Адыгэ тхакIуэ, усакIуэ, драматург, публицист, АР-м гъуазджэхэмкIэ щыхь зиIэ и лэжьакIуэ, УФ-м и Къэрал саугъэтым и лауреат Къуиикъуэ Налбий къызэралъхурэ илъэс 85-рэ зэрырикъум теухуауэ Адыгей Хасэмрэ «Адыгэ макъ» газетымрэ зэгъусэу зэIущIэ гуапэ ирагъэкIуэкIащ. «ХьэщIэщ» зэIущIэм кърихьэлIащ усакIуэм и щхьэгъусэ Къуиикъуэ Жаннэрэ я къуэ Лауркъанрэ.
Пшыхьым усакIуэ щэджащэм и IэдакъэщIэкIхэм къыщеджащ, и творчествэр зыгъэлъапIэхэр я гукъэкIыжхэмкIэ къызэхуэсахэм ядэгуэшащ, «Адыгей» телевиденэм и архивым Налбий теухуауэ хэлъ фильмхэм щеплъащ.
Къуиикъуэ Налбий Адыгэ Республикэм и Теучэж районым хыхьэ Къунчыкъухьэблэ къуажэм 1938 гъэм бадзэуэгъуэм и 20-м къыщалъхуащ. 1957 гъэм Адыгей къэрал пединститутым щIэтIысхьащ. ЕджапIэр къыщиуха 1962 гъэм къыщыщIэдзауэ 1978 гъэ пщIондэ «Социалистическэ Адыгей» газетым корректору, корреспонденту щылэжьащ. 1978 - 1991 гъэхэм щIыпIэ радиом адыгэбзэмкIэ и къудамэм и унафэщIу, 1991 - 1993 гъэхэм «Гъуазэ» газетым и редактор нэхъыщхьэу щытащ. 1993 - 1997 гъэхэм Адыгэ Республикэм и радиом и унафэщIу лэжьащ. 1997 гъэм республикэм и тхылъ тедзапIэм и редактор нэхъыщхьэ, АР-м и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм и тхьэмадэ къалэнхэр зэдигъэзэщIащ.
Налбий и Iэдакъэм къыщIэкIащ усэхэр, поэмэхэр, пьесэхэр, рассказхэр, повестхэр, шыпсэхэр, «Адыгэ хабзэ» тхылъыр. Къуиикъуэр адыгэбзэм и диалектитIымкIи урысыбзэкIи тхэуэ щытащ. УрысыбзэкIэ дунейм къытехьа и тхылъхэм ящыщщ «Танец надежды» (1979 гъэ), «Светлый друг» (1982 гъэ), «Звезда близка» (1984 гъэ), «Продрогшая вишня» зыфIищахэр. И тхыгъэ щхьэхуэхэр Къэбэрдей-Балъкъэр, Къэрэшей-Шэрджэс республикэхэм, Тбилиси, Урысейм и къалэ зэмылIэужьыгъуэхэм, хамэ къэралхэм щыщу Болгарием, Тыркум, Сирием, Израилым къыщыдэкI газетхэмрэ журналхэмрэ къытехуащ. Шекспир Уильям и «Укрощение строптивой», Гольдони Карлэ и «Хозяйка трактира», Мольер Жан-Батист и «Тартюф», Гоголь Николай и «Ревизор», Чехов Антон и «Иванов» тхыгъэхэр, куржы, чех, нэмыцэ усакIуэхэм я усэ щхьэхуэхэр адыгэбзэм къригъэзэгъащ. Гуащэ театрым папщIэ пьесэхэр адыгэбзэкIи урысыбзэкIи и Iэдакъэ къыщIэкIащ. Къыхэгъэщыпхъэщ, Испанием щекIуэкIа кинофестивалым и саугъэт нэхъыщхьэр зылъагъэса «Сумерки надежд» япэ адыгэ художественнэ фильмым и сценарийр Къуиикъуэ Налбий зэритхар, гъуазджэмрэ щэнхабзэмрэ я лэжьакIуэ пажэхэм ятеухуа теленэтынхэр зэригъэхьэзырар.
