ХьэкIэкхъуэкIэхэми лIыгъэм пщIэ хуащI

Къэхъуа

Жэщыр фIыуэ хэкIуэтауэ Хъусен гъуэгу къытехьэжащ. «А псэущхьэр сыт хуэдэми, сэр нэмыщI нэгъуэщI хуэмейуэ къызэмыжьэмэ, апхуэдизрэ а зы щIыпIэм  деж щысынкъым ар», - жиIэу апхуэдэ гугъэ иIэт.  Ажэкъуэ щежэх псым телъ лъэмыжым нэхъ гъунэгъу къыхуэхъухукIэ пIейтеиныгъэ гуэрым зэщIиубыдэрт, игури нэхъ псынщIэу къызэреуэр зыхищIэрт. Лъэмыжым къыщысыжам, мазэр уэгум къиувауэ дунейр къигъэнэхурт. Абы и нэхур зытридзэм иригъэщI ныбжь фIыцIэр щIы щхьэфэм къуабэбжьабэу тегъуалъхьэрти, псэущхьэ гуэрхэм адэ-мыдэкIэ зыкъуаудыгъуауэ къыхукъуэплъ къыфIэщIырт. Хъусен зэщIэувыIыкIащ, и нитIыр быдэу зэтрикъузэри, и щхьэр мащIэу иутхыпщIащ. «Сыт телъыджэ мыр?! Шынэм и нэм къыфIэмыщIыр укIуэдыж. Ара лIыгъэу збгъэдэлъыжыр! Ар сыт напэтех!» - жиIэу и щхьэм хуэшхыдэжу зиплъыхьащ. Лъэмыжри абы адэкIэ метрищэ нэблэгъэнкIэ зы псэущхьи щумылъагъуу гъуэгур нэщIт. И гур нэхъ зэгъэжауэ хуиту бакъуэу къытехьащ Хъусен лъэмыжым. Ауэ лъэбакъуитI-щы нэхъ къимычу и щIыбагъымкIэ зы макъ гуэр зэхихащ. КъызэплъэкIмэ, бгы нэпкъ лъагэм  зыкъригъэщэтэхауэ, псоми яфIэлIышхуэ езы Хъусен зы щхьэ псокIэ щхьэпрыкIыу, и теплъэр цIыху Iэпкълъэпкъыу, ауэ зэрыщыту бацэм къыхэмыщу зэщIэкIауэ, метрищ нэхъ пэмыжыжьэу къеплъу зы абрагъуэшхуэ щытт. ИхъуреягъкIэ щымщ. Ахэр къэзылъагъуу дунейм тетыр а тIум зыр адрейм хуигъэнэхуу уэгум ит мазэ закъуэрат. Хэт ущыгугъынт дэIэпыкъуэгъукIэ?!  Хъусен ар къыгурыIуэрт. Ауэ, гъэщIэгъуэныракъэ, лъэмыжым къыщыблагъэм, и гум илъа пIейтеиныгъэм и лъэужьи щыIэжтэкъым. Гузэвэгъуэр зыри зыхыумыщIыкI зэIумыбзыныгъэм егъэбагъуэ. Хъусен дежкIэ иджы псори гурыIуэгъуэт. Абы апхуэдэ псэущхьэ нэхъапэ имылъэгъуами, къищIат а щытыр зэрыалмэстыр. Абы и нэхэм къажыхьырт, и Iэпкълъэпкъыр зыщIэкъуауэ ткIийуэ зэрыIыгът, зэрыуэнум хуэхьэзыру. Шэчыншэт бгы нэпкъым зыкъыщригъэщэтэхым а мурадри зэриIар. Ауэ иджыпсту ар зыгуэрым зытриIыгъэрт, къыбгъэдэт щIалэм къримыкуу. Хъусен ищIэртэкъым ищIэнур. Псом япэу абы и гум къихьат зричу щIэпхъуэну. АрщхьэкIэ апхуэдэ лIыгъэншагъэ игу къызэрихьам теукIытыхьыжу и пIэм къинэжащ. Дауэ-тIэ зэрыхъунур? А тIур зым адрейм еплъу зэрызэбгъэдэта дакъикъэр сыхьэту къыщыхъурт Хъусен. Езым япэ зригъэщу зридзынуи дзыхь ищIыркъым. Дауэ мыхъуми, алмэстыр хьэкIэкхъуэкIэщ, упэлъэщыныр фIэщщIыгъуейт. Япэ уищу зэрызекъуэм къыхэпшэныр дзыхьщIыгъуэджэт. Уи щIыбагъ хуэбгъазэу уежьэжыныр нэхъыкIэжт. Уи щIыбагъымкIэ зыкъуидзрэ зэ Iэрыхуэу уIэрыхьэмэ, уитхьэлакIэт. Апхуэдэурэ зы тэлай дэкIащ. Зумыгъэхъейуэ сыт хуэдизрэ ущытынт?! Хъусен щIыбагъкIэ икIуэту лъэбакъуитI-щы хуэдиз ичащ, алмэстым зыкъимыгъэхъеймэ, зыкъигъазэу IукIыжын мурадыр иIэу. АрщхьэкIэ алмэстыри апхуэдиз дыдэкIэ къыкIэлъыкIуэтащ. Хъусен алмэстым хуэкIуэу къыщигъазэм, ар икIуэтыжащ, ауэ здэщытам фIэмыкIыу къэувыIэжащ. Шэч хэмылъу, ари  шынэрт. Сытми, зы унафэ гуэр щIын хуейт: е улIэну, е улIыну. Аращ адыгэм лIэнми лIыгъэ хэлъщ щIыжиIэр. «ЗэрыхъуIамэ хъунщ. Алыхьым къытхуищIар тлъагъунщ», - жиIэри Хъусен и жыпым илъ сэ жаныжьыр къызэIуигъэпкIри, алмэстым хуиунэтIащ. Абы  къыбгъэдэкI тегушхуэныгъэр зыхищIауэ къыщIэкIынт, алмэстыр япэу къэлэнджащ. Ар икIуэтри, псынщIэу нэпкъ лъагэм дэлъеижащ. Зы шэч гуэри хэлътэкъым апхуэдиз зи инагъ Iэпкълъэпкъыр псынщIэу къезыхьэкIым къаруушхуэ зэриIэм. Хъусен къызэплъэкIыурэ хуэму къежьэжащ, щигъэшынакIэ афIэкIа къыкIэлъымыкIуэнкIэ гугъэу. АрщхьэкIэ лъэмыжым къызэрикIыу, алмэстым бгы нэпкъым зыкъригъэщэтэхыжри, и ужьым къиуващ.  НапIэзыпIэм Хъусен и щхьэм щызэригъэзэхуащ зыIут IэнатIэр. Алмэстыр езыри зэрышынэм шэч хэлъыжтэкъым. ГурыIуэгъуэт зы мэскъалкIэ ущышынэу укъищIэмэ, ар къызэрыптегушхуэнур. Хъусен зэуэ зыкъригъэзэкIри тегушхуауэ, зэреуэнум хуэхьэзыру сэ зэIуха иIыгъыр игъэлъагъуэу, алмэстым хуиунэтIащ. Ар аргуэру и лъагапIэм дэлъеижащ. Хъусен зыгуэрхэр жиIэурэ сэр къузауэ зыIыгъ и IэштIымыр хуигъэдалъэщ алмэстыми къыIуигъэзыкIыжащ. Хэт ищIэн ар нэхъ зыгъэшынар: лIым къылъыкъуэкIа лIыгъэра хьэмэрэ Хъусен иIыгъа сэра?! Шэч зыхэмылъыр зыт: дауэ зимыщIами, сыт хуэдизу шынагъуэу щымытми адыгэлIыр хуигъэкIуэтакъым. Хъусен метр тIощI хуэдизкIэ къэкIуэху тетащ ар нэпкъым, ищIэнур имыщIэу. ИтIанэ алмэстым бгы нэпкъым зыкъригъэщэтэхыжри, хуэмурэ къежьащ Хъусен и ужьым иту, къылъэщIэмыхьэу икIи зыкъыкIэримыгъэхуу. Унэм къэблэгъэжу я хьэр банэу къыщыпежьэм, алмэстыр бзэхыжащ, жьым Iуиха фIэкIа умыщIэу. ЗэраIуэтэжымкIэ, ахэр Iейуэ щышынэрт хьэм.

Абы иужькIэ жэщкIэрэ гувауэ къыщикIухьхэм деж Хъусен нэхъ сакъ хъуат, ауэ здэкIуэн хуей абы щхьэкIэ зэи къигъанэртэкъым. А Iуэхугъуэм и гугъуи зыми яхуищIыжатэкъым.

Ауэрэ зэкъуэшитIри зэхэкIри, Хъусен Гундэлэн псым и адрыщIкIэ унэ щищIри, и унагъуэр игъэIэпхъуэжащ. Зы жэщ гуэрым и къуэшым и деж щыгувауэ кIуэжырт ар. Нэхъ псынщIэу нэсыжын папщIэ гъуэгу кIэщIыр къыхихащ абы. Ар алмэстым щыIууауэ щыта АжэкъуэкIэ кIуэцIрыкIырт.  Ауэ жэщыбгым а къуэм удэту укIуэжын щхьэкIэ дыгъужьыгу дэнэ къэна, аслъэныгу пшхауэ ущытын хуейт. А къуэ кIуэцIым уахъуэпсыхъуэр зепхьэу ущыкIийми, зыми узэхахынутэкъым. Апхуэдэу щыт пэтми, Хъусен къыхихар а лъагъуэрат. Зыми къимылъагъуми, шынэу гъуэгум дидзыхын и щхьэм хуигъэфэщэжакъым.

Къуэ кIуэцIым, зы лъагъуэ закъуэ кIуэцIрыкIыу, ихъуреягъыр пабжьэ кIырми, жэщ мазэгъуэ дахэти, дунейр нэхут. Къуэ дэкIыжыпIэм нэблэгъауэ, плъэмэ, нэпкъ лъагэм къытетт зы фIыцIагъэ ин. Хъусен къищIащ ар зэрыалмэстыр. Ауэ ар къэувыIакъым, зы лъэныкъуэкIи дидзыхынуи яужьи итакъым. Дауэт узэритынури? А зы лъагъуэ цIыкIу закъуэм фIэкIа кIуапIи жапIи щыIэтэкъым. Алмэстыр зытет нэпкъым и деж къуэр зэв дыдэ щыхъурт. Хъусен нэхъ гъунэгъу зэрыхъуу, абы нэпкъым зыкъригъэщэтэхащ. Щытщ къоплъэри. Хэт ищIэн иджы, Алыхь закъуэм фIэкIа, абы и гум илъыр, ар зыхуейр. Хъусен къыздрикIуэ лъагъуэ закъуэм алмэстыр зэрыпэжыжьэр зы метр ныкъуэщ. Алмэстыр щытщ мыхъейуэ. Хъусени и сэ жаныжьыр Iэ ижьымкIэ икъузу къокIуэ, нэхъ хуэми нэхъ псынщIи зимыщIу. Ди Тхьэ лъапIэ! Уэ нэхъ лIы пхъашэ мы дунеижьым темытми, сыт хуэдэгу уиIэн хуейр апхуэдиз шыIэныгъэ пхэлъын щхьэкIэ?! Хъусен быдэу и фIэщ хъурт иджыпсту илъагъур япэм зыхуэзауэ щыта алмэстыр арауэ. Ар здэщытым деж къэсри, тIэкIунитIэ зишиямэ жьэхэуэнущ жыпIэу, худэплъейуэ, ауэ и гугъу лъэпкъ имыщIу блэкIащ абы щIалэр. Алмэстыми зыкъигъэхъеякъым. Къуэ кIуэцI куум къыдэкIыу Хъусен имылъагъуж хъуху  щытащ ар зимыгъэхъейуэ.

Абы иужькIэ Хъусен алмэсты ирихьэлIэжакъым.

ЛIым и хахуагъэм тIэунейрэ къришащ ар псэзэпылъхьэпIэм. Хэт ищIэнт абы, шынагъэр къытекIуатэмэ, и Iуэхур къызэрекIуэкIынур.  Ауэ Хъусен икIуэтакъым. Ар адыгэлI нэст. Абы и ф1эщ хъурт хьэкIэкхъуэкIэхэми лIыгъэм пщIэ зэрыхуащIыр!

ЩОДЖЭН Борис.