэрылъыр нэхъ гугъуж ищIырт дунейм и щытыкIэм. Жэщ ныкъуэм дежьащ. Гъуэгум дызыщрихьэлIа зы лIыжьым дыщигъэгъуэзат нэмыцэхэр зэрызэбгрытIысыкIа щIыкIэм. Къуажэ гъунэм дыщынэсым, шыхэр зыщIэдгъэувыIыкIри, щэхуу плъырхэм дебгъэрыкIуащ икIи зы нэмыцэ офицер къэдубыдри дыкъыщIэпхъуэжащ. Абы щхьэкIэ ЩIыхь орденым и ещанэ нагъыщэр щыми къытхуагъэфэщат». 

Хэку зауэшхуэм лIыгъэ къызэрыщигъэлъэгъуам папщIэ, Сталиным фIыщIэ тхылъхэр Даум къыхуигъэфэщауэ щытащ. Днепр и ипщэ лъэныкъуэм зыщызыгъэбыда нэмыцэхэм Запорожье къалэр къызэрыIэщIагъэкIыжам, Украинэм и промышленнэ щIыпIэ нэхъ инхэм ящыщ Никополь къалэр щхьэхуит зэращIыжам, Буга Ипщэр быдапIэ зыщIа, хы ФIыцIэм и кхъухьтедзапIэ нэхъ ин дыдэхэм икIи гъущI гъуэгу зэпыщIапIэ нэхъыщхьэу щыт Николаев къалэм нэмыцэхэр зэрыдахужам, Одессэ, Кишинев, Галац къалэхэр къызэрыIэщIахыжам папщIэ. 

Румынием и щIыналъэхэм щекIуэкIа зэхэуэхэми мыхьэнэшхуэ яIащ. 1944 гъэм шыщхьэуIум и 27-м Галац къалэм пэгъунэгъуу нэмыцэхэр совет зауэлIхэм къыщебгъэрыкIуэм, Дау Мухьэжид уIэгъэ хьэлъэ щыхъури, зауэм къыхэкIыжын хуей хъуащ.

Зигъэхъужу и лъахэ къэкIуэжа нэужь, ар къуажэ колхозыр къэIэтыжыным жыджэру елэжьащ. Iэщ гъэхъуным хэтащ, гъэш фермэм и унафэщIу, губгъуэ лэжьакIуэ гупым я бригадиру щытащ. 

1972 гъэм къыщыщIэдзауэ дунейм ехыжыху Мухьэжид Налшык и «Дружба» комбинатым Сэрмакъ щэкI щызэIуащэу щиIэ цехыр игъэлэжьащ. Абы хузэфIэкIат а IуэхущIапIэр нэхъыфI дыдэхэм ящыщ ищIыну. 

Зауэ зэманми хуэдэу, Даур лэжьащ и псэ емыблэжу, хьэрэмыгъэншэу. Аращ абы къыщIратар «И лэжьыгъэфIым папщIэ» медалымрэ 1976, 1977 гъэхэм екIуэкIа зэпеуэхэм зэрыщытекIуам щыхьэт техъуэ дамыгъэхэмрэ.