Япэ бзылъхугъэ министр

Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и тхыдэм къызэ­ры­хэщыжымкIэ, щIыналъэм и министр нэхъ щIалэ дыдэу щытари цIыхубзхэм ящыщу япэу ­ап­хуэдэ къулыкъур зы­­хуагъэ­фэщари Щоджэн Верэ Щы­хьым и пхъурщ. Илъэс ­26-рэ и ныбжьу арат жэуап­лыны­гъэшхуэ зыпылъ къалэ­ныр бзылъхугъэ цIыкIум пщэ­рылъ къыщыщащIам. 

«Лэжьыгъэм и Бэракъ Плъыжь» орденыр зыхуа­гъэ­фэща, медицинэ щIэныгъэ­хэм­кIэ кандидат, РСФСР-м щIыхь зиIэ и дохутыр Щоджэн Верэ 1928 гъэм Къызбрун ­ЕтIуанэ къуажэм къыщалъхуащ. Налшык дэт курыт школ №9-р къиуха нэужь, ар щеджащ ­Осетие Ищхъэрэм и медицинэ университетым, адэ-          кIэ и щIэныгъэм щыхигъэ­хъуащ Москва дэт, Дохутырхэм я Iэзагъэр щрагъэфIакIуэ институт нэхъыщхьэм. Лэжьыгъэм хича япэ лъэбакъуэхэр абы къыщыщIи­дзащ Лышх узы­фэхэм щеIэзэ рес­публикэ ­диспансерым, 1951 гъэм щегъэжьауэ абы и методикэ пэ­шым и унафэщIу щытащ. Ленинград дэт онкологие институтым и щIэныгъэм щыхи­гъэ­хъуэну кIуауэ, и зэфIэкIхэр къалъытэри, абы и клиникэ орди­натурэм щIагъэтIысхьэжауэ щытащ. АрщхьэкIэ партым и Къэ­­бэрдей-Балъкъэр ­обкомым и бюром и унафэкIэ къраджэжри, республикэм узын­шагъэр хъу­мэнымкIэ и ­министрым и къуэ­дзэу ягъэуващ.  Илъэс 24-рэ и ныбжьу арат абы щыгъуэ Що­джэным. ИлъэситI дэкIри, министр ­къу­лыкъур къалэн къыщащIащ икIи илъэс 15-кIэ респуб­ликэм узыншагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэм и унафэщIу щытащ. 
А лъэхъэнэм республикэм узын­шагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэм зыужьыныгъэ хъарзы­нэхэр игъуэтащ. Щоджэным и унафэ-кIэ сымаджэщ гъуэ­лъы­пIэхэм хуэ­дищкIэ къахэхъуащ, 1635-рэ хъууэ щытати, 4655-м нагъэсащ. Поликлиникэу 7 яухуащ, Нал-шык къыщызэIуахащ «ДэIэпы­къуэгъу псынщI­эм» и хэщIапIэ щхьэхуэр, Лъы щат республикэ станцыр.
Медицинэм и унэтIыныгъэ щхьэ­хуэхэм зрагъэужьырт: 1959 гъэм къызэIуахащ дзэ ­узы­фэхэм щеIэзэ республикэ поликлиникэрэ психиатрие сымаджэщрэ. 1963 гъэм Кэнжэ къыщызэрагъэпэщащ наркологие сымаджэщ, 1965 гъэм Республикэ психоневрологие диспансерыр къы­зэIуахащ.
ЦIыхухэр зыхуэныкъуэ медицинэ дэIэпыкъуныгъэхэр нэхъ тыншу щагъуэт хъуар 1963 гъэрщ - а илъэсым республикэ сымаджэщым лэжьэн щIи­дзащ. 1965 гъэм абы иIэ хъуащ травматологие, урологие, стоматологие ­къудамэхэр. Сы­маджэщым и зэ­фIэкIхэм зэры­хэхъуэм и  щыхьэтт 1968 гъэм абы нейрохирургие ­къудамэ къызэрыщызэIуахар.
А псом къадэкIуэу район, участкэ сымаджэщхэри ирагъэ­фIа­кIуэрт. ЩIыпIэм къэзыгъэзэжа балъкъэрхэр щыпсэу къуажэхэми узыншагъэр хъу­мэнымкIэ IэнатIэр щызэфIагъэувэжат. Медицинэ IуэхущIапIэхэр диагностикэ Iэмэп­сы­мэхэмкIэ къызэрагъэ­пэ­щырт, псалъэм папщIэ, рентген-ап­парату 28-рэ яIамэ, абы и бжыгъэм хъарзынэу хагъэхъуат - ­104-м нагъэсат. Электрокардиографие щащI пэш 11 лажьэрт.
IэнатIэр Iэмэпсымэрэ техникэкIэ къызэгъэпэщыным къи­щы­нэмыщIауи, Щоджэным гулъы­тэшхуэ хуищIырт IэщIагъэлIхэр къешэлIэнми. Верэ и къулыкъум зэрыпэрыта илъэс 15-м къри­у­быдэу республикэм узыншагъэр хъумэнымкIэ и ­IэнатIэм и медицинэ лэ­жьа­кIуэхэм я бжыгъэм хъарзынэу къыхэхъуат. Къапщтэмэ, япэ­хэм щIыналъэм и доху­тырхэм  я бжыгъэр 416-рэ ­хъууэ щытамэ, Щоджэныр зэ­рылэжьа ­пIалъэм ахэр 994-м нэсат. Курыт щIэныгъэ зиIэ медицинэ лэ­жьа­кIуэхэр 1488-рэ хъурти, иджы IэнатIэм пэрытт IэщIагъэлI 4111-рэ. Республикэм и медицинэ училищэм фармацевтхэр, лаборантхэр, дзэ узы­фэхэм еIэзэ доху­тырхэр щагъэхьэзыр къудамэхэр къы­щызэIуахат.
ЩIыналъэм и медицинэ IэнатIэр егъэфIэкIуэнымкIэ къып­хуэ­мылъытэн лэжьыгъэшхуэ зэ­фIи­гъэкIащ Верэ. Абы куэдкIэ и фIы­щIэщ 1966 гъэм Къэ­бэрдей-Балъ­къэр къэрал университетым медицинэ къудамэ къызэ­ры­щы­зэIуахар. Зыпэ­рыт Iуэхур егъэ­фIэкIуэным, республикэм узыншагъэр хъу­мэнымкIэ унэтIыныгъэм зегъэужьыным гукIи псэкIи хуэлажьэ бзылъхугъэм къыгу­рыIуат щIэныгъэ нэхъыщхьэ зиIэ медицинэ лэжьакIуэхэр щIыналъэм щагъэхьэзырыным мы­хьэ­нэшхуэ зэриIэр. «Ап­хуэдэ фа­культетыр дохутырхэр гъэхьэ­зы­ры­нымкIэ сэбэп зэ­рыхъуным къи­щынэмыщIауэ,  а унэ­тIы­ны­гъэм­кIэ щIэныгъэлI­хэм я ­бжы-­­­­ гъэми я зэфIэкIми ­хэ­­гъэ- ­хъуэ­нымкIэ хэкIыпIэ ­хъар­­­­зынэу щытынущ, апхуэдэуи медицинэ IуэхущIапIэхэр  нэхъыбэ зэры-          хъур къэплъытэмэ, абыхэм зау­жьыным, ефIэ­кIуэным и лъабжьэ быдэ ар хъунущ», - жиIат абы.
Щоджэн Верэ и цIэр тхыдэм къызэрыхэна Iуэхугъуэхэм ящыщ зыщ сабийуэ дунейм ехыжхэм я бжыгъэр нэхъ мащIэ щIынымкIэ абы иригъэ­кIуэкIа Iуэхухэри. Бзылъхугъэр министр къулыкъум щыпэрыхьа япэ илъэсхэм къуа­жэхэм нэхърэ къалэм сабийуэ дунейм щехыжхэм я бжыгъэр хэп­щIыкIыу нэхъыбэт. Уегупсысмэ, сабийхэм уакIэлъыплъынымкIэ, я узыншагъэр хъумэнымкIэ къалэдэсхэм нэхъ зэфIэкIи Iэмал нэхъыби яIэт. Щоджэным иригъэ­кIуэкIа къэпщытэ­ныгъэхэм наIуэ къащIащ къуа­жэхэм илъэс иримыкъуу ­щылIа сабийхэр, ахэр сымаджэщым зэры­щIамы­гъэ- ­гъуа­лъ­­хьэм къы­хэкIыу, бжыгъэм къызэрыщамыгъэлъагъуэр. Абы щы­гъуэм министрым унафэ и­щIауэ щытащ зи ныбжьыр илъэс иримыкъуу сымаджэ ­хъуа сабийхэр Iэмал имыIэу сымаджэщым ягъэгъуэлъын ­хуейуэ. Министерствэм къыщы­зэра­гъэ­пэщат илъэс иримы­къуу дунейм ехыжа дэтхэнэ зы сабийми и лIэныгъэр къызы­хэкIам и щхьэу­сыгъуэр къыщахутэ икIи щы­зэпкърах комиссэ щхьэхуэ. Сабий сымаджэхэмрэ лIэхэмрэ я бжыгъэр нэхъ мащIэ щIынымкIэ къалэн пыу­хыкIа зыхуагъэувыжри, абы тету лэжьащ. 1969 гъэм ирихьэлIэу а Iуэхур хъар­зынэу зэт­раублат икIи педиат­рие унэ­тIыныгъэр хэпщIыкIыу ирагъэфIэкIуат.
Узыфэ зэрыцIалэхэм пэ­щIэтынымкIэ, абыхэм щIыналъэм зыщемыгъэубгъунымкIэ къып­хуэмылъытэным хуэдэу лэ­жьыгъэшхуэ зэфIэкIигъэ­кIащ Щоджэн Верэ. Абы и лъэны­къуэкIэ  дэтхэнэ зы Iуэ­хури ­ткIийуэ и нэIэ щIигъэтт. 1958 гъэм тэмакъым къеуалIэ уз зэрыцIалэм республикэм зыщиубгъун щIи­дзат. Що­джэным ипэ махуэхэм щегъэжьауэ IэщIагъэлIхэр къызэ­­щIигъэуIуэри, абы зэры­пэ­щIэтын Iэзэгъуэр яубзыхуат икIи узыфэ къызэуалIэхэм я бжы-гъэр илъэс зыбжанэм къриу­быдэу нэхъ мащIэ хъуат. 1969 гъэм ирихьэлIэу техьэгъуэ, хьэщ­хьэрыIуэ, хуэш уз, ­хуабэуз, полиомиелит, туляремия узыфэхэм республикэм зэзэмызэххэ ущ­рихьэлIэу арат.
1968 гъэм Щоджэн Верэ Моск­ва дэт ЕтIуанэ медицинэ ин­- с­титутым щыпхигъэкIащ «Къэ­бэрдей-Балъкъэрым узыншагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэр, абы и зыужьыныгъэр» фIэ­щыгъэр зиIэ и кандидат диссертацэр. 1969 гъэм абы ­КПСС-м и обкомым и япэ секретарым зыхуигъэзащ министр къулыкъур ­щхьэ­щыхыну ­лъаIуэу. Иджыри илъэскIэ ягъэ­лэжьэжри, Верэ зыщIэ­лъэIуар къыхуащIащ. Абы иужькIэ ар илъэситIкIэ «Эльб­рус» санаторэм и дохутыр нэхъыщхьэу щытащ. ИтIанэ ар ягъэуващ Налшык къалэ клиникэ сымаджэщым и дохутыр нэхъыщхьэм и къуэдзэу, 1978 гъэм щIэуэ къызэIуаха, узыфэ зэры­цIалэхэм щеIэзэ сымаджэщым           и унафэщI къалэнхэр пщэ­рылъ щащIащ.
СПИД-мрэ узыфэ зэрыцIалэхэмрэ защыхъумэнымкIэ, ­абы­хэм япэщIэтынымкIэ респуб­ликэ центрым и лъабжьэр зыгъэтIылъар, нобэ абы щы­лажьэ гупыр зрикIуэ зыу­жьы­ныгъэ ­гъуэгур зыубзыхуар, шэч хэ­мылъу, Щоджэн Верэщ. 1987 гъэм дохутыр нэхъыщхьэм и ­къалэнхэм къыпэрыкIри, а IуэхущIапIэ дыдэм иджыри илъэ­ситхукIэ дохутыр-методисту щы­лэжьэжащ. Зыхэт гу­пым я ущиякIуэ Iущу щытащ, дэтхэнэми ищIэрт зыхуэныкъуэ чэнджэщи дэIэпыкъуныгъи Верэ и деж зэрыщигъуэтынур.
Сыт хуэдэ IэнатIэ ири­хьэ­кIами, Щоджэн Верэ сытым дежи хущIэкъуащ и къалныр нэ­гъэсауэ зэригъэзэщIэным. Илъэс 26-рэ ныбжьым уиту министр ­къу­лыкъур къыпхуагъ­эфэщэныр, дауи, къызэрыгуэкI Iуэхукъым. Щоджэным хузэ­фIэ­кIащ кърагъэза дзы­хьыр щIыхь пылъу ­игъэпэжын.
Верэ и щIэблэм яхэтщ и лъэу­жьым ирикIуахэри. Ипхъу ЛIуп Иринэ узыншагъэр хъу­мэнымкIэ IэнатIэм и отличникщ, и пхъу­рылъху ЛIуп Мадинэ медицинэ щIэныгъэхэмкIэ кандидатщ. Бзылъ­хугъитIри ­категорие нэхъыщхьэ зиIэ дохутырхэщ, я анэм, анэшхуэм зэфIигъэува сымаджэщым, СПИД-мрэ узыфэ зэрыцIалэхэмрэ защыхъумэ-нымкIэ, абы­хэм япэщIэтыным-кIэ республикэ центрым и лэ­-жьа­кIуэхэщ.
Зигъэпсэхуну щытIысыжами, Верэ зэшым зригъэхьакъым. Iуэхугъуэ кудым дихьэх бзылъ­хугъэ Iущым и зэманыр куп­щIафIэу игъэкIуащ. Апхуэдэу ар егъэлеяуэ дихьэхырт адыгэ шхыныгъуэхэр гъэхьэзырыным икIи ахэр зэхуихьэсыжри, 1991 гъэм «Адыгэ пщэфIапIэ» фIэ­щыгъэр иIэу тхылъ щхьэхуэу къыдигъэкIащ.
2002 гъэм дунейм ехыжащ Щоджэн Верэ. Республикэм узын­шагъэр хъумэнымкIэ и IэнатIэр зэфIэувэнымкIэ, узыфэ зэ­ры­­цIалэхэм щеIэзэ сымаджэ­щым и лэжьыгъэр зэ­теуб­лэ­ным­кIэ абы зэфIигъэк­Iар къып­хуэ­мылъытэнщ. Ар фIыуэ зыцIыхуу щыта дохутыр нэхъыжьхэм ­гуапэу куэдрэ ягу къагъэкIыж, абыхэм я хъыбархэмкIэ IэщIагъэлI ныбжьыщIэхэри щыгъуа­зэщ а цIыхубз телъыджэм и гъуэгуа­нэ купщIафIэм.
Шэч зыхэмылъыжращи, республикэм узыншагъэр хъу­мэ­нымкIэ и IэнатIэм и къызэгъэпэщакIуэ нэсу щыта Що­джэн Верэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и тхыдэм и лъэужь къыхинащ, щIыналъэм и медицинэ жыла­гъуэм абы и фэеплъыр иджыри куэдрэ ихъумэнущ. Абы хуэ­дэхэрщ лIэщIы­гъуэм и цIыху щэджащэкIэ зэджэхэр.
ЩхьэщэмыщI Изэ.