Къэралищым я унафэщIхэм я зэIущIэ
УФ-м и Президент Путин Владимир Тыркум и къалащхьэ Анкара щыIущIащ Иранымрэ Тыркумрэ я Iэтащхьэхэу Рухани Хьэсэнрэ Эрдоган Тайип Реджепрэ.
Къэрал лIыщхьэхэр тепсэлъыхьащ илъэс зыбжанэ хъуауэ къэрал куэд зыгъэпIейтей Iуэхум – Сирием щыIэ щытыкIэм. Абыхэм нэхъ зытрагъэщIар а щIыналъэм шынагъуэншагъэр къыщызэгъэпэщынырщ, зауэм хэкIыу щтапIэ ихьэжахэм защIэгъэкъуэнырщ, къэралым псэукIэр щызэтеухуэжынырщ.
«Зауэр къызэрыхъейрэ, гузэвэгъуэ хэхуахэм защIэгъэкъуэным хуэунэтIауэ нэхъыбэ дыдэ зылэжьахэм, нэхъыбэ зи пщэ дэзылъхьэжахэм ящыщщ Урысейр, Тыркур, Ираныр. Террористхэм я залымыгъэм цIыхухэр щыхъумэным теухуа гугъуехь нэхъыбэ зытещIар ди къэралхэрщ. Иджыпстуи мыхьэнэшхуэ иIэщ ди зэдэлэжьэныгъэм - а къэралым щыпсэухэр мамыр гъащIэм хэтшэжыну къытщогугъ дэ, - къыхигъэщащ УФ-м и Президентым. - Дызэгъусэу и кIэм нэдгъэсащ Сирием и Конституцэ комитетыр къызэгъэпэщыным теухуауэ нэхъ пасэу дызытепсэлъыхьауэ щыта Iуэхур. Иджы хуэсакъыпхъэщ абы хэтхэм зыми теIэпхъэ къамыщIу лэжьэну Iэмал яIэным. Къэралым щытыкIэр зэтес щыщIыжынымкIэ а органым къыпхуэмылъытэным хуэдизу мыхьэнэшхуэ иIэщ».
Мы гъэм и щIышылэм Сирием теухуауэ Сочэ щекIуэкIа дунейпсо зэхуэсым и гугъу щащIауэ щытащ а къэралым и Конституцэ комитет къызэгъэпэщыным и Iуэхум. Сирием и къэрал ухуэкIэр иубзыхуну зи пщэ дэлъ а органым и къалэнхэр гъэзэщIэныр кIыхьлIыхь мыхъуну мэгугъэ къэрал унафэщIхэр.
«Иджы абы и лэжьыгъэр Женевэ нэхъ псынщIэу щрагъэжьамэ арат. Комитетым хэтыну псори убзыхуа щыхъуакIэ, зи чэзу Iуэхур аращ», - къыхигъэщащ Путиным.
Путиным, Рухани, Эрдоган сымэ гулъытэ хэха хуащIащ террористхэм мы зэманым хэщIапIэ яхуэхъуа Идлиб провинцэм теухуа Iуэхум.
- Сирие Хьэрып Республикэм и щIыпIэ куэдым цIыхухэм мамыр псэукIэр щызэтраухуэжу, къэрал къулыкъущIапIэхэр, еджапIэхэр, тыкуэнхэр, сабий IуэхущIапIэхэр къыщызэIуахыжу хуежьами, Идлиб къикIыурэ