Хэкупсэм и щапхъэ

ЩIэныгъэлI, дипломат цIэрыIуэ, къэралым и лэжьакIуэ пажэ, жылагъуэ узэщIакIуэ Емуз Анатолэ Тэрч щIыналъэм хыхьэ Плановскэ къуажэм къыщалъхуащ 1937 гъэм. Абы и нэгу щIэкIащ икIи зэхищIащ (а лъэхъэнэм халъхуа дэтхэнэ зы сабийми хуэдэу) Хэку зауэшхуэм и гуащIэмрэ гузэвэгъуэмрэ. Дауэ мыхъуами, Анатолэ щIэныгъэм и гур хузэIухауэ, дахагъэм хуэпабгъэу, фIым и телъхьэу къэтэджащ. Бзэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор, ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ академием и академик цIэ лъапIэхэр зыхуагъэфэща Емузым зрихьащ ЧэнджэщакIуэ лъагэ щIыхьыр. Къыхэгъэщыпхъэщи, ар къызыхуагъэфэщам и гъащIэ псокIэ зэрехьэ.

1961 гъэм Анатолэ КъБКъУ-м инджылызыбзэмкIэ и къудамэр къеухри, 1961 - 1963 гъэхэм егъэджакIуэу щолажьэ а еджапIэ нэхъыщхьэм. КъыкIэлъыкIуэ илъэси 6-м (1963 - 1969 гъ.гъ.) Емузым Хамэ къэралыбзэхэмкIэ Москва дэт дзэ институтыр къиухри, советыдзэм хэту къэрал щIыбым къулыкъу щызэрихащ 1964 - 1969 гъэхэм. АдэкIэ, 1970 - 1976 гъэхэм хамэ къэрал щыпсэу ди лъэпкъэгъухэмрэ хэкурысхэмрэ я щэнхабзэ зэпыщIэныгъэхэмкIэ совет комитетым КъБР-м щиIэ къудамэм и унафэщIу щытащ и щIэныгъэм псынщIэу хэзыгъахъуэ, зи IэщIагъэм хуэпэж щIалэр. 1976 - 1980 гъэхэм Емузыр и унафэщI къулыкъум щыпищащ Совет союзым щэнхабзэмкIэ Индием щиIэ IуэхущIапIэм. Абы иужькIэ, «Общество» совет зэгухьэныгъэм КъБР-м щиIэ къудамэм и унафэщI ящI Емузыр. ИлъэситIкIэ а къулыкъур зрихьа нэужь, Анатолий щIэныгъэмкIэ къегъэзэжри, егъэджакIуэхэм я щIэныгъэм щыхагъахъуэ институтым и унафэщIу, щIэныгъэм щыхагъахъуэ институтым и ректору 1992 гъэ пщIондэ щолажьэ. КъищынэмыщIауэ, 1991 гъэм Емузым ехъулIэныгъэшхуэхэр къигъэлъагъуэу и доктор лэжьыгъэр пхегъэкIри, профессор цIэ лъапIэр къыхуагъэфащэ.

ЩIэныгъэмкIи и къарур здынэсыр къэзыгъэлъэгъуа Емуз Анатолий 1992 - 1997 гъэхэм къэрал Iуэху зрихуэу КъБР-м лъэпкъ IуэхухэмкIэ и министр, КъБР-м хамэ къэрал IуэхухэмкIэ и министр, Урысей Федерацэм Мысырым щиIэ хэщIапIэм и чэнджэщакIуэ, УФ-м и Президентым КъБР-м щиIэ лIыкIуэ, УФ-м Беларусием щиIэ хэщIапIэм и чэнджэщакIуэ къулыкъухэр щызэрехьэ 2002 гъэ хъуху.

ИлъэсипщIкIэ къэрал лэжьыгъэ зезыхьа, къулыкъущIэ лъэрызехьэу хамэ къэралхэм зыкъыщызыгъэлъэгъуа Анатолий щалъхуа щIыналъэм къекIуэлIэжри, 2002 гъэм щыщIэдзауэ 2010 гъэ пщIондэ Къэбэрдей-Балъкъэр мэкъумэш академием хамэбзэхэмкIэ и кафедрэм и унафэщIу щылэжьащ. ЩIэныгъэм и хъумакIуэу Мэлбахъуэ Тимборэ и цIэр зезыхьэ библиотекэм и унафэщIщ Емузыр нобэр къыздэсым. Ныбжьыр бжыгъэ къудейщ жыIэгъуэр зэрыпэжыр къигъэлъэгъуащ абы!

Зэ IуплъэгъуэкIэ къыбгурыIуэркъым къэрал лэжьыгъэм къыдэхуэу Емузым щIэныгъэ Iуэху зрихуэну щыхунэсар, апхуэдизкIэ и гъащIэр щызу, гъэнщIауэ, зэман лей имыIэу къэгъуэгурыкIуащи. Арами, «Инджылыз адыгэ-урыс псалъалъэ», «Фразеологизмымрэ псалъэмрэ», «Къэбэрдеибзэм и зэгъэпщэныгъэхэр», «Къэбэрдеибзэ фразеологием и лексико-семантикэмрэ грамматикэмрэ» щIэныгъэ къэпщытэныгъэхэр иригъэкIуэкIащ 1976 - 1992 гъэхэм.

КъулыкъущIэм, щIэныгъэлIым, къэралым и лэжьакIуэ пэжым игъэзэщIа лэжьыгъэмрэ ирихьэкIа къулыкъумрэ папщIэ ягъэлъэпIащ щIыхь тхылъ бжыгъэншэхэмрэ саугъэт лъапIэхэмкIэ.

КъикIуа гъуэгуанэр, здэщыIа хамэ къэралхэм щилэжьар, и нэгу щIэкIа псори «Через годы и расстояние» и тхылъым къыщеIуэтэж Емузым. Ар къыщIедзэ илъэсищ ныбжьым иту и нэгу щIэкIа IухугъуэхэмкIэ. ИужькIэ къэхъея Хэку зауэшхуэм Емузхэ къащытехьа леймрэ, ажылым къызэрела щIыкIэмрэ топсэлъыхь, балигъыпIэ иувэу еджапIэм зэрыщIэтIысхьар, лэжьыгъэу ирихьэкIамрэ нобэм къызэрысамкIэ щиухыжу.

«Хамэ къэрал къулыкъу щепхьэкIыу ущыщыIам щыгъуэ, абыхэм ящыщ зым ущыпсэуну укъыщынэну Iэмал уиIакъэ жаIэу, журналистхэр е си ныбжьэгъухэр къыщызэупщIкIэ, согъэщIагъуэ. Пэжщ, сиIащ Iэмал, ауэ апхуэдэ гукъыдэжым, гупсысэм зэи сыкърихуэкIакъым. Абы дыщIызгъужыну сыхуейт си адэжь щIыналъэмрэ Урысеймрэ зэрысхъуэжын зы хугъуэфIыгъуэ дунейм зэрытемытыр. Сыт къэмыхъуами, Урысейм щыпсэу лъэпкъхэм я натIэр сэри си натIэщ, нэгъуэщIуи щытын хуейуэ си нэгу къысхущIэгъыхьэркъым», - етх Емузым.