Къуиикъуэ Налбий СССР-м и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм 1974 гъэм хагъэхьащ. УсакIуэм и гуащIэр къалъытэри, «Адыгэ Республикэм гъуазджэхэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэр къыфIащащ, Адыгейм и Къэрал, Къандур Иззэт и цIэкIэ ягъэува дунейпсо саугъэтхэм я лауреат хъуащ.
И ныбжьыр илъэс 70-м иту, 2007 гъэм дунейм ехыжащ.
Пшыхьым кърихьэлIахэм ящыщу япэу псалъэ иратащ жылагъуэ лэжьакIуэ цIэрыIуэ МэшхуэфI Нэждэт. «КъыпIэрыхьэ тхылъым ущигъатхъэр тхакIуэм и еплъыкIэмрэ уи еплъыкIэмрэ щызэтехуэм и дежщ, - жиIащ – Нэждэт. - Уи гум илъыр зэгъэкIуауэ, дахэу етхыф Налбий, укъыщеджэкIэ гум жьы дригъэхуу». Апхуэдэу Нэждэт езым игу дыхьэ, «Къущхьэ ябгэ» тхыгъэм щыщ пычыгъуитI къеджащ а пщыхьэщхьэм икIи жиIащ, абы япэу зэреджэ лъандэрэ имыутIыпщауэ зэриIыгъыр.
Налбий и творчествэр къызэрыщыхъум кIэщIу тепсэлъыхьащ Къуиикъуэ Асфар.
- Налбий акъыл куу бгъэдэлъу, псалъэ щыхъукIэ, куэдым уригъэгупсысу, гу лъыуигъатэу апхуэдэт. Сэ си насып къикIащ си анэдэлъхубзэр нэхъ шэрыуэ хъунымкIэ Еутых Аскэр, Iэщын Хьэзрэт, ди унэкъуэщ Къуиикъуэ Налбий, Куэшбей Пщымахуэ сымэ къызэрыздэлэжьамкIэ. Мыхэр лъэпкъым и къулеигъэ нэхъыщхьэт, хуабжьу щIэныгъэ куу къытхуагъэнащ абыхэм.
Налбий итха «Абазэхэхэм я анэм» «Адыгей» КъТРК-м щылажьэхэмрэ Цей Ибрэхьим и цIэр зезыхьэ Лъэпкъ театрым и артистхэмрэ зэгъусэу телеверсие къытращIыкIауэ зэрыщытам, ар иджы архивым зэрыхэлъым, абы адыгэ лъэпкъым дежкIэ мыхьэнэшхуэ зэриIэм, лIыгъэм, анэм хуиIэ лъагъуныгъэм, абы и къарум и щапхъэу адыгэхэм я тхыдэм къызэрыхэнам тепсэлъыхьащ телевиденэм и режиссер Гъэзий Бирамхъанрэ Лъэпкъ театрым и артисткэ Уджыхъу Мариетрэ.
УсакIуэм и «Си адыгэбзэ» усэм къеджэри, телевиденэм зэрыщызэдэлэжьам, абы щапхъэ зэрытрихам, куэдым зэрыхуигъэсам тепсэлъыхьыжащ Нэхей Тамарэ.
Къуиикъуэ Налбий и творчествэм теухуа пшыхь Тыркум щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм я деж Джэтауэ Ибрэхьимрэ Инэмыкъуэ Мулидрэ зэрыщызэхашауэ щытам тепсэлъыхьыжащ Ибрэхьим:
- Къуиикъуэ Налбий адыгэ лъэпкъым и усакIуэ нэхъыфIу зэрыщытыр къызгурыIуэ щыхъум, абы и творчествэм Тыркум ис ди лъэпкъэгъухэр щыдгъэгъуэзэн мурадкIэ пшыхьыр абы щызэхэтшат. Сигу къеуэр псэу щIыкIэ ар зэрыдмыщIаращ. Къуийкъуэ Жаннэ, Налбий и пщащэ нэхъыжъ Бэллэ, ТIэш Светланэ, Уджыхъу Мариет, щIэныгъэрылажьэ Пэрэныкъуэ Къутас, уэрэджыIакIуэ Къуийсокъуэ Симэ сымэ ди гъусэу гъуэгу дытехьащ. А зэхыхьэр хамэ хэку щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм яфIэтелъыджэ хъуат, езыхэри хъарзынэу къыхэлэжьат.
Едыдж Мэмэт Къуиикъуэ Налбий лъэпкъым къыхэкIа цIыху ину зэрыщытыр, зэфIэкIыу бгъэдэлъар зэрыкуур жиIащ.
- Апхуэдэ цIыху лъапIэр сцIыхуу щытащ, сепсэлъащ, си гъащIэм хэтащ – ар сэркIэ лъапIэщ. Си нэIуасэу, си ныбжьэгъуу зэрыщытам хуабжьу срогушхуэ. Абы ди литературэм хэлъхьэныгъэ хуищIам и закъуэкъым, атIэ лъэпкъым и акъылым зригъэужьащ, нэхъри зэIуихащ, гъунапкъэ зимыIэ дунейм дыхигъэплъащ.
КъуэкIыпIэм щыпсэу лъэпкъхэм я гъуазджэмкIэ къэрал музейм и Кавказ Ищхъэрэ къудамэм и унафэщI ЩауапцIокъуэ 1эминат музейм и лэжьакIуэ, Налбий и щхьэгъусэ Къуиикъуэ Жаннэ тхакIуэм и творчествэм гулъытэ ин зэрыхуищIыр, ар нэхъри гъэкIуэтэнымкIэ лэжьыгъэшхуэ зэрызэфIихыр жиIащ.
Адыгэ Республикэм щIыхь зиIэ и журналист ТIэш Светланэ Налбий и творчествэм Тыркум щращIэкIа пшыхьыр иригъэкIуэкIауэ щытащ. А зэманым нэхъ фIэгъэщIэгъуэн хъуахэм ящыщу Светланэ жиIащ нэгъуэщI къэралым ис ди лъэпкъэгъухэри Налбий и IэдакъэщIэкIхэм фIыуэ щыгъуазэу, и усэхэр гукIэ ящIэу, зыри къыщымыуэу къеджэу зэрыщытар.
Езы Светланэ адыгэ усэр фIыуэ езыгъэлъэгъуар Къуиикъуэ Налбийуэ зэрыщытыр къыхигъэщащ а пщыхьэщхьэм. «Адыгеим иус» проектыу телевидением щригъэкIуэкIам Налбий и «КъакIо садэжь» жыхуиIэм къызэрыщеджар жиIащ. А пщыхьэщхьэми къызэхуэсахэм а усэм къахуеджащ Светланэ.
- Си насып къыхьакъым сэ Налбий сцIыхуну, псэууэ дызэхуэзакъым. А зэманым срихьэлIамэ, гъэщIэгъуэн куэд къыпкърысхынут сэ а усакIуэм. И творчествэр хуабжьу согъэлъапIэ, и усэхэр фIыуэ солъагъу, лъэпкъым дежкIэ ахэр уасэншэщ.
ЗэIущIэм къыщыпсэлъащ усакIуэ Дзыбэ Саниет, журналист ХьэщIэмыз Сусаннэ, тхакIуэ, журналист МатIыжъ Аминат сымэ, нэгъуэщIхэри.
Пшыхьым и кIэухым ар зэхэзышахэм Налбий и тхылъхэр тыгъэ яхуищIащ Къуиикъуэ Жаннэ.
