Заур

Iуэтэж

         Ди къуажэр, Арщыдан Ипщэр, къуэм дэсщ. ГупкIэмкIэ къыщыт бгы фэхум и нэкIу дыгъэмыхъуэр гуэрэн-гуэрэнурэ ипхъа зей, къущхьэмышхей жыгхэмкIэ къуажэм къыдоплъэ. ЩIыбагъымкIэ, ХьэнкIыргъуей мэзымкIэ, бгы фэхумкIэ хуэм-хуэмурэ къыдэкI дыгъэм и бзийхэр къищыпурэ къуажэм дегуашэ. АбыкIэ къуалэбзухэми уэрэд нэхъ къыщраш. Мэз цIыкIур тIууэ зэпызыупщI хуейм къуажэм я кхъэр итщ. Чыцэм къыхэплъ сын щхьэплIимэхэм уи нэгу къыщIагъэувэж зызэман къуажэм дэсахэр. Къуажэкум ирикIуэ гъуэгу закъуэм ибгъукIэ зы псы цIыкIу къыщожэх. Ауэ уэшхышхуэ къешхмэ, ари псыхъуэжьымкIэ доуэхри, къуажэ цIыкIур Iэуэлъауэншэ мэхъу. ГъащIэр и пIэм иткъым. Сабий зэщыхуэпыкIауэ унэ зэтетым щеджэхэм уаIуплъамэ уогуфIэ. Ауэ сэ, зауэ зэманым халъхуа сэ, сигу имыхуж сабиигъуэр си нэгу къыщIэувэмэ, гукIэ зызогъэзахуэ, сабийхэр зауэм щыхъумэн, мамырыгъэм щIэбэнын зэрыхуейр. ГукъэкIыжхэм сахэтурэ ди пщIантIэм сыдохьэж.

 … Зауэм кIуа си адэм къигъэзэжакъым. Си анэри зыхэт къуажэ фызхэм хэт белкIэ, хэти гуахъуэкIэ колхоз хьэсэр къагъэбатэ. Хэти жэмкIэ евэ. ЦIыхухэр мэжэщIалIэщ. Шхын зи куэди дэсщ къуажэм, ауэ утрагъаплъэркъым. Ди адэ къуэш Хьэмырзи абыхэм ящыщщ. Ар дызэриблагъэм щыхьэт техъуэ Iуэхугъуэ гуэрхэри, Хьэцацэ щыдэмысым и деж, щилэжьи щыIэщ.

- ШыгъуэгумкIэ зы нартыху фалъэ низгъэуващи, фхьыи фшхы, ауэ зыми зыри жевмыIэ, — къыщыджиIи щыIэщ зэзэмызэ, мо и набдзэ IувышхуитIыр дригъэуей-къригъэухыу, къызэрыдэплъ щIагъуи щымыIэу. И фызыр щыдэсым деж, дэ тщыщ куэбжэпэм фIагъэкIыркъым. Псом хуэмыдэу зытеплъэ мыхъур сэрат. Сыкъызэралъагъуу Заур еджэрт:

- КIуэи мо зэфIэшар, мо КъэлакIуэхэ я лэгъупкъэIубыжыр пщIантIэм къыдумыгъэхьэу зыхуейр жегъэIэ, ЦIунэ, - жиIэрти, Заур къигъакIуэрт фызым. Заур япхъу нэхъыжьым и къуэт. Я лъапсэм къранауи япIырт. Ар гъумэтIымэурэ си деж къэсырт, зы хьэлу Iыхьэ къысIэщIилъхьэрти, сыкъиутIыпщыжырт. Махуэ гуэрым лIыжьыр мэзым кIуати, Хьэцацэр дэкIыным сыпэплъэу хадапхэм махуэр щысхьащ, си ныбжьэгъум сыхуэзэну, арщхьэкIэ фызыр дэмыкIыурэ мэзакIуэри къэсыжащ. Хьэмырзэ гувыр зэщIитIыкIщ, Iэдэж ищIри, лъэсу пщIантIэм дишэжащ. Ар телъыджэ къысщыхъуауэ, Заур слъэгъуар хуэсIуэтэжащ. Езыми зыуи къыщымыхъуу къыщIигъуащ:

  - Уи гугъи уэ, ди дадэ пелуанщ. Абы зэ уэгъуэм и пыIэмкIэ мэл домбейр къреуд. Абы удэмыджэгу, - къысхуегъэщIагъуэ нэхъри, - щищIалэгъуэм щыгъуэ гуэдз гулъэ щхьэлым дишу гувыр дэнэри, витIым я зыр ныбэгукIэ хэтIысхьати, фIэгуэныхь хъури щIитIыкIщ, вым и пIэкIэ езыр пэщIэувэри дишауэ щытауэ къуажэдэсхэм тхьэ щаIуэж.

- Iэу, уа, атIэ ар зи къарууагъыр Хьэцацэ щхьэ темыкIуэрэ? ИтIанэ фи деж сыныдагъэхьэнт, - къызжьэдэлъэтащ сэ занщIэу.

  - Ар абы къарукIэ текIуэнт, ауэ и напэр трихыжын, фызым езауэу. Абы жылэ псом пщIэ къыхуащI, унафэщIхэри къакIуэурэ къочэнджэщ, - жиIащ Заур хэплъэурэ. Ар илъэсипщI фIэкIа мыхъуами, дадэкъуапэ цIыкIу жыхуаIэм хуэдэт.

  - Председателым и шым сытесу сыкъэплъэгъуакъэ зэи, - къэхъужащ ар нэщхъыфIэ. - Пщэдей правленэм некIуалIэ, уезгъэплъынщ, уэри зэ уагъэшэсынщ, - щIэпхъуэжащ ар я дежкIэ. ЕтIуанэ махуэм шым сызэрышэсынур си гурыфIыгъуэу нэху сыкъекIри, колхоз правленэм жьыуэ сынэсащ. Сыздэщысым сеплъурэ, шым зыгуэрхэр тетIысхьэурэ я Iуэху иралэжьырт, Iуж- къыIулъэдэжурэ. Шыр къыIухьэжа къудейуэ Заури нэсащ. Ар шым Iэ дилъэну и натIэмкIэ щыкIуэм зыбгъэдигъэхьакъым.

 - Д-р-р, пэхужь, мыр сыт, сыкъэпцIыхужыркъэ? - жиIэурэ едэхащIэу къыщекIуэкIым, ар къауэри, Заур ятIэ шыкъырым къыхидзащ. Сыбгъэдэлъадэмэ, и ныбэр иIыгъыу зеIуантIэри щылъщ. Ар къэзгъэтэджыну сыкъоIэ, ауэ сыпэлъэщыркъым. Сытми, зыкъищIэжри, сыдэIэпыкъуурэ, ерагъыу гъуэгум дытекIри, куэбжэпэ гуэрым дытIысащ. Зи фэр шэхум хуэдэу пыкIа си ныбжьэгъум, бауэкIэщI хъуами, лIыгъэ хэлъу зиIыгъыурэ къызжеIэ:

  - Умыгъ, хуэмыху, си напэр тумых, ара лIыгъэу пхэлъыр, сэ уэ куэдкIэ сыпщогугъ, сэ сылIэмэ, сызыщумыгъэгъупщэ, тIум ди пIэкIи дунейм укъытонэ…

  - Сыт жыпIэр, уэ упсэунущ, ухъужынщи…

  - Умыгъ, жысIакъэ, хуэмыху. ДыкъащIэ хъунукъым, зыкъысщIэбгъакъуэурэ дыгъэкIуэж.

 ЗэрыслъэкIкIэ сыдэIэпыкъуурэ, я куэбжэм дынэсыжащ.

- ИIэ, атIэ, иджы, къуэш, узыншэу ущыт, - жиIэри ину щэтащ ар. - Мыр фи деж нажэмэ, - ищIащ абы и щхьэр Хьэцацэ дежкIэ,  шы къызэуауэ жумыIэ. ПщIэжыркъэ ар зищIысыр? Си адэ дыдэм и мэм сыкъигъэжьыжу сигъэсащ сэ абы. ЯтIэ шыкъыр къыстехуауэ жытIэнщ ахъумэ, уэри уаIэщIэкIуэдэнщ. (Заур и адэм Iуплъэн дэнэ къэна, ХьэтIылэ и мэр къыпщIихьэнущ, уи пэр убыд, - жиIэу ди пэр тIыгъыу я куэбжэм дыблэжу щIыщытари арагъэнт). Аращ тIэ… уэрэ сэрэ афIэкIа дызэрылъагъужынукъым.

 И Iэ ижь къарууншэр си щхьэм мащIэу къыдилъэри, и нэпсым къызэпижыхьащ. Сэ си щхьэфэцым зиIэтащи, сымыхъейуэ си пIэм ситщ. ЗыкъыщысщIэжам, ар хьэлъакъуиплIу дыхьэжырт.

- Заур, - сыкIэлъыджащ, зызмыщIэжу. Блащхъуэр унэм къыщыщIэцIэфтым сыкъыщIэпхъуэжащ. АрщхьэкIэ асыхьэту ныскIэлъысащ. КъыщызэупщIым, сыкIэзызурэ зэдухылIар жесIащ.

- АтIэ шэ фIыцIэм ихьын уэ лэгъуп къэIубыжым сыту къыптемыхуарэт ар, -  жи.

  - СщIэркъым, сэ къыстехуа мыгъуэми нэхъыфIт… - сыкъыщиудауэ согъ, арщхьэкIэ абы игу къыпщIэгъунт? ФIейм хэувэ хуэдэ, къыщыдыхьэкIэ дрихьей и кIэр иIыгъыу дэжыжри, Заур сымаджэщым нигъэсащ.

 ЕтIуанэ махуэм ар дунейм ехыжащ. Абдежщ сэ япэу къыщысщIар лIэныгъэ зэрыщыIэр, дунейр цIыху куэдым къызэрелыжар. ЦIыхуфIи цIыху икIи зэрыщыIэр.

  Псэужкъым нобэ Хьэмырзи Хьэцаци. Фыз бзаджэм дэкIуэдыжа лъапсэм иджы нэгъуэщI лъэпкъ исщ. АбыкIэ сыплъэхукIэ си нэр япэу зыхуэзэр Хьэцацэ дыкъимылъагъун щхьэкIэ бжыхь зэхуакум къыдригъэсауэ щыта бэрэжьей жыгхэрщ. Абы зэримыпэсу щыта ди унагъуэр хъарзынэу допсэу. Аращ тепхынур мы дунейм.

  Мы тхыгъэ закъуэрщ Заур папщIэ фэеплъу дунейм къытенар. Уеблэмэ езыр къэзылъхуа дыдэхэми ар ящыгъупщэжащ, ауэ сэ зэи сигу ихуркъым.

 Иуан Владимир.