Нэхущ Iэдэм Мэрем и къуэр

Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и мызакъуэу, къэралым, дуней псом я щIэныгъэм хэщIыныгъэшхуэ игъуэтащ - и ныбжьыр илъэс 81-м иту дыгъэгъазэм и 27-м дунейм ехыжащ физико-математикэ щIэныгъэхэм я доктор, КъБКъУ-м и профессор, Урысейм естественнэ щIэныгъэхэмкIэ и академием, ЩIэныгъэмрэ ГъуазджэмкIэ Петровскэ академием я действительнэ член, ЩIэныгъэхэмкIэ, Технологиемрэ IэщIагъэ езыт егъэджэныгъэмкIэ Испан академием щIыхь зиIэ и академик, ЩIэныгъэхэмкIэ Абхъаз академием щIыхь зиIэ и член, УФ-м, КъБР-м, КъШР-м, АР-м щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ Нэхущ Iэдэм Мэрем и къуэр. И IэдакъэщIэкIхэмкIэ ди республикэм, Урысейм я мызакъуэу, щIыналъэ, къэрал куэдым ар къыщацIыхуащ.

Нэхущ Iэдэм Мэрем и къуэр Зеикъуэ къуажэм (ХьэтIохъущыкъуей Ипщэ) 1938 гъэм дыгъэгъазэм и 5-м къыщалъхуащ. Курыт школ нэужьым абы еджэным щыпищащ КъБКъУ-м и физико-математикэ къудамэм. 1961 гъэм диплом плъыжькIэ ар къиухащ икIи Зеикъуэ дэт курыт школым математикэр иригъэджу уващ. ЛIэщIыгъуэ блэкIам и 60 гъэхэм я пэщIэдзэм Iэдэм и щIэныгъэм щыхигъэхъуащ СССР-м ЩIэныгъэхэмкIэ и академием Сыбырым щиIэ къудамэм МатематикэмкIэ и институтым и аспирантурэм. Кандидат диссертацэр ехъулIэныгъэкIэ пхигъэкIа нэужь, Новосибирск 1966 гъэм иригъэблагъэри, МатематикэмкIэ институтым щIэныгъэ лэжьакIуэ нэхъыжьу ягъэуващ. 1971 гъэм Нэхущым утыку ирихьащ щытхъушхуэ зыхужаIа и доктор диссертацэр.
ЗэфIэкI абрагъуэ зыбгъэдэлъ къэхутакIуэт Нэхущ Iэдэм. Гъунэ зимыIэ и щIэныгъэр и лъабжьэу лэжьыгъэ купщIафIэ куэд зэфIигъэкIащ абы, жэрдэмышхуэ хэлът, Iуэхум и къызэгъэпэщакIуэ ахъырзэмант. ЛIэщIыгъуэ блэкIам и кIэхэм Новосибирск къикIыжри, щалъхуа щIыналъэм къигъэзэжащ Нэхущым. ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академиер, Прикладной математикэмрэ автоматизацэмкIэ, Математикэмрэ нанотехнологиехэмкIэ институтхэр къызэрызэIуихар - куэд мэхъу Iэдэм зэфIигъэкIа Iуэхухэр. Узбекистаным, Къэзахъстаным, нэгъуэщI хамэ къэрал куэдым щыIэщ абы и еджакIуэу щыта щIэныгъэлI лъэрызехьэхэр. Нэхущыр я щIэныгъэ унафэщIу цIыху 50-м щIигъум ягъэхьэзыращ икIи ехъулIэныгъэкIэ пхагъэкIащ кандидат, доктор диссертацэхэр.
Профессор Iэзэм КъБКъУ-м физикэмрэ математикэмкIэ и къудамэм зиужьыным и гуащIэ куэд зэрыхилъхьам къыдэкIуэу, езым и институт къызэригъэпэщыжащ. Илъэс 30-м щIигъуащ Нэхущым Прикладной математикэмрэ автоматизацэмкIэ институтыр къызэрызэIуихрэ. А зэманым къриубыдэу IуэхущIапIэм зригъэхъулIахэри абы и лэжьакIуэхэм зыIэрагъэхьа лъагапIэхэри къэлъытэгъуейщ. 1992 гъэ лъандэрэ и президентт ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академием, апхуэдэуи Математикэмрэ нанотехнологиехэмкIэ дунейпсо институтым и унафэщIт.
 ЩIэныгъэлI щыпкъэм математикэ унэтIыныгъэм къэхутэныгъэ купщIафIэ куэд щригъэкIуэкIащ. Ахэр къыщыгъэлъэгъуащ абы и къалэмыпэм къыпыкIа щIэныгъэ лэжьыгъэ 500-м щIигъум. Абыхэм яхэтщ монографие щхьэхуэу 5.
Гулъытэншэу къэнакъым Нэхущым и зэфIэкI къызэрымыкIуэр. Урысей щIэныгъэм и зыужьыныгъэм псэ хьэлэлкIэ зэрыхуэлэжьам папщIэ абы къыхуагъэфэщащ Урысейм, Украинэм щIэныгъэхэмкIэ я академиехэм я щIыхь тхылъхэр, КъБР-м и Президентым и ЩIыхь тхылъыр, «Адыгэ Республикэм и пащхьэм щиIэ фIыщIэм папщIэ» медалыр, Зэныбжьэгъугъэм и орденыр, нэгъуэщI къэрал дамыгъэ лъапIэхэр, щытхъу, фIыщIэ тхылъхэр.
 Лъэпкъым и зыужьыныгъэм гурэ псэкIэ хьэлэлу хуэлэжьа еджагъэшхуэ Нэхущ Iэдэм Мэрем и къуэм и фэеплъ нэхур игъащIэкIи ди гум илъынщ.

ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академиер,
Дунейпсо Адыгэ Хасэр,
Къэбэрдей Адыгэ Хасэр,
«Адыгэ псалъэ» газетым и редакцэр,
«Литературная Кабардино-Балкария» журналым и редакцэр.

2018 гъэ, дыгъэгъазэм и 27

Поделиться: