Бзылъхугъэ насыпыфIэ

Дэтхэнэ зыми гъащIэм щиубыдыну увыпIэр куэдкIэ елъытащ ар къыщыхъуа унагъуэм, абы и сабиигъуэр зэрыкIуам. Гум и зы плIанэпэ хухэхащ а лъэхъэнэ дахэм. 

- Сабиигъуэ дахэ, гукъинэж сиIащ, - жеIэ Ларисэ. - ЦIыху цIэрыIуэ куэд къызыдэкIа Къармэхьэблэ жылэжьым сыкъыщыхъуащ. Къамбий Мухьэб зи унафэщIу щыта курыт школыр къэзухащ. Дэтхэнэми езыр къыщыхъуа унагъуэм хуэдэ дунейм темытауэ къыщохъу. Сэри апхуэдэущ а Iуэхум сызэреплъыр. Си адэ Мырзэкъан Мухьэмэд сыт щыгъуи колхозым хэтащ. Бухгалтер нэхъыщхьэу, итIанэ колхоз тхьэмадэу лэжьащ. Сытым дежи зыкIэлъыплъыжу, дыхумэ дахэ къыкIэрихыу, и щыгъыныр къабзэу, и вакъэхэр гъэцIууауэ, «къуажэ интеллигент» жыхуаIэм хуэдэт. Си адэр икъукIэ цIыху зэтетт, хабзэшхуэ зыхэлът, ткIийт, ауэ бзаджэтэкъым, и псалъэр мащIэт, ауэ кIуэцIрыкIырт. Уеблэмэ, си анэмрэ абырэ зэпсэлъэххэу къытщыхъуртэкъым, апхуэдизкIэ пыщIэныгъэ быдэ зэхуаIэти, нэхъыбэм нэкIэ зэрыщIэу арат. И макъ ину иIэтауэ игъащIэм зэхэтхакъым, ауэ дыфIэлIыкIырт. ГъащIэ мащIэт - илъэс 52-рэщ зэрыпсэуар. Си анэ ФатIимэт зы зэманкIэ ди еджапIэм щылэжьащ, иужькIэ унэгуащэ къалэныр ирихьэкIащ. Ари нобэ къытщхьэщытыжкъым, и ныбжьыр илъэс 73-м иту дунейм ехыжащ. Ди унэм тхылъыр щытепщэт, унагъуэм щIэсым зэIэпытхыу деджэрт. Тхылъ гъэщIэгъуэн куэд къищэхурт ди адэм, ахэр дахэу зэгъэкIуауэ дапхъэм екIуэкIыу дэтт. Пщэдджыжьым кIыфI зэхэту лэжьакIуэ дэкIыу жэщыбгым къэкIуэж си адэм тхылъ еджэным зэман къыхудигъэкIыфырт. Iэмал имыIэу шэджагъуэм и деж зы сыхьэтыпэкIэ зигъэпсэхуну къыдыхьэжырт, абы щыгъуэм занщIэу тхылъыр къищтэрт. Папэ тхылъыр къыIэщIэкIмэ, си анэм къищтэу, абы иужькIэ дэ деджэу апхуэдэут зэрыщытыр. А си анэ цIыкIум и пIэщхьагъым зы тхылъ кIэщIэмылъу игъащIэм жеижакъым. 

- IэщIагъэ пхуэхъунур дауэ къыхэпха хъуат?

- Сызыхуеджэну IэщIагъэр школыр къэзмыухыу къыхэсхащ. Тхылъым ди унагъуэм щиIэ пщIэра хъунщ тхакIуэ сыхъуну сыхуейуэ сытезыгъэгушхуар. Апхуэдиз тхылъ ущеджэкIэ, уэри зыгуэр птхыфу къыпщыхъужу къыщIэкIынщ. Зы бэлыхьу зыкъысщыхъужырт, стхыхэр мыхъуауэ сигу къэзгъэкIыххэртэкъым. Район газетым си IэдакъэщIэкI тIэкIухэр къытрадзати, абыи фIэщхъуныгъэ къысхилъхьат. Си адэми си егъэджакIуэхэми тхакIуэ сызэрыхъунур си фIэщ ящIыжу апхуэдэт. Си егъэджакIуэ Къамбий Хьэзрэталий: «Уэ умыщIэфын щыIэкъым, сытми упэлъэщынущ», - жиIэурэ сытригъэгушхуэрт. КIэщIу жыпIэмэ, зыкъысфIагъэщIыжат. Москва дэт Литературэ институтым сыкIуэну сыхуейщ щыжысIэм: «Абы тхакIуэ хьэзыр къыщIагъэкI», - къызжиIат егъэджакIуэм. Абы щыгъуэм си фIэщ хъурт ебгъаджэурэ тхакIуэ пщIы хъуну.

- Ларисэ, республикэм и къуажэ пхыдзам къыщыхъуа хъыджэбз цIыкIур Москва нэс ягъэкIуэну адэ-анэр дауэ тегушхуат?

- Пэжыр жыпIэмэ, игъащIэкIэ сагъэкIуэн си гугъакъым. Ауэ си адэм и фIэщ хъурт сэ зыгуэр къысхэкIынуи, зэран къысхуэхъуну хуей хъунтэкъым. Арати, абы си Iуэхур къыздиIыгъащ. АрщхьэкIэ институтым школыр къызэрыбухыу укъащтэртэкъым, илъэситIкIэ улэжьауэ щытын хуейт. Ар къыщысщIэм, Iейуэ гущIыхьэ сщыхъуат. НэгъуэщI еджапIэ сыщIэтIысхьэну си адэм къыщысхуигъэлъагъуэм, Литинститутыращ сызыхуейри, а илъэситIым сежьэнущ жысIащ. Апхуэдэ жэуапым си адэм и гур игъэзэгъэнт?! ТхакIуэхэм я союзым къакIуэри, ЩоджэнцIыкIу Iэдэм зригъэцIыхуащ, си Iуэхур зыIутым щигъэгъуэзащ. Си насып кърихьэкIри, институтым щIагъэтIысхьэну зэдзэкIакIуэ гуп ягъакIуэрти, абы сыхигъэхуащ. Сытми, а илъэсым сыщIэтIысхьащ, сызыдеджэхэм сэ нэхърэ нэхъыщIэ яхэмыту. 

- Ларисэ, шэч хэмылъу, тхэныр къызэрыщIэбдзар усэ къыщIэкIынщ.

- Сабийхэм псоми къызэрыщIадзэр аракъэ?! Прозэ Iуэху зэи зесхуакъым. Ауэ институтым сыщIэсу усэ тхынри щызгъэтыжащ. Сэ стхыхэмрэ къыздеджэхэм ейхэмрэ щызэзгъапщэм, абы си Iуэху зэрыхэмылъыр къызгурыIуащ. Сызыхэс гупыр сэ нэхърэ фIыуэ нэхъыжьт. Апхуэдэт зи гъусэу сыкIуахэри: Нэхущ Мухьэмэд, Уэрэзей Афлик, Битокъу Славик сымэ. Абыхэм цIэрэ щхьэрэ яIэт, я IэдакъэщIэкIхэр зыхуэдэр слъагъурт. Сытыт абыхэм уапекъуну яужь ущIихьэнур?! Сэ насып сиIэти, пасэу къызгурыIуащ тхакIуэ къызэрысхэмыкIынур. ТхакIуэ хъунур фIы дыдэу тхэн хуейщ, ар къемыхъулIэмэ, къалэмыр зыIэпигъэхужын хуейуэ аращ. 

- Япэ дыдэу зэбдзэкIа тхыгъэр пщIэжрэ?

- Ар институтым ягъэкIуэну гупым сыхигъэхуэн папщIэ ЩоджэнцIыкIу Iэдэм къызита лэжьыгъэхэрщ. Усэ сатыр 700 адыгэбзэкIэ зэздзэкIащ, апхуэдиз дыдэ урысыбзэ сщIащ. Си анэм школымрэ правленэмрэ яIэ зэрытрадзэ машинкэ зырызыр къаIихри, Iэпэ зырызкIэ дэ тIур дызэбгъэдэсу теддзащ а къомыр. ЗэманымкIи сыкъикIат, тхыгъэхэри кIуэцIрыкIат. Ауэ ар хэзбжэркъым зэздзэкIа лэжьыгъэхэм. АбыкIэ гъуэгу сытехьауэ аращ. ИужькIэ Къагъырмэс Борис, Къэжэр Пётр, Бицу Анатолэ сымэ я усэхэр зэздзэкIащ. Усыгъэ зэдзэкIынымкIэ Озеров Лев и семинарым, прозэмкIэ Еутых Аскэр ейм сыкIуэрт. ЗэдзэкIакIуэ лэжьыгъэм и щэху куэд къыщысщIащ абыхэм я деж.