Щыуагъэхэм я гъуэгу

      Урысейм и тхыдэр, нэгъуэщI къэрал куэдми ейм хуэдэу, щыуагъэхэмкIэ гъэнщIащ. Абы и щапхъэ  къыпхуэхьынущ мардэншэу.

 Псалъэм и хьэтыркIэ, Аляскэр Америкэм и Штат Зэгуэтхэм зэрыращар. Ауэ, къызэрыщIэкIымкIэ, ар зыми щыщкъым, империем и къэкIуэнум ижь егъэлеяуэ зыщIихуа адрейхэм елъытауэ.

 Нобэ зи гугъу тщIыр пащтыхь Александр Ещанэм IэщIэкIауэ щыта  щыуагъэ инырщ, 1887 гъэм накъыгъэм и 8-м Шлиссельбург быдапIэм щхьэпылъэ щащIащ Ульянов Александр, дунейпсо пролетариатым и вождь хъуа Ленин (Ульянов) Владимир и къуэш нэхъыжьыр. Ауэ императорым хуигъэгъуащ Пилсудский Юзеф. Абы щыгъуэми, тIуми ялэжьа щIэпхъаджагъэр  зэхуэдэт. Мис ар щыуагъэ дыдэт.

 Тхыдэдж языныкъуэхэм къалъытэ а зэманым илъэс 17 зи ныбжь Владимир революцэ зэщIэхъееныгъэм и гъуэгум тезыгъэхьар арауэ. Сыт хуэдэу щымытми, гимназиер къиухыху а  щIалэм щыIэ къэрал ухуэкIэмкIэ мыарэзыуэ зыгуэркIи зыкъигъэлъэгъуакъым. Абы щыхьэт техъуащ Керенский Федори, зыщIэса еджапIэм и унафэщIу щытар икIи ПIалъэкIэ щыIа правительствэм и Iэтащхьэм  и адэр.

 Абы и къуэш нэхъыжьыр нэгъуэщIт.  Шевырев Петр и гъусэу  ныбжьыщIэм къызэригъэпэща «Террорист фракцэ» гупым къалэну зыхуигъэувыжат «правительствэм и лэжьыгъэр къарукIэ къызэпиудурэ», политикэ хуитыныгъэхэм щIэбэныну. ИкIэм- икIэжым и мурад нэъыщхьэр зыхуэгъэзар пащтыхьыр яукIынырт.

Гимназиер дыщэ медалкIэ къэзыуха Александр псом хуэмыдэу химием куууэ хищIыкIырт. Абы къыхэкIыу императорыр зэраукIыну бомбэр игъэхьэзырыну зи пщэ иралъхьари аращ. Абы папщIэ зыхуеинухэр къищэхун  щхьэкIэ щIалэм ищэжат а и  дыщэ медалыр!

ЩIэпхъаджагъэ зэрагъэхьэзырыр псынщIэу къащIащ. Гупым хэта псори ягъэтIысащ. Абыхэм ящыщу тхум яхэту и къуэш нэхъыжьым и щхьэр палъа иужь, Владимир къыпхуэмыцIыхужыну зихъуэжащ. Мазищ дэкIыу ар зыщIэтIысхьа Къэзан университетым мыгувэу къыщIадзыжащ, уэрамхэм хьэлэбэлыкъ къыщызыIэта студентхэм зэрагъусам къыхэкIыу. Хэбгъэзыхьмэ, политикэ и лъэныкъуэкIэ дзыхь хуэпщI мыхъуну къызэралъытам и зэранкIэ куэдрэ щIагъэтIысхьэжакъым еджапIэ нэхъыщхьэм. А зэманым еш имыщIэу щIиджыкIащ революционерхэм я IэдакъэщIэкIхэр, псом хуэмыдэу Чернышевский  Николай и лэжьыгъэхэр. Абы жиIауэ яIуэтэжырт: «Дэ нэгъуэщI гъуэгукIэ дыкIуэнщ!»

Зи гугъу тщIа гупым яхэтащ лъэпкъкIэ поляк Пилсудский зэкъуэшитIри - Брониславрэ Юзефрэ. Нэхъыжь Бронислав илъэс 15 тралъхьэри, Сахалин кIэтIэржинэ ягъэкIуащ, нэхъыщIэ Юзеф илъэси 5-кIэ и «Iуэхур» зэфIагъэкIащ. Бронислав абы иужькIэ зыкъиужьыжакъым, ауэ  Юзеф тхыдэм лъэужьышхуэ къыщигъэнащ. Урысейм къыщыхъуами, ар зэрысабийрэ урысхэм къатеплъэ хъуртэкъым. Сыбырым илъэси 5-р щрихьэкIри, абы и Хэку игъэзэжащ икIи Польшэм къыщызэрагъэпэщ Социалист партым и Iэтащхьэхэм ящыщ хъуащ. Абы щыгъуэми, езым зэрызиумысыжамкIэ, Маркс Карл и «Капитал»-р нэбгъузкIэ имылъэгъуауэ! Хэбгъэзыхьмэ, «ныбжьэгъукIэ» къеджэу идэртэкъым (1918 гъэм маршал хъуакIэу абы и деж кIуа социалистхэм къахуилъауэ щытащ, «зиусхьэнкIэ» зыхуагъэзэну яхуигъэуври).

НаIуэу зэрыщытщи, абы Совет Урысейм зауэ кърищIылIащ. Абы и гуращэхэр къагъэлъагъуэрт мы псалъэхэм: «ХVI лIэщIыгъуэм и гъунапкъэхэм иувэжа, тенджыз ФIыцIэмрэ Балтие тенджызымрэ темыхьэжыф, Ипщэмрэ Ипщэ-КъуэкIыпIэмрэ я къулеигъэхэр зыфIэкIуэда Урысейр къэрал лъэкIыныгъэншэу щытынут, Польшэм зэран къыхуэхъуфынутэкъым.  Ауэ къэунэхуа къэралыщIэхэм я нэхъ ину икIи лъэщу щытыну Польшэм и лъэкIыныгъэр Финляндием къыщыщIэдзауэ Кавказ къуршхэм нэс щызыхащIэнут». Дауи, къехъулIакъым, ауэ Урысейм щIыналъэхэр фIэкIуэдащ…

Иджы девгъэгупсысыт Ульянов Александр хуагъэгъуу Пилсудский зэкъуэшхэм я щхьэхэр палъамэ, тхыдэм зыкъызэридзэкIынкIэ хъуну зэрыщытам. АрщхьэкIэ тхыдэм кърагъэгъэзэжыфыркъым.

                                  Махъшокъуэ Мухьэмэд.