Адыгэпсэр къегъэушыф

Зэманым и лIыхъужькIэ узэджэ хъун цIыху сыт хуэдэ лъэхъэнэми къегъэщI, дэтхэнэ IэнатIэми ущрохьэлIэ. Апхуэдэщ зи фхуэтщIыну АР-м щIыхь зиIэ и журналист, «Адыгей» КъТРК-м и япэ диктор, гъэзэщIакIуэ продюсер ТIэш Светланэ. Илъэс 31-рэ ипэ, япэ дыдэу Адыгей телевиденэм къитIысхьэу хъыбарыщIэхэр къэзытари, махуэ къэс абы нэтын щезыгъэкIуэкIыу щытари Светланэщ. Аращ ар нобэ республикэ псом къыщIыщацIыхур, пщIэ къыщIыщыхуащIыр, и цIэмрэ ТВ-мрэ зэпхауэ щIыщытыр.

АдыгэбзэкIи урысыбзэкIи зэхуэдэу студием щылажьэ журналистым и зэфIэкIыр лъэныкъуэ куэду зэтопщIыкI. Нобэ ар фIыуэ къыщацIыху Къэбэрдей-Балъкъэрми, Къэрэшей-Шэрджэсми, адрей гъунэгъу хэгъэгухэми. ТIэшыр студием жэщи-махуи зэрыщылажьэм, экраным зэрисым и закъуэкъым цIэрыIуэ зыщIар. АтIэ бзылъхугъэ зэчиифIэм гупсысэ гъэтIылъа куэд иIэщ, Iуэху зэмылIэужьыгъуэ бжыгъэншэхэр зэдещIэ, лъэпкъым теухуауэ сыт хуэдэ Iуэху къаIэтми, япэ иту хэтщ, сценэм иту ирегъэкIуэкI. Ар хэмыту уи нэгу къыпхущIэгъэхьэнукъым ди IэщIагъэр, сыт щхьэкIэ жыпIэмэ, мы лъэхъэнэм нэхъ Iэзэу абы пэрыт закъуэтакъуэм язщ.

 Адыгей телевиденэм и къыщIэдзапIэ дыдэм щытар Светланэщ, дызыхэпсэукI зэманым журналист нэхъ цIэрыIуэу республикэм  исыр аращ. Сыт хуэдэ лэжьыгъэ къримыхьэжьэми, адыгэбзэмрэ адыгэ Iуэхумрэ лъабжьэ хуищI зэпытщ. Сыт щыгъуи жызоIэ ТIэш Светланэ и цIэм дунейпсо мыхьэнэ зэриIэр. Ар къыщамыцIыхурэ пщIэ къыщыхуамыщIрэ щыIэкъым.

Зыкъым икIи тIукъым абы къигупсыса проекту нобэ Адыгэ ТВ-м къигъэлъагъуэхэр. Абыхэм я нэхъыщхьэу къыхэбгъэщ хъунущ «Адыгэм и дуней» зи фIэщыгъэр. Зы илъэси къэмынэу ар яхохьэ хамэ къэралхэм щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм, фильм телъыджэхэри ятрех. Апхуэдэу Светланэ щыIащ США-м, Австрием, Чехием, Тыркум, Израилым, Иорданием, Сирием, Германием, нэгъуэщI къэралхэми. Хэхэс гъащIэр зи натIэ хъуа ди лъэпкъэгъухэм я щыIэкIэ-псэукIэм теухуауэ абы фильму иIэр бжыгъэншэщ. Езым жиIэ зэпытщ хамэ къэрал кIуэн щхьэкIэ, инджылызыбзэ, тыркубзэ, иврит, нэгъуэщI бзэ гуэр ищIэн хуейуэ зэрыщымытыр. «Къэралу сыздэщыIам сэ сызэрыщыпсэлъар си анэдэлъхубзэращ. Телевиденэм нэхъ проект гукъинэжу щысщIари, илъэс 20-м нэблэгъауэ сызэлэжь «Дунейм адыгэу тетыр» проектращ. Адыгэбзэращ сэ дунейр слъагъуну Iэмал къызэзытар, щIы хъурейм тепхъауэ тет си лъэпкъэгъухэрщ сэ псэкIэ къулей сызыщIар. Зи гугъу сщIы проектым хамэ къэралхэм щыщ адыгэ куэд нэхъ зэпэгъунэгъу ищIащ, бзэр хъума хъунымкIэ сэбэп мэхъу, хэхэсхэмрэ хэкурысхэмрэ нэхъри зэпещIэ. Нобэ фильм 40-м щхьэдэхащ ар. Абыхэм нэхъ лъапIэ дыдэу хэтыр лIыхъужьхэрщ, нобэ мыпсэужхэрщ. Лъэпкъым и тхыдэм и зы Iыхьэ гуэру плъытэ хъунущ ахэр. Псалъэм къыдэкIуэу жыпIэмэ, Сирием зауэ къыщымыхъей щIыкIэ щытесхащ сэ фильм. Абы хэтщ а къэралым щыIа адыгэ къуажэхэр, нобэ, ди жагъуэ зэрыхъунщи, ахэр щыIэжкъым, зэхакъутащ, дэсахэри къыдэкIащ. Мис апхуэдэ мыхьэнэ зиIэ лэжьыгъэхэрщ нэгъуэщIхэм утезыгъэгушхуэр», - жеIэ Светланэ.

Апхуэдэу уасэншэщ Шапсыгъым щытриха фильмхэри. Хы ФIыцIэ Iуфэм Iус адыгэ, шапсыгъ къуажэ 14-м я щыIэкIэ-псэукIэр къыщыгъэлъэгъуа проектыр хэлъщ Адыгей телевиденэм и архивым.

Мы дунейм и дэнэ къуэгъэнапIи щеплъ ютубым иджыпсту Светэ щригъэжьа «Напэ» проектыр уасэншэщ дэркIэ. Абы сыхьэтитIым къриубыдэу къыщегъэпсалъэ адыгэм къыхэкIа цIыху щэджащэхэр, зи зэфIэкIкIэ, лэжьыгъэкIэ, зэчийкIэ ди лъэпкъыр зыIэту къэралым исхэр. Псалъэм папщIэ, тлъэгъуа нэтынхэм ящыщщ Къанокъуэ Арсен, МэшбащIэ Исхьэкъ, Быж Айтэч, Тут Заур сымэ я интервьюхэр. Апхуэдэ мыхьэнэшхуэ иIэщ иджыпсту трих «Лъапсэ» нэтынхэми. Адыгэ Республикэм и адыгэ жылэхэм я тхыдэр, дэс лъэпкъхэм я къежьапIэмрэ къекIуэкIыкIамрэ, нобэ я щыIэкIэ-псэукIэр, зыпэрыт лэжьыгъэхэр, IэщIагъэхэр - псори къарегъэIуатэри, адыгэ унагъуэм, лъэпкъым я лъапIэныгъэхэр утыку кърехьэ.

Фильм гукъинэжхэм ящыщщ псоми яфIэтелъыджэу илъэс зыбжанэ ипэ мэздэгу адыгэхэм ятрихар. Ставрополь крайм и Курской районымрэ Осетие Ищхъэрэ-Аланием и Мэздэгу щIыналъэмрэ щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм яхыхьэри, я IуэхущIафэр, шыфэлIыфэр, псэукIэр къигъэлъэгъуащ. «Адыгэм и гъуазджэ дунейр» документальнэ фильмым лъабжьэ хуищIар зи IэпэIэсагъкIэ Кавказ Ищхъэрэм и мызакъуэу, къэрал псом щыцIэрыIуэ цIыхуитхум - Еутых Iэсият, Сэралъп Мадинэ, Сэт Сафиет, ГъукIэ Замудин, Мэзло Руслан сымэ - я IэщIагъэ телъыджэрщ.

Нэхъ щIэщыгъуэу иужьрейуэ ди пащхьэ кърилъхьахэм ящыщщ Хьэрып Эмират Зэгуэтхэм щыпсэу адыгэхэм ятеухуар. Ахэр Сирием, Иорданием, Тыркум иIэпхъукIахэщ, Эмиратхэм щеджэн, щылэжьэн папщIэ.

ЗэфIигъэкIыр куэдми, илэжьым кIэ имыIэми, ныбжьэгъугъэм, цIыхугъэм зэмани гулъыти хухехыф Светэ. Ар шыпхъу нэхъыжьым хуэдэу гумащIэщи, сыт щыгъуи и чэнджэщрэ дэIэпыкъуныгъэрэ ущигъэщIэнукъым, зэчий ин зыбгъэдэлъ лэжьэгъущи, щапхъэ тепх зэпытщ, ныбжьэгъу пэжщи, гумызагъэу уи сыт хуэдэ Iуэхури дигъэкIынущ, гуфIэгъуэр къыбдиIэтынущ, гузэвэгъуэр къыбдигуэшынущ. Километр бжыгъэкIэ дызэпэIэщIэми, зы унэ дызэдис хуэдэу дызэрощIэ, дызопсалъэ, щэху зэхудоIуатэ. Абы къегъэлъагъуэ, дызэпэжыжьэми, гурэ гурэ зэхуаIэ лъагъуэр зэрыбыдэр. Ар цIыху гуапэщ, псэ хьэлэлщ, егъэлеяуэ акъылыфIэщ, жанщ, Iущщ.

 НобэкIэ дэнэ щыпсэу адыгэри мы бзылъхугъэ цIыкIум зэрызригъэуIуфым, псоми зэрахуэгумащIэм, «адыгэм щхьэкIэ» жыпIамэ, зэи къызэримыкIуэтынум пщIэ лей хууегъэщI. Адыгэ лъэпкъым, адыгэбзэм, тхыдэм, хабзэм, щэнхабзэм папщIэ мы журналист зэчиифIэм зэфIигъэкIыр хуэбгъадэ хъунущ зы университетым е хасэшхуэм ищIэ лэжьыгъэм. Тхьэм нэхъри иригъэфIакIуэ. Светланэ хуэдэ щыIэху, адыгэ лъэпкъри щыIэнущ, апхуэдэхэм адыгэпсэр къагъэушыф.