ЩIэныгъэхэмкIэ Урысей академиер къызэрыунэхурэ илъэс 300 зэрырикъур Къэбэрдей-Балъкъэрым щIэныгъэхэмкIэ и центрым щагъэлъэпIащ. Iуэхур къызэIуахащ иджырей технологиехэм я гъэлъэгъуэныгъэкIэ. Робот зэмылIэужьыгъуэхэр, гъавэм зэрелэжь Iэмэпсымэхэр, программэ щхьэхуэхэр зыхэщIыхьа компьютерхэр, тхылъхэр - куэд мэхъу хьэщIэхэм ирагъэлъэгъуар.
ЩIэныгъэхэмкIэ Урысей академием и Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ центрым и генеральнэ унафэщI Нэгъуей Залымхъан тепсэлъыхьащ иджырей технологиехэр зыхуэдэм, къыщысэбэпыну IэнатIэм. «Робот-ритейлер», «СитиМультиБот.С», нэгъуэщI робот лIэужьыгъуэхэм я программэм гъэщIэгъуэну хэтхэм тепсэлъыхьащ ар. Псалъэм папщIэ, «ритейлер» роботыр сату Iуэхум хэлIыхьыфынущ. Ар тыкуэнышхуэхэм щIэтыфын хуэдэу теухуащ. ЗэхэщIыкI IэрыщIымрэ датчикхэмрэ я фIыгъэкIэ тыкуэн дапхъэхэм хьэпшыпхэр зэгъэзэхуауэ тригуэшэфынущ, хуей хъумэ, гъэтIылъыпIэм кIуэуэ хьэпшып чэмыр къихьыфынущ. Роботым хуэгъэкъаруунущ цIыхуиплIым махуэм ящIэ лэжьыгъэр. ХьэщIэхэм щIэщыгъуэ ящыхъуащ компьютеркIэ зэплъа къызыщыбгъэхъу (виртуальный) музейр, археологие къэхутэныгъэхэр, электрон псалъалъэрэ зэдзэкIакIуэрэ хэту. ЩIэныгъэхэмкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр центрым гуманитар къэхутэныгъэхэмкIэ и институтым къыщыдэкIа тхылъхэри хэтащ выстэвкэм.
Гъэлъэгъуэныгъэ нэужьым зэIущIэ екIуэкIащ. РАН-м и Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ центрыр зыухуа, абы и щIэныгъэ унафэщI Иуан Пётр къыщыпсалъэм, хьэщIэхэм ягу къигъэкIыжащ 1993 гъэм ар къызэрыунэхуар. Тепсэлъыхьащ центрым и тхыдэм, япэ лъэбакъуэ яхуэхъуахэм, генетикэмрэ кибернетикэмрэ елэжьыну хуит щамыщI зэман зэрыщыIам. Иджы ирагъэкIуэкI щIэныгъэ къэхутэныгъэхэм щытепсэлъыхьым къыхигъэщащ робототехникэм зэрегугъур, зэхэщIыкI IэрыщIым и Iэмалхэр къызэрысэбэпыр. Иуаным жиIащ гуманитар къэхутэныгъэхэм хуабжьу мыхьэнэшхуэ зэраIэр.
КъБР-м и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек и администрацэм и УнафэщI Къуэдзокъуэ Мухьэ-мэд къеджащ РАН-р къызэрыунэхурэ илъэс 300 зэрырикъум и щIыхькIэ центрым зыкъызэрыхуигъазэм:
- Си гум къыбгъэдэкIыу сынывохъуэхъу, Урысейм ЩIэныгъэхэмкIэ академие къызэрыщыунэхурэ илъэс 300 зэрырикъум теухуауэ. А лъэхъэнэм къриубыдэу академием къикIуащ гъуэгуанэ дахэ,къэралми дунейми щIэныгъэлI цIэрыIуэхэмкIэ хуэупсэу. Абыхэм я фIыгъэкIэ ди къэралым и къулеягъэмрэ лъэщагъымрэ, дуней псом щиIэ пщIэм хэхъуащ. Академием и лэжьакIуэ гуащIафIэхэм ноби Урысейм ис лъэпкъхэм я къэкIуэнум теухуауэ куэд ящIэ. Абы къегъэлъагъуэ дунейпсо щIэныгъэм хэлъхьэныгъэшхуэ зэрыхуищIыфыр.
РАН-м и къудамэ гуащIафIэщ ЩIэныгъэхэмкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр центрыр. Дэ долъытэ республикэм и псэукIэмрэ экономикэ зыужьыныгъэмрэ ефIэкIуэн, Iуэхугъуэ зэхуэмыдэхэм бгъэдыхьэкIэ къахуэдгъуэтын, щIэблэм зэфIэкI яIэу къыдэкIуэтеин папщIэ абы и щIэныгъэ, технологие хэлъхьэныгъэр зэрыиныр. Си фIэщ мэхъу, РАН-м ЩIэныгъэхэмкIэ и Къэбэрдей-Балъкъэр центрыр республикэмрэ къэралымрэ заужьыным иджыри куэд зэрыхилъхьэнур. РАН-р къызэрыунэхуам епхащ къэралым Урысей щIэныгъэм и махуэшхуэ зэрыщагъэувар. Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIэныгъэ Iуэхухэм хэлэжьыхь дэтхэнэми сынывохъуэхъу а махуэ лъапIэмкIэ. Узыншагъэрэ ехъулIэныгъэрэ, зэфIэкIрэ хэлъэтрэ Тхьэм къывит!
КъБР-м и Парламентым и УнафэщI Егоровэ Татьянэ къыхигъэщащ ди къэралыр нэхъ лъэщ хъун папщIэ РАН-м къалэнышхуэ зэригъэзащIэр, щIэныгъэр зи лъабжьэ дэтхэнэ Iуэхури зэрыкIуатэр.
- Ди щIэныгъэлIхэм яхузэфIокI куэд - нэсащ космосми, къагупсысащ вакцини. Урысейм и къэкIуэнур ди нэгу къытхущIэгъэхьэнукъым, щIэныгъэлIхэм я къэхутэныгъэхэр хэмы-ту. Фигу къэзгъэкIыжынщ 2022 гъэм щегъэжьауэ 2031 гъэ пщIондэ щIэныгъэмрэ технологиехэмрэ я илъэсипщIу ди къэралым и Президент Путин Владимир зэригъэувар. Ди республикэм и щIэныгъэлI гуащIафIэхэми хэлъхьэныгъэхэр хуащI Урысейм и къэкIуэнум, - жиIащ Егоровэм. Урысей щIэныгъэм и махуэмкIэ къызэхуэсахэм ехъуэхъуащ, нэхъ пажэхэм Парламентым къыбгъэдэкI щIыхь, фIыщIэ тхылъхэр яритащ.
КъБР-м и Правительствэм и УнафэщIым и къуэдзэ Хъубий Марат ЩIэныгъэ центрым и лэжьакIуэхэм Правительствэм къыбгъэдэкI щIыхь, фIыщIэ тхылъхэр яритащ. Ар къыщыпсалъэм къыхигъэщащ, РАН-м и УнафэщIымрэ Къэбэрдей-Балъкъэрым и Iэтащхьэмрэ я зэгурыIуэныгъэкIэ, щIэныгъэлIхэр Iуащхьэмахуэ и щыгум дэкIыныр къызэрызэрагъэпэщар.
- Iуащхьэмахуэ дэкIахэм яхэтащ нэхъ щIалэIуэхэри ныбжь зиIэхэри. Бгы абрагъуэм и щыгум унэсыныр егъэлеяуэ зэрыгугъур къэплъытэмэ, щIэныгъэлIхэм къагъэлъэгъуащ абыхэм я къару зэрилъыр, къэхутэныгъэщIэхэм зэрыхуэхьэзырыр, къызэримыкIуэтынур, - жиIащ абы.
ЦIыхухэм я хуитыныгъэхэмкIэ уполномоченнэу КъБР-м щыIэ Зумакулов Борис тепсэлъыхьащ ЩIэныгъэ центрым и лэжьыгъэр зыубла нэхъыжьхэм я зэфIэкIым. Абыхэм ирагъэжьауэ щыта къэхутэныгъэхэр зыгъэкIуэтэну нэхъ щIалэIуэхэм узыншагъэрэ зэфIэкIрэ яIэну ехъуэхъуащ. Зумакуловым къыхигъэщащ я IуэхущIапIэм къыбгъэдэкIыу Иуан Пётр, Нэгъуей Залымхъан, Улаков Махъты сымэ дыщэ медалхэр зэрыхуагъэфэщар, я КъэпщытакIуэ советым и зэIущIэм ирагъэблагъэу зэрыратыжынур.
Дунейпсо Адыгэ Хасэм и тхьэмадэ Сэхъурокъуэ Хьэутий ЩIэныгъэ центрым и лэжьакIуэхэм ехъуэхъуащ дяпэкIи зэфIэкI ин къагъэлъэгъуэну. Абы Иуан Пётр иритащ ДАХ-м къыбгъэдэкI ЩIыхь тхылърэ дыщэ дамыгъэрэ.
Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIэныгъэлIхэм щIыхь, фIыщIэ тхылъхэр хуагъэфэщащ республикэм и министерствэу хъуам къабгъэдэкIыу, апхуэдэуи федеральнэ щIыхь тхылъхэри.
ЩIэныгъэхэмкIэ Урысей Академием и илъэс 300-р республикэм щагъэлъэпIэнущ илъэсым и кIыхьагъкIэ.
Сурэтыр Къарей Элинэ трихащ.
