Жылагъуэ

«Лъэхъуэщ» жаIэмэ, ди къэралым и цIыхухэм, псом хуэмыдэу зи ныбжь хэкIуэтахэм, я нэгу къыщIэувэр Сталин Иосиф СССР-м и унафэщIу щыщытам зэрахьа залымыгъэрщ. Абы куэд тражыIыхьащи, лейуэ дытепсэлъыхьынкъым. АрщхьэкIэ совет лъэхъэнэр зэрыщыту хьэм ебгъэхьынри къезэгъыркъым. Зэгуэр щыIащ тутнакъэщхэр апхуэдизу щымышынэгъуа зэмани. Революцэр мурадыфIхэм хуэгъэпсат. Абыхэм ящыщт цIыхухэр пащтыхь властым и дэкъузэныгъэм къыщIэгъэкIынри. Псом хуэмыдэу лъэхъуэщхэм лей къащытемыгъэхьэнри. Псори зытращIыхьыр а хуитыныгъэхэр ягъэтIысахэми ялъэIэсынырт.

Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым иджыблагъэ щекIуэкIащ «Мамырыгъэм и жьэгур Лъэпкъ Зэкъуэтхэм я Зэгухьэныгъэм и бзыпхъэщ» зыфIаща V щIыналъэ зэхуэсыр. Ар теухуат къаугъэ къыхэмыкIыу, псалъэкIэ щытыкIэ гугъухэр зэрызэблагъэкI щIыкIэхэм щIалэгъуалэр хуэущииным, дипломатие хабзэхэр, политикэ дунейм и мызакъуэу, гъащIэми цIыхухэр зэгурызыгъаIуэ IэмалыфIу зэрыщыщытым фIэщхъуныгъэ хуегъэщIыным.

5-нэ Iыхьэ.

 Сэри сыкъэщтащи, адэкIэ къэхъунум сышынапэурэ сыпоплъэ.

- Ар уэ уи къуэнша…

Болэтей къуажэм щыщу Хэку зауэшхуэм цIыху 240-рэ хэтащ, 26-р офицеру. Мы жылэм икIа цIыху 26-м Сталинград деж щызэуа 115-нэ шууей дивизэм хэту лIыгъэ зэрахьащ. Я цIэ къиIуапхъэщ Къардэнхэ Сэхьидрэ Хьэмидрэ, Хьэгъур Тырку сымэ.

Хэку зауэшхуэр зэриухрэ зэман куэд дэкIами, псалъэкIэ пхуэмыIуэтэнщ абы щыгъуэм цIыхухэм гузэвэгъуэрэ гугъуехьу ягъэвар. 1941 - 1945 гъэхэм екIуэкIа зауэм зэи мыкIуэдыжын лъэужь къигъэнащ.

Нэмыцэхэр Къэбэрдей-Балъкъэрым и къалэхэмрэ къуажэхэмрэ къыдыхьэрт, кхъухьлъатэхэр гъуахъуэу къыщхьэщагъэхьэт, лагъымхэр къытрагъэщащэрт.

Ди щIэджыкIакIуэхэм мызэ-мытIэу Iэмал яIащ «Къэбэрдей-­Балъкъэрым и зэхуэхьэсакIуэхэм я зэгухьэныгъэм» хэт Тхьэ­къуахъуэ Iэуес республикэм и тхыдэмрэ и щэнхабзэмрэ теухуауэ игъэхьэзыра пощт хуэIухуэщIэхэр зрагъэлъагъуну. «Адыгэ псалъэр» илъэсищэ зэрырикъумрэ накъыгъэм и 9-м дгъэлъапIэ ТекIуэныгъэм и махуэмрэ зэригъэуIури, Iэуес иджы къыдигъэкIащ ди газетым щылэжьауэ Хэку зауэшхуэм хэкIуэда цIыху зыбжанэм яхуэгъэфэща открыткэ. 

Нэмыцэхэм я лъэсырызекIуэ полкищрэ танк дивизэрэ зэтезыкъутауэ щыта 115-нэ Къэбэрдей-Балъкъэр шуудзэм хэ­тахэр хахуэу щыхэкIуэда Мартыновскэ районымрэ (Ростов щIыналъэм щыщщ) ди республикэмрэ зэпыщIэныгъэ дахэхэр зэ­хуаIэщ. Ди лъыхъуакIуэхэмрэ Мартыновскэ районым и щIыпIэ администрацэмрэ илъэс 14 хъуауэ зэлэжь Iуэхугъуэхэм я фIыгъэкIэ, шуудзэм хэтауэ хъыбарыншэ хъуа, хэкIуэда лIыхъужь щэ бжыгъэхэм я цIэ-унэцIэхэр ягъэбелджылыжащ.

ХамэщIым щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм ящыщу адэжь лъахэм ­къихьэжа адыгэ щIалэгъуалэм ядэлэжьэныр, абыхэм я Iуэху зытетым зыщыгъэгъуэзэныр, я еджэныгъэр зэрекIуэкIым кIэ­лъыплъыныр, я лэжьыгъэр зэрызэтеувэм и нэIэ тегъэтыныр Дунейпсо Адыгэ Хасэм зыхуигъэувыж къалэн нэхъыщхьэхэм ящыщщ. А пщэрылъхэр гъэзэщIа хъун папщIэ, ДАХ-м лэжьыгъэ ­зыбжанэ ирегъэкIуэкI. Абыхэм хеубыдэ КъБР-м Лъэпкъ Iуэху­хэмрэ жылагъуэ пэхуэщIэхэмкIэ и министерствэмрэ КъБКъУ-м ЦIыпIынэ Аслъэн и цIэр зезыхьэ и Адыгэ щэнхабзэ центрымрэ ящIыгъуу иригъэкIуэкI жэрдэм щхьэпэхэр.

Лъэпкъ музейм щагъэлъагъуэ «Налшык – зауэлI щIыхьым и къалэщ» выставкэ-зэпеуэр. Гъэлъэгъуэныгъэр къызэрагъэпэщащ Хэку зауэшхуэм ТекIуэныгъэ Иныр къызэрыщахьрэ илъэс 79-рэ, «Налшык зауэлI щIыхьым и къалэщ» щIыхьыцIэр къалэм къызэрыфIащрэ илъэс 14 зэрырикъумрэ. Налшык къалэм Зауэм, лэжьыгъэм, IэщэкIэ зэщIэузэда къарухэмрэ хабзэхъумэ IэнатIэхэмкIэ и жылагъуэ зэгухьэныгъэм и ветеранхэм, музеймрэ къалэм егъэджэныгъэмкIэ и Департаментымрэ и дэIэпыкъуэгъуу.

Адыгэхэм ижь-ижьыж лъандэрэ къыддекIуэкI хабзэ дахэр, лъэпкъ нэмысыр дуней псом щыцIэрыIуэщ. А фIы­гъуэхэм я къежьапIэщ нэхъы­жьыфI зэрыс, абы и псалъэм Iулыдж, пщIэ щиIэ адыгэ уна­гъуэр. «Нэхъыжь теIущIы­кIы­пIэщ», «Нэхъыжь и нэмысрэ ­нэхъыщIэ и насыпрэ» псалъэжьхэми къагъэлъагъуэ нэхъыжьыр хабзэм и къежьапIэу, лъэпкъ напэу зэрыщытыр, ар зылъытэ нэхъыщIэм и Iуэху фIы зэрыхъунур, насыпи къызэрыхудэкIуэнур.