ГМО-м иубыдыну увыпIэр

ЦIыхум и узыншагъэри къигъэщIэну илъэс бжыгъэри куэдкIэ елъытащ абы ишх ерыскъым. Нобэ куэд топсэлъыхь ГМО ерыскъыхэкIхэм. ЗэрыфщIэщи, абыхэм я генетикэ пкъыгъуэхэр иджырей генноинженерием и IэмалыщIэхэмкIэ зэрахъуэкIыу аращ, гъавэ бэв къаритын, узыфэхэм япэлъэщын, сэкъат ямыгъуэту нэхъыбэрэ щылъын хуэдэу. Лабораторэ IэмалыщIэхэр къагъэсэбэпурэ къагъэкIа продукцэщIэхэм цIыхум и гугъуехьыр къащигъэпсынщIэн хуейуэ арати, езы цIыхухэм абыхэм дзыхь тращIэркъым, ГМО-м теухуауэ ирагъэкIуэкI псалъэмакъхэри зэпыуркъым.

ЩIэныгъэлIхэм я Iэдакъэм а Iуэхум теухуауэ лэжьыгъэу щэ бжыгъэхэр къыщIэкIащ икIи абыхэм я дэтхэнэми хьэкъ къытщещI лабораторэхэм къыщагъэкIа ГМО-хадэхэкIхэр езыр-езырурэ къэкI лIэужьыгъуэхэм нэхърэ зыкIи зэрымынэхъIейр.

ДНК-хэмрэ белокхэмрэ къанэ щымыIэу шхалъэм щоткIури, аминокислотарэ нуклеиду лъым хохьэ икIи ахэр щызэтохуэ псэ зыIут псоми я деж. Абы къыхэкIыу хадэхэкIым и ГМО-р цIыхум и клеткэхэм зыкIи зэран хуэхъунукъым, ДНК-м зэхъуэкIыныгъэхэр, а зэрагугъэм хуэдэу, халъхьэныр ауэ къэгъэнауэ. ЦIыхумкIэ нэхъ шынагъуэншэщ гербицидхэр, пестицидхэр, щIыгъэпшэрхэр къыщамыгъэсэбэп ГМО-ерыскъыхэкIхэр. Зэранагъыу абыхэм къашэнур дунейм къыщыхъу зэхъуэкIыныгъэхэм пэщIэтыф къэкIыгъэхэр ягъэкIуэдынкIэ зэрыхъунурщ.

ЦIыхур къэкIыгъэм и геномым щыхэмыIэбэ зэман къэхъуакъым. Нэхъапэми, хабзэ яхуэхъуауэ, селекцэ лэжьыгъэхэр ирагъэкIуэкIырт. Иджыпсту къэунэхуа ГМО-ри зэманым къыдэкIуа зи чэзу IэмалыщIэу аращ.

Псалъэм папщIэ, 2022 гъэм Инджылызым къыщагъэкIащ зи щIыуэпс генетикэр яхъуэжа томат шакъафэ. Абы антиоксиданту хуэдипщIкIэ нэхъыбэ хэлъщ къызэрыгуэкI томатым нэхърэ.

«Кавказ Ищхъэрэ МВЛ»-м и Къэбэрдей-Балъкъэр къудамэм и щIэныгъэлIхэм къызэралъытэмкIэ, ГМО ерыскъыхэкIхэм ди щIыналъэми къапикIухьынукъым, сыту жыпIэмэ, щIыуэпс зэхъуэкIыныгъэхэм йозэгъ, бэвагъ къует, IэфI ящIэлъщ, я зехьэным гугъу дехьынукъым.

ЩIэх-щIэхыурэ къэпщытэн хуейщ

Кранхэм къиж псы дызэфэр сыт хуэдэу егугъуу ямыгъэкъабзэми, сакъын зэрыхуейр зыщывмыгъэгъупщэ. Уз зэрыцIалэхэм я процент 80-р къызыхэкIыр псырщ. Абы хэлъынкIэ мэхъу цIыхум и узыншагъэм зэран хуэхъу бактерийхэр, щхъухьхэр, вирусхэр.

Фызэфэ псым и къабзагъэр зыхуэдэр къызэрытщIэ нэщэнэхэри щыIэщ. Псалъэм папщIэ, краным къидгъэжа псыр утхъуауэ, фIеифэу, мэ щыууэ, кIэнтхъ иIэу щытмэ, абыхэм языхэзми къыбжаIэ ар зэрымыкъабзэр. Апхуэдэ къэхутэныгъэхэм псым и щытыкIэ псоми, дауи, ущигъэгъуазэркъым, усакъын зэрыхуейм гу лъыуигъатэу аращ.

Псым хэлъ гъущI пкъыгъуэр зытетын хуей мардэм фIишынущ, зи зэхъуэкIыгъуэр фIиша бжьамийр улъиямэ. Псым и щытыкIэр елъытащ ар къыщыщIаш щIыпIэм и геохимие зэхэлъыкIэми. Апхуэдэ псым аллергие къывитынри хэлъщ, жьэ кIуэцIхэр къригъэлъэлъу. Языныкъуэхэм деж лэжьыгъэ IуэхукIэ магниймрэ кальциймрэ зэгъусэу къыщагъэсэбэп къохъу, цIыхум и узыншагъэмкIэ шынагъуэ щхьэхуэхэр къыдэкIуэу. Абы къыхэкIыу щысакъын хуейщ щIыдагъэм, гъэсыныпхъэ зэмылIэужьыгъуэхэм щелэжь IуэхущIапIэхэм япэгъунэгъу псы къыщIэшыпIэхэм, псынэхэм, псыежэх къудейхэм. Апхуэдэу нитратхэр хэлъынкIэ хъунущ губгъуэхэм щIагъэлъадэ псым.

А зи гугъу тщIахэр краным къиж псым хэлъынукъым. Зыхуэсакъын хуейр зи пщIантIэхэм, хадэхэм псы къыщIэшыпIэхэр щызыщIхэрщ. Лабораторэ къэпщытэныгъэм пхымыкIа псым хэлъыр зищIысымрэ ар зыхуэдизымрэ къыфхуэхутэнукъым. Абы къыхэкIыу, псы фызэфэм и щытыкIэр пIалъэ пыухыкIам тету къэфпщытэ. Абы щIатыну уасэр къызытехьэлъэхэм лъэIукIэ зыхуагъазэ хъунущ я щIы кIапэр зыхиубыдэ зэгухьэныгъэхэм.