ГъащIэ къалъыхъуэу

         «ЩIы хъурейм гъащIэ щыIэхукIэ цIыхум къищIэнур зырикIщ, абы зэи къыхуэмыщIэнум елъытауэ», - жиIэгъащ еджагъэшхуэ гуэрым. ГъэщIэгъуэнщ, цIыхум кIуэтэхукIэ нэхъыбэ къещIэ, ауэ апщIондэху къыгуроIуэж и акъылыр зэи зылъэмыIэсынур къыпхуэмылъытэну зэрынэхъыбэр.

ЩIэныгъэр абы нэсащи, уеблэмэ, хьэршым и кIыхьагъыр къахута хуэдэщ: ар нэхум и псынщIагъыу (зы секундым километр мин 300 хъууэ укIуэмэ) илъэс мелард 70 зытекIуэдэну гъуэгуанэм хуэдиз мэхъу. Ауэ адэкIэ сыт щыIэр? А упщIэм и жэуапым и мызакъуэу цIыхум зэи и нэгу къудей къыщIигъэхьэфыну къыщIэкIынукъым илъэс мелард закъуэм къитIасэ.

         АрщхьэкIэ хьэршыр къэхутэным нэгъуэщI мыхьэнэи иIэщ, ЩIым щыпсэухэр хуабжьу хуэныкъуэу: абыхэм къалъыхъуэ, ди планетэр ябгынэн хуей хъумэ, увыIэпIэ яхуэхъунухэр. А лэжьыгъэм иужь илъэсхэм хуабжьу зиубгъуащ. Дыгъэ системэм и щIыбкIэ щыIэ вагъуэхэм егъэщIылIа планетэхэр («экзопланетэ» жыхуаIэхэр) къэхутэным кIуэ пэтми нэхъ къаруушхуэ ирахьэлIэ. Нэхъапэм ахэр щыIэххэу я гугъакъым. Апхуэдэхэр гъуэз защIэу (ди Юпитерым е Нептуным хуэдэхэу) зэхэт къэхъугъэхэу къалъытэрт. Иджы ягъэбелджылащ апхуэдэхэм зи щхьэфэр быдэхэри, уеблэмэ псыкIи, хьэуакIи къулейхэр зэрахэтыр. Абыхэм къахэкIынкIэ хъунущ узыщыпсэуну къезэгъхэр.

         Япэ экзопланетэр 1991 гъэм къагъуэтауэ щытащ. Зи гугъу тщIыр Дыгъэ системэм имызакъуэу, зэрыщыту ди Галактикэм хэт вагъуэхэм егъэщIылIа къэхъугъэхэри къэхутэнырщ. Мы зэманым апхуэдэ планетэ минхэр къагъуэтакIэщ. Иджы нэхъ зытрагъащIэр абыхэм ящыщу псырэ хьэуарэ здэщыIэхэр къэгъуэтынырщ.

         Зэрытлъагъущи, еджагъэшхуэ цIэрыIуэ Циолковскэм цIыхум и лъэр нэгъуэщI планетэхэм нигъэсыну, ахэр псэупIэ ящIыну жиIэгъахэр кIуэ пэтми нэхъ тпэгъунэгъу мэхъу. Иджыпсту дызытет дунейр я фIэзэвыIуэ хъуащ. Аращи, я щхьэр здахьын къалъыхъуэ.

ЩIым нэхъ ещхь ди гъунэгъу Марсым лъэтэну загъэхьэзыр икIи ар къазэрехъулIэнум шэч хэлъкъым, уеблэмэ апхуэдэ гъуэгу дзыхьщIыгъуэджэм техьэну хуейхэр къыхах. Ауэ нэхъ жыжьи маплъэ. Аращ цIыхум нэхъ къезэгъыну нэгъуэщI планетэхэр къыщIалъыхъуэр. Пэжу, зэкIэ апхуэдэхэу къалъытар мащIэ дыдэщ. Языныкъуэхэри жыжьащэщи, зи гугъу тщIа псынщIагъым хуэдиз пIыгъыу укIуэми унэсыфынукъым илъэс минитIрэ щищкIэ. ЕтIуанэрауэ, килограмм 70 къэзышэч цIыхум абы килограмм 270-рэ щихьэлъагъынущи, къыщыхуэкIухьынукъым. Ещанэрауэ, радиацэ гуащIэм щиукIынущ. Ар псыи хьэуаи щыIэу къахутахэм ящыщ зыщ. Иджы Iуэхум нэхъ хэчыхьауэ бгъэдохьэ.

         ТIощIрэ езанэ лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм еджагъэшхуэхэм гугъапIэ инхэр ирахьэлIат Скорпион вагъуэбэм хыхьэ Глыза вагъуэм. Абы и ещанэ планетэр ди щIым сыткIи ещхьт: хьэуаи, псыи щыIэт, езым и дыгъэми пэгъунэгъут, ЩIым зэрыпэжыжьэри ди къэбжыкIэм тету илъэс 23-рэщ. АрщхьэкIэ ар ди планетэм нэхърэ хуэди 3,5-кIэ нэхъ хьэлъэу къыщIэкIащ.

         Куэд тражыIыхьащ Проксимо Центавра вагъуэм и етIуанэ планетэм. Ар ЩIым нэхърэ зэрынэхъ хьэлъэ щыIэтэкъым икIи нэхъ пэгъунэгъущ – дэлъыр илъэсиплI гъуэгуанэщ, ику иту и температурэри зэрыхъур градус 30-щ. А планетэр иджыри ядж.

         Экзопланетэхэр къэхутэн зэрыщIадзэрэ ЩIым ещхь дунейуэ 500-м хуэдиз къызэIуахыфынущ мыгувэу. Еджагъэшхуэхэм къалъытэ абыхэм ящыщ языныкъуэхэм цIыхур щыпсэуфыну е гъащIэм ещхь гуэр щыIэу. 500-м ныщызэрыхьэсакIэ, узыхэдэн бгъуэтынущ.

         АрщхьэкIэ куэд щIоупщIэ: къэпхутэкIэ сыт и мыхьэнэ, умыкIуэфынумэ? Ауэ ари зэлъытар зэманырщ. Уздэлъэтэн щыIэмэ, цIыхухэм къагупсысыфынущ абы зэрынэсыну Iэмал. Ари апхуэдэу жыжьэжкъым.

ШАЛ Мухьэмэд.