Щэнхабзэ

Айвазовский Иван дуней псом щыцIэрыIуэ сурэтыщIщ. Тенджызым и теплъэр нэхъыбэ дыдэрэ къэзыгъэлъэгъуар аращ - и IэдакъэщIэкIхэм дамыгъэ щыхъуащ тенджызыр. Айвазовскэр Луврым зи IэдакъэщIэкI щIалъхьа япэ урыс сурэтыщIщ. И гъащIэм къриубыдэу абы ищIащ сурэт 6000 нэс - ар куэд мэхъу. Илъэсым къриубыдэу сурэт 90 хуэдиз дунейм къытригъэхьэрт. Гъэлъэгъуэныгъэу иIащ 120-рэ. Айвазовскэм сурэт зэрищI щIыкIэр гъэщIэгъуэнт. Теплъэр игу ириубыдэрти, сыхьэт бжыгъэм къриубыдэу е махуэ зыбжанэкIэ ар гурыгъуазэкIэ тхылъымпIэм нигъэсырт. Сурэт щхьэхуэ щелэжьым деж абы ирихьэлIэ гуащIэм езым и гур игъэнщIыжырт. И письмохэм сыт щыгъуи къыхэщт, «сурэт нэхъыфI дыдэм елэжьу». Дэтхэнэ лэжьыгъэри нэхъыфIу къилъытэрт.

Ныр (Шэбэзджэрий) Рае 1948 гъэм жэпуэгъуэм и I5-м Курыт Азием къыщалъхуащ. Абы и унагъуэр Къэбэрдей-Балкъэрым къыщыIэпхъуэжар I959 гъэрщ. Хъыджэбзым курыт школыр къиухащ, Налшык педагогикэ училищэм, КъБКъУ-м тхыдэмкIэ и къудамэм щеджащ. Уеблэмэ егъэджакIуэ IэщIагъэм Рае зы зэманкIэ ирилэжьащ. 

КъБКъУ-м и «Точка кипения» IуэхущIапIэм щекIуэкIащ художникхэмрэ гъуазджэм и лэжьакIуэхэмрэ я академическэ проектым хыхьэу къызэрагъэпэща «Традиции и нова­торст­во в творчестве современных художников Северного Кав­каза» етIуанэ лъэпкъыбэ щIэныгъэ-практикэ конференцыр. Ар ящыщ зыт Художес­т­вэхэмкIэ Урысей Академиемрэ (РАХ) УФ-м и СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэмрэ зэдалэжьа «Об­раз женщины в творчестве современных художников Северного Кавказа» Iуэхум хы­хьэу Налшык щрагъэкIуэкIахэм.

ГъуазджэхэмкIэ Кавказ Ищхъэрэ къэрал институтым уэрэд жыIэнымрэ дирижированэмкIэ и кафедрэм и 5-нэ курсым и студентхэу Сиихъу Данэ, Рамазановэ Каринэ, Пшенкин Виктор сымэ гъэ еджэгъуэщIэм ехъулIэныгъэфIхэр зыIэрагъэхьащ.

ГъуазджэхэмкIэ Кавказ Ищхъэрэ къэрал институтым и студентхэу Сиихъу Данэрэ Рамазановэ Каринэрэ Москва областым академическэ уэрэдхэр жыIэнымкIэ щекIуэкIа урысейпсо зэпеуэм и лауреат хъуащ. Данэ игъэзэщIащ Чайковский Пётр и «Пиковая дама» оперэм хэт Лизэ и ариер. Каринэ игъэзэщIащ Римский-Корсаков Николай и «Снегурочка» оперэм щыщ ариер.

Щэлэуат хъужыр ЛIыкIуэ лъапIэу щэлатымрэ сэламымрэ зэхам Алыхьталэм и фIыгъуэр къеуэлIэну узэрыхуэлъаIуэ псалъэхэрщ. Псалъэм папщIэ, нэмэзым хэт Iэтэхьиятым и кIэм жаIэ хабзэ «Iэллахьуммэ, щэлли гьэла Мухьэммэдин…» псалъэхэри щэлэуатым и зы лIэужьыгъуэщ. Апхуэдэхэр куэд дыдэ мэхъу, кIыхьи кIэщIи яхэту. Ауэ шэч закъуи къытумыхьэу, уигу илъыпхъэр зыщ: щэлэуат нэхъыбэ къэпхьыху, уи дежкIэ нэхъыфIщ. Бегъымбар лъапIэу щэлатрэ сэламрэ зэхам Алыхьталэм и пащхьэм щиIэ увыпIэр апхуэдизкIэ лъагэщи, уеблэмэ ар зыгъэлъапIэ хъуэхъу къызыкIэлъымыкIуэ духьэм жэуап имыIэнкIэ шынагъуэщ.

Урысейм ХудожествэхэмкIэ и академиемрэ Урысейм и СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэмрэ зэгъусэу къыхалъхьа жэрдэмым ипкъ иткIэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхубэ сурэтыщI ГъущIапщэ Арсен и гъэлъэгъуэныгъэр Иджырей гъуазджэмкIэ унэм щекIуэкIащ. СурэтыщIым и IэдакъэщIэкIхэр зрагъэлъагъуну щIэхъуэпсхэр КъБР-м и къэралыгъуэр илъэси 100 щрикъум ирихьэлIэу къызэIуаха паркым ит гъуазджэщым мы махуэхэм щопэкIу.

КъБР-м и Лъэпкъ музейм щагъэлъа­гъуэ «Образ женщины в творчестве современных художников Северного Кавказа» зыфIаща лэжьыгъэхэр. А фIэщыгъэм щIэту ирагъэкIуэкIа зэпеуэм щытекIуа сурэт нэхъыфIхэр хагъэхьащ абы. Ар къызэрагъэпэщащ Художест­вэхэм­кIэ Урысей Академиемрэ (РАХ) УФ-м и СурэтыщIхэм я зэгухьэныгъэм­рэ, «Традиции и новаторства в творчестве современных художников Северного Кавказа» Iуэхум хыхьэу.

Нобэ цIыхубэ щэнхабзэр, ди адыгэ уэрэдыжьхэм я шыфэлIыфэр къыпхуэмыцIыхужыну зэрызихъуэжар щыслъагъукIэ, сымыгъэщIэгъуэн слъэкIыркъым. Си щытыкIэр гурыIуэгъуэ фхуэсщIын ипэ, уэрэд стхын щыщIэздза 2007 гъэмкIэ згъэзэжынщ. ИтIанэ сыхуэкIуэнщ мы тхыгъэр къесхьэжьэну гукъыдэж къызэзытамкIэ.