МЭРЕМ ПШЫХЬХЭР

Фэ фщIэрэ?
Сократ и псэлъафэхэр

Сократ (ди эрэм и пэкIэ 469-399 гъгъ.) Афинхэм щыщ алыдж философ цIэрыIуэщ. Абы и цIэр зыгъэIуар философием къыщигъэхъуа зэхъуэкIыныгъэрщ – дунеймрэ щIыуэпсымрэ къыпыкIри, цIыхум и хьэлым и зэхэлъыкIэмрэ щыIэкIэ-псэукIэмрэ зэгъэщIэным иужь ихьащ. Сократ философхэр хуиунэтIащ цIыхум и мыхьэнэр къэхутэным.

 

Сократ и адэ Софроникс скульпторт, и анэ Фенарет фызгъалъхуэт. И анэ къилъхуауэ зы къуэш иIащ философым - Патрокл.
Сократ Афинхэм я жылагъуэ гъащIэм жыджэру хэлэжьыхьащ, ар хэтащ Пелопоннесскэ зауэми. Афин политик, дзэзешэ хахуэ Алкивиадэ и егъэджакIуэу, и ныбжьэгъу нэхъыжьу щытащ ар. Сократ и гупсысэхэр, и псэлъафэхэр ди деж къэзыхьэсар и гъэсэнхэу Платонрэ Ксенофонтрэ я лэжьыгъэхэрщ, мащIэ дыдэу къыхощ Платон и гъэсэн Аристотель и IэдакъэщIэкIхэми.

*   *   *

Зыгуэрым Сократ зыхуигъэзат щхьэгъусэ къи­шэн-къимышэным теухуа чэнджэщ къыIихыну. Сократ жиIащ:
- Узыхуей дыдэр щIэ, тIум щыгъуэми ущIегъуэжынущ.

*   *   *

Сократ жиIэу щытащ езыр псэун щхьэкIэ шхэуэ, адрейхэр щIэпсэур шхэн щхьэкIэу.

*   *   *

Сократ и хьэкум ящIэну щыщIашэм, и зы ныбжьэгъу къеупщIащ: «Мы Iуэхум уи щхьэр къыхэпхын папщIэ жыпIэнухэр бгъэхьэзыра?»
Сократ жэуап итащ: «Си гъащIэ псор зытеухуауэ щытар аракъэ?»

*   *   *

Сократ Тхьэм зыщыхуигъазэм и деж фIы къыхуищIэну щIэлъэIуу арат: а фIым хыхьэхэр езым нэхъыфIу ещIэ.

*   *   *

Философыр фIыуэ зылъагъу, псэ хьэлэлкIэ бгъэдэт и ныбжьэгъу Аполлодор Сократ жриIащ: «Хуабжьу гуауэ сщохъу къыумылэжьауэ щхьэпылъэ уащIыну унафэ зэращIар».
ЗэрыжаIэжымкIэ, Сократ абы и щхьэфэм Iэ дилъэри, жэуапу иритыжат: «Къэзлэжьауэ щхьэпылъэ сащIамэ, нэхъ тыншу бгъэвынут?»

*   *   *

Сократ бэзэрым кIуэуэ телъхэм еплъа нэужь куэдрэ жиIэрейт: «Сыту хьэпшып куэдыщэ щыIэ, ахэр уимыIэми упсэуфыну!».

*   *   *

«ФIыуэ сщIэр – зыри зэрызмыщIэрщ!» - жиIэрт Сократ.

Шыпш Даянэ.

Прозэу тха усэ
Уафэм

Уафэр вагъуалъэ куэщIщ… Вагъуэ быныр унагъуэщ. Къалэм жей IэфI щызыхъумэр ахэрауэ си гугъэщ… Жэщым сыщIыхуэпIащIэр вагъуэхэм я напэлъагъущ… ПщIыхькъым сызыщышынэр, жейм сэ зыщыпыIуздзкIэ. Вагъуэхэр щызэдэлыдкIэ сакIэлъыплъыну сопIащIэ.
Вагъуэхэм уэри епсалъэ… зыми жумыIэ щэхухэм гуапэу тIэкIу щIэгъэдэIу… Ахэр щIэлыдыр сощIэ - гухэлъ щэхуу зэхахым я нур зыщIашауэ аращ… Фагъуэ умыщI жэщ плъырхэр, гукIэ ядэуэршэр… ЩIым ущаIуэтэжынукъым. ПсэкIэ зыхэпщIэ псори уафэм щыпхуахъумэнущ… Уафэм!
Уафэм гухэлъ ипхъащ… Гухэр щынасыпыфIэр уэгум зыщыхуагъазэрщ, вагъуэхэм зыщыпащIэрщ… ЩIылъэм гукъанэ иIэщ… Абы куэдыIуэ щабзыщI… Щымщ, си хъуэпсапIэр щымщ… Уафэм и макъ щеутIыпщри, вагъуэхэм яподжэж, гъащIэм хуэарэзыуэ. ЩIылъэм къосыжри… нэпс шыугъэм ар елъэсыж…ИIэкъым гукъыдэжи. ЩыIэкъым джэрпэджэжи… Зыри къэджэжкъым… ищIэжкъым. Езыри щыIэжкъым.
Жейм игъэщыма къалэм хуэму и напIэр еIэт… Вагъуэхэр мэбзэхыж… Уэри уи щэхур гъэпщкIуж…

Гугъуэт Заремэ.

Мелардырыбжэхэр
Ахъшэмрэ унагъуэмрэ

Дуней псом щынэхъ къулей Слим Элу Карлос теухуа хъыбарыр гъэщIэгъуэн зыщIыр абы и мылъкур и лэжьыгъэкIэ, щIэныгъэкIэ, гуащIэдэкIкIэ, текIуэныгъэм зэрыхуэпабгъэмкIэ къызэрилэжьыжарщ.

Слим Элу Карлос 1940 гъэм щIышылэм и 28-м Мехикэ къыщалъхуащ. Унагъуэм ар я сабий еплIанэт. Къыхэгъэщыпхъэщ абы и адэр хьэрычэтыщIэ зэчиифIэу зэрыщытар. Ар Ливаным къикIыу Мехикэ къэIэпхъуэжа нэужь, хьэрычэтыщIэ Iуэху цIыкIу къызэIуихащ. ИкIи илъэсипщIым къриубыдэу и Iуэхур фейдэшхуэ къыхуихьу зэрызэтриублам нэмыщI, Мехикэ и кум бгъэIэпхъуэ мыхъу коммерцэ мылъку 11 къыщищэхуащ.
Унагъуэшхуэм я адэ бжьыфIэ, хьэрычэтыщIэ цIэрыIуэ Слим Дон Хулио къыщIэхъуа щIэблэр хуи­гъэсащ лэжьэнымрэ мылъку зэхуэхьэсынымрэ. Ауэ ягуригъэIуащ гъащIэм щынэхъыщхьэ дыдэр унагъуэм илъ зэхущытыкIэр зэрыарар.
Слим Элу Карлос псэукIэр егъэфIэкIуэным пасэ дыдэу хуигъэсащ и адэм. Хулио и бынхэр иджыри цIыкIуу тетрадь зырыз яхуигуэшри, къахэхъуэмрэ ягъэкIуэдымрэ ирыригъатхэу хуежьащ. ИужькIэ зэадэзэкъуэхэр зэгъусэу хэплъэжырти, къапщытэжырт. Апхуэдэ дерс къызэрыгуэкIым щIалэхэр хуигъэIущащ мылъку щIыкIэм.
А илъэсхэм щыщIэдзауэ ахъшэ хъумэнымрэ ар зы Iуэху гуэрым хэлъхьэнымрэ и гъащIэм щыщ Iыхьэу къекIуэкIащ Карлос. И ныбжьыр илъэс 12 щрикъум акцэхэр къызэрищэху счет къызэIуихат абы. Илъэс 13 щыхъум и адэр дунейм ехыжащ.
ЩIалэм Мехикэ дэт Лъэпкъ автоном университетыр 1961 гъэм къиухащ, инженер IэщIагъэр зригъэгъуэтри. И ныбжьыр илъэс 25-рэ ирикъуауэ Grupo Carso и империер ухуэн щIидзащ.
Зи гугъу тщIы хьэрычэтыщIэм и дежкIэ зэман угъурлыуэ щытащ блэкIа лIэщIыгъуэм и 80 гъэхэр. 1966-1980 гъэхэм абы компание зыбжанэ къызэIуихауэ, IуэхущIапIэ лъэщ зыкъоми къищэхуауэ хьэрычэтыщIэ цIэрыIуэт.
1982 гъэм Мексикэм кризисышхуэ щызэщIэплъащ икIи хьэрычэтыщIэхэм я мылъкухэр псынщIэу ящэурэ къэралым икIащ. Акцэхэр улъэщIэмыхьэу пуд хъурт. Ар къигъэсэбэпри, Карлос къищэхуу щIидзащ уасэншэ хъуа компаниехэр. Мис аращ ар къулей дыдэ зыщIар – Карлос дежкIэ кризисыр апхуэдэу шынагъуэтэкъым.
1990 гъэхэм Слим фейдэшхуэ зыпылъ зэгурыIуэныгъэм Iэ щIедзри, Telmex (Telefonos de Mexico) телекоммуникацэ компание ехьэжьар зыIэрегъэхьэ. Дауэ жыпIэмэ, доллар мелард 12 зи уасэ а компаниер Карлос мелуан 400-кIэ къищэхуауэ щытащ. Куэд тепсэлъыхьащ а Iуэхум, къулыкъущIэхэри иужь ихьащ къэхъуар зищIысыр зэхагъэкIыну, къэралым и президентым дежи нэсащ. Ауэ зыри къикIакъым. ХьэрычэтыщIэ Iуэхур дэбгъэкIынымкIэ сэбэпышхуэщ къулыкъу лъагэ зыIыгъхэр уи ныбжьэгъуныр.
Апхуэдэ мылъкушхуэ зыкъуэлъ Слим Карлос Мексикэр «къезэвэкIыу» хуожьэ. Ар тыншу хозагъэ дунейпсо рынокым. Grupo Carso компаниер латиноамерикан къэрал псоми къыщацIыху. Абы активхэр къыщещэху Бразилием, Перум, Гондурасым, Аргентинэм, Колумбием, Сальвадорым…
Слим Карло и Iуэхухэм къадэкIуэу, гулъытэшхуэ хуищIырт и унагъуэмрэ бын гъэсэнымрэ. Абы и щхьэгъусэр 1999 гъэм дунейм ехыжащ, езым сабиих къыхуэнэри. Нэхъыжь дыдэращ иджыпсту Grupo Carso и унафэщIхэм я советым и Iэтащхьэр. Адрей Марко, Антонио, Патрик сыми адэм и Iуэхум пэрытщ.
Куэд хилъхьащ Карлос унагъуэ дахэ иIэным икIи ахъшэракъым абыхэм ягъэнэхъыщхьэр. ПщIэрэ лъагъуныгъэрэ я зэхуаку дэлъыным абы хуигъэIущащ и сабийхэр. Ар зэи и мылъкум щысхьакъым псапэ щIэнымкIэ. Уеблэмэ зэман гъунэгъум Латин Америкэм и зыужьыныгъэм щIэгъэкъуэн лъэщ хуэхъуфынущ.
Мелардырыбжэм ахъшэшхуэ трегъэкIуадэ егъэджэныгъэмрэ нэгъуэщI жылагъуэ Iуэхухэмрэ. Ар и щапхъэщ ахъшэм имытхьэкъуа цIыху къулейхэм мурадышхуэхэр зэрызыхуагъэувыжыфым. Апхуэдэ къалэн уи пщэм дэплъхьэжыныр зэранкъым, мылъкум цIыхугъэр пфIимыгъэкIуэдын, лъэужьыфI къэбгъэнэн папщIэ.

Къэбарт  Мирэ.

ЦIыкIухэм папщIэ
ЩIыпыч

ЩIалэ цIыкIуи хъыджэбз цIыкIуи мэджэгу, зэхэтуи щхьэхуэ-щхьэхуэуи. Лъэбакъуищ-плIы я зэхуакуу башитI хатIэ е мывэ ягъэтIылъ, тур тращIэу. Абы я зэхуэдитIыпсыр гъунапкъэу иратхъэ. Иджы къыщIэзыдзэнур пхъэидзэкIэ зэхагъэкI. Зи пхъэ къикIар техьэу аращи, ар гъунапкъэ иратхъам и лъапэхэр нэмысыпэу мэуври, лъакъуэ зэбгъурыткIэ малъэ. Абы и лъэдакъэр зытеувам и лъапэр къэс къудейуэ адрейр къоуври, къолъэж. Апхуэдэххэурэ хэт япэ и ныкъуэкъуэгъум и турым нэсми, токIуэ. ЩIыпыч гупитI защIауи мэджэгу. Мыбы щыгъуэ гупхэм хэтхэр тхьэмадэхэм я унафэкIэ лъэуэ аращ. ЛъэкIэм и IуэхукIи джэгухэр зэрызэгурыIуэщ: лъакъуэ зэбгъурыткIэ, хьэмэрэ лъакъуэпцIэрыхьу.

МафIэдз Сэрэбий.

Тхыдэм уриплъэжмэ
Япэ метро

Фишер Бобби илъэс 13 фIэкIа мыхъуауэ 1957 гъэм шахматхэмкIэ чемпион щыхъуауэ щытащ США-м. XX лIэщIыгъуэм къыхэна шахматист нэхъ ехьэжьахэм ящыщщ ар. Фишер шахмат джэгунымкIэ зэчиишхуэ зэрыбгъэдэлъыр пасэ дыдэу наIуэ хъуат.
И ныбжьыр илъэс 13-м иту юниорхэм я зэхьэзэхуэм щытекIуащ, иужькIэ 1957 гъэм США-м и чемпион нэхъ щIалэ дыдэ хъуащ. Аргуэру зы илъэс дэкIа нэужь, шахматым и тхыдэм хэта гроссмейстер нэхъ щIалэу къалъытащ.

*   *   *

Мексикэм и ипщэ лъэныкъуэм Монте-Альбан археологие заповедник зэхэщэщэжам XIII лIэщIыгъуэм щыщ гъэтIылъыгъэ гуэрхэр къыщагъуэтауэ щытащ 1932 гъэм. Колумб ипэкIэ щыIа Америкэм и зы къалэ нэхъ ин дыдэ илъэс минитIым нэблагъэкIэ щытащ а заповедникым деж.

*   *   *

1863 гъэм дуней псом щыяпэу Лондон метро ­гъуэгу къыщызэIуахауэ щытащ.

*   *   *

Дунейм и щытыкIэнур къэзыхутэ IэнатIэр Урысейм къыщызэрагъэпэщащ 1872 гъэм. ЩIышылэм и 13-м Санкт-Петербург дэт геофизическэ обсерваторэм дунейм и щытыкIэнур зэрыт бюллетень махуэ къэс къыщыдагъэкIыу щIадзащ.

Дохъушокъуэ Синэ.

ГъэщIэгъуэнщ
ЦIыху зэчиифIэхэр дэзыхьэхыр

Тургенев Иван щакIуэ кIуэным и закъуэтэкъым фIэфIыр, атIэ псы есынкIи Iэзэт.
Толстой Лев спортым и лIэужьыгъуэ куэдым дихьэхырт, ауэ гимнастикэр зыпищI щыIэтэкъым. Ар илъэс 60 щрикъум махуи 6-м и кIуэцIкIэ километр 200 лъэсу икIуат (Москва икIри, Тулэ кIуащ). ЛыжэкIэ къэжыхьынми апхуэдизкIэ хуэIэзэт тхакIуэри, илъэс 70-м щынэблэгъами зи щIалэгъуэхэм япеуэфырт икIи ятекIуэрт.
Куприн Александр фIэфIыр псы есынымрэ Iэпщэрыбанэмрэт.
Горький Максим спортым пищI щыIэтэкъыми, абы и лIэужьыгъуэ куэдым зыхуигъэсат. Псы есынкIэ Iэзэт, лыжэкIэ къикIухьырт, лъэрыжэкIэ къижыхьырт.
Гимнастикэр я Iэпэгъуу щытащ Чехов Антон, Гиляровский Владимир, Левитан Давид сымэ. Ахэращ Москва япэ дыдэ къыщызэрагъэпэща гимнастикэ зэгухьэныгъэм жэрдэмщIакIуэ хуэхъуари.

Джэгурэ пэт…

Франджы политик цIэрыIуэ Констан Бенжамен и сабиигъуэм еджэныр фIэфIу щытакъым, и ныбжьэгъу цIыкIухэм егугъуныгъэкIи къахэщыртэкъым.
Зэгуэрым абы и егъэджакIуэм къыжреIэ а тIум фIэкIа зыми ямыщIэ бзэ щэху зрагъэщIэну зэрыфIэигъуэр. Бенжамен гуфIэжу арэзы дэхъуащ и егъэджакIуэм икIи хьэрфхэр зригъащIэу щIидзащ. ИтIанэ псалъэхэр, иужькIэ тхыбзэм и мардэхэр…
Апхуэдэ щIыкIэкIэ, зэман мащIэм къриубыдэу Бенжамен бзэщIэр зригъэщIащ, езым фIэкIа нэгъуэщIым игъэшэрыуэну и пщIыхьэпIи къыхэмыхуэу.
… Абы телъыджэ щыхъуат егъэджакIуэм иригъэщIа бзэ щэхур алыджыбзэр арауэ къыщыщIэкIам.

Крылов и жэуап

Урыс тхакIуэ цIэрыIуэ Крылов Иван зэгуэр еупщIат, басня телъыджэхэр зи IэдакъэщIэкI тхакIуэм нэхъыбэ щIимытхым и щхьэусыгъуэмкIэ.
- Сэ къызэрыслъытэмкIэ, - къитащ жэуап Крыловым, - мащIэ щIэстхым и щхьэусыгъуэмкIэ къызэупщIмэ нэхъыфIщ, зыгуэр щIэстхыххэм и щхьэусыгъуэмкIэ сыхагъэзыхь нэхърэ.

УсакIуэмрэ пащтыхьымрэ

Франджы пащтыхь Людовик XIV гъащIэм, модэм зыкIи зыкъыкIэригъэхун фIэфIтэкъым. Апхуэдэу абы зэгуэрым усэ итхыу щIидзащ. И IэдакъэщIэкIхэм хэплъэжыну дзыхь зыхуищIыр усакIуэ Буало и закъуэт.
Пащтыхьым итхагъащIэ усэм къеджа нэужь, Буало жиIащ: «Зи щIыхьыр ин, уэ пхузэфIэмыкI гуэри щыIэу къыщIэкIынкъым. Псалъэм папщIэ, нобэ усэ мыхъумыщIэ птхыну уигу къихьати, телъыджэу къохъулIащ».

Къэбарт Мирэ.

ГушыIэхэр
ТхьэмахуитI дэкIмэ

Сымаджэ хъуа щIалэр дохутырым деж мэпсалъэ.
- Дохутырым деж сыныщыкIуэну зэманымрэ махуэмрэ къэсщIэну арат.
- ТхьэмахуитI дэкIмэ къэпсалъи, устхынщ.
- Сэ сысымаджэщ, апщIондэху сылIэнкIи хъунущ.
- Ягъэ кIынкъым, уи щхьэгъусэр къэгъэпсалъи, узэрыхуэмеижыр къыджегъэIи зэфIэкIащ.

Пщыгъыу укъэкIуащ

ЩитIагъэ щыгъынхэм екIун пыIэ дахи къыхэзыхын зыфIэфI бзылъхугъэр тыкуэным щIыхьащ. Зыр щитIагъэмэ гъуджэм иплъэурэ, тIощI хуэдиз зэрихъуэ­кIа нэужь:
- Мис мыр нэхъ сигу ирихьащи, дапщэ и уасэр?
- Зыри, ар пщыгъыу укъэкIуащ, - ет жэуап тыкуэнтетым.

Си Iуэху хэлъкъым

Таможнэм къыщекIуэкI псалъэмакъ:
ЛэжьакIуэм: - Уи шумэданэр зэтех.
ЩIалэм: - Сэ шумэданэ сIыгъкъым.
ЛэжьакIуэм: - Сэ абы си Iуэху хэлъкъым, мыбы къыщекIуэкI хабзэр псом я дежкIи зыщ.

НапэкIуэцIыр зыгъэхьэзырар НэщIэпыджэ Замирэщ.
Поделиться:

Читать также:

18.03.2024 - 10:55 НОБЭ
15.03.2024 - 11:29 НОБЭ
14.03.2024 - 09:00 НОБЭ
13.03.2024 - 15:50 НОБЭ
12.03.2024 - 07:10 НОБЭ