Япэу удын зытехуэр бзэращ

Илъэс мин Iэджэ и ныбжьщ ди анэдэлъхубзэм – адыгэбзэкIэ дызэджэм. ЩIэныгъэлIхэм къызэрахутамкIэ, пасэрей дунейм (илъэс миниплI-тху и пэкIэ) щыцIэрыIуа хьэтхэм я благъэщ адыгэхэр, я анэдэлъхубзэми лъабжьэ хуэхъуар къэралыгъуэ лъэщ зыухуауэ щыта хьэтхэм я бзэрщ.

Апхуэдиз ныбжь щиIэкIэ, ди анэдэлъхубзэм - адыгэбзэм зыужьыныгъэшхуэ игъуэтауэ къэсащ ди лъэхъэнэм. Нэгумэ Шори, Хъан-Джэрии, нэгъуэщI щIэныгъэлIхэми гу лъатащ абы - пасэрей адыгэбзэр къулейуэ зэрыщытам. Нарт пшыналъэхэм нэхъ щыхьэтыфI ухуейкъым: «Абыхэм я бзэр апхуэдизкIэ шэрыуэщ, къулейщи, - итхыгъащ Хъан-Джэрий, - ахэр Гомер хуэдэ усакIуэ щэджащэхэм я Iэдакъэ къыщIэкIауэ фIэкI пщIэркъым». ХъанДжэрий игу къеуэу итхыгъащ мыри: «нарт пшыналъэхэмрэ пасэрей уэрэдыжьхэмрэ я бзэм еплъытмэ, нобэрей ди анэдэлъхубзэр нэхъ гуащIэмащIэ зэрыхъуам гу лъытэгъуафIэщ. Абы и щхьэусыгъуэр гурыIуэгъуэщ: лIэщIыгъуэ кIыхь IэджэкIэ къэгъуэгурыкIуащ адыгэбзэр, зыужьыпIэ ирамыгъахуэу, тхыбзэм имыузэщIу. Дэтхэнэ лъэпкъыбзэми и натIэщ ар: зэ зречри зеужь, зэ, щхьэусыгъуэ гуэрхэм къыхокIри, и Iэпкълъэпкъыр щIолIэ, уеблэмэ лъэпкъым щыIэщIэгъупщыкIыжыпи къохъу».

Лъэпкъыбзэ куэдым къащыщIащ апхуэдэ насыпыншагъэ - бзэ мащIэ IэщIэкIуэдэжакъым тхыдэм. ЗэралъытэмкIэ, бзэ минихым нэблагъэ тетщ нобэ дунейм. Абыхэм я нэхъыбапIэм я уахътыр къэсауэ, якIужын щымыIэу ялъытэ щIэныгъэлIхэм: лъэпкъышхуэхэм я бзэхэр къатегуплIэурэ, гуващIэхами кIуэдыжынурэ тхыдэм хэбзэхэжынущ. Ар Iэмалыншагъэщ, блэкIыпIэ зимыIэ хабзэщ. Дяпэ илъэсищэ хуэдэкIэ дунейм къытенэжынур бзэ минитI хуэдизщ, ахэри хуэм-хуэмурэ дэкIуэдыжынущ лъэпкъышхуэхэм я бзэхэм. Ди жагъуэ-ди щIасэми, аращ бзэ куэдым къащIэлъыр…

Си щхьэкIэ сэ шэч къытесхьэркъым ди анэдэлъхубзэм - лIэщIыгъуэ кIыхь Iэджэ зи ныбжь адыгэбзэм – апхуэдэ «дуней» къызэрыщIэмылъым. Ди бзэм ар къыщыщIмэ, зи лажьэр дэращ - лIэщIыгъуэхэм къащхьэдэха бзэ телъыджэм нобэ ирипсалъэ щIэблэрщ. Ди бзэм апхуэдэ мыгъуагъэ къемыуэлIэн папщIэ, нобэрей щIэблэм илэжьын хуейуэ къыщIэлъыр мащIэкъым.

Иджырей адыгэ (къэбэрдей) тхыбзэр зэрызэфIэувэрэ лIэщIыгъуэм нэблэгъауэ аращ - ПащIэ Бэчмырзэ, Цагъуэ Нурий, ЩоджэнцIыкIу Алий, ЩэрэлIокъуэ Талъостэн, Борыкъуей ТIутIэ сымэ, нэгъуэщIхэми зэхаублауэ. Абыхэм я ужькIэ адыгэ (къэбэрдей) тхыбзэм зыдиузэщIащ КIыщокъуэ Алим, Теунэ Хьэчим, Шортэн Аскэрбий, КIуащ БетIал, нэгъуэщI куэдми я къалэмым. Тхыбзэм зиужьмэщ, цIыхур махуэ къэси зэрызэпсалъэ, зэрызэрыщIэ, зэрызэгурыIуэ анэдэлъхубзэр щефIакIуэр. ТхакIуэхэм, усакIуэхэм я фIыгъэкIэ зызыузэщIа ди тхыбзэм (ар лъабжьэ зыхуэхъуа ди лъэпкъ литературэм) апхуэдэ къару иIэщ, ар пэщIэтыфынущ адэ-мыдэкIэ къыщытелъалъэ удынхэм. Анэдэлъхубзэм дежкIэ удынщ, абы и IэнатIэр Iэзэвлъэзэв хъумэ.

Хуэфащэ гулъытэ щигъуэтрэ ди анэдэлъхубзэм еджапIэхэм, радиом, телевиденэм, тхылъ тедзапIэхэм? Адыгэбзэр ди республикэхэр зэрылажьэ къэралыбзэхэм ящыщ зыщ, илъэс зыбжанэ и пэкIэ къащтауэ щытащ ди лъэпкъыбзэхэм зегъэужьыным теухуа унафэ. ДгъэзащIэрэ а унафэр, дымыгъэзащIэмэ, хэт зи лажьэр, хэт деж къызыщынэр? КъыдэкIрэ ди цIыхум яхурикъун тхылъ? КъыдэкI мащIэри нэсрэ ахэр зыхуатхым деж? А упщIэхэм жэуап ягъуэтын хуейщ, ди анэдэлъхубзэм дяпэкIэ къыщIэлъ гъуэгуанэр зыхуэдэр цIыхум ящIэн щхьэкIэ. Шэч зыхэмылъыжыр зыщ: пасэрей дуней лъандэрэ цIэрыIуэ дыдэу къэгъуэгурыкIуа ди лъэпкъым и бзэр нобэрей щIэблэм ди зэранкIэ псэзэпылъхьэпIэ ихуэмэ, ар зыми къыхуэмыгъун мыгъуагъэщ. Ди ужь къихъуэну щIэблэхэм къахуэнэн хуейщ гупсысэм я нэхъ куур зыIуэтэф, адрей лъэпкъхэм я пащхьэ дызэрыщыгушхуэн, сыт хуэдэ къалэнми пэлъэщын адыгэбзэ гуащIафIэ, - ар тхузэфIэкIынущ, анэдэлъхубзэм лъэпкъым дежкIэ иIэ мыхьэнэр куууэ къыдгурыIуэмэ.

Адыгэхэм я нэхъыбэр нэгъуэщI къэралхэр псэупIэ зыхуэхъуа хэхэсщ нобэ, Тыркум и закъуэ адыгэ мелуанитхум нэблагъэ щыпсэууэ ялъытэ. Иужьрей зэманым ятхыуи жаIэуи ущрихьэлIэ щыIэщ: нэгъуэщI къэралхэм щыпсэу адыгэхэм я нэхъыбапIэм (!) я анэдэлъхубзэр яIэщIэхуащ, ар къафIэIуэхужкъым… Iуэхур абы нэсамэ, хэплъэгъуэщ, дауи. Ауэ ар фIэщщIыгъуейщ: апхуэдизу псэ махэ адыгэбзэр, илъэси 150-м и кIуэцIкIэ кIуэдыжыну? Убыхыбзэм и натIэ хъуам дыщыгъуазэщ псори. Ар дыдэр адыгэбзэми къыщымыщIынырщ адыгэцIэ зезыхьэ дэтхэнэри зыхуэлэжьэн хуейр.

Нобэрей щIэблэм ди пщэ апхуэдэ къалэн зэрыдэлъыр зыхэтщIэмэ, ди анэдэлъхубзэм и гъуэгур кIыхь хъунщ. Лъэпкъ гуэр гъэрыпIэм ираубыдэн мурад щащIым деж абы и бзэращ япэ удын зрадзыр - ар зауэшы къанлыхэм игъащIэ лъандэрэ къадекIуэкI хабзэщ: япэщIыкIэ ягъэс тхылъхэр, итIанэ лъэпкъым и бзэр зэхэзехуэн ящI. Лъэпкъым и бзэр щагъэгъупщэмэ, жыIэщIэ зэрыхъунум фIыуэ щыгъуазэщ ар Iэрыубыд зыщIын мурад зиIэ дэтхэнэри.

Апхуэдэ мыхьэнэ иIэщ тхыбзэм - цIыхум и Iэдакъэ къыщIэкIа хъугъуэфIыгъуэ псоми ящхьэщ ар. ХьэтIохъущокъуэ Къазий итхыгъащ: «Сэшхуэ дахэ нэхърэ - зы тхылъыфI». Абы щIэхъуэпс зэпытурэ лIэщIыгъуэ кIыхь Iэджэ ирахьэкIащ адыгэхэм - тхыдэр щыхьэт тохъуэ абы.

Къармокъуэ Хьэмид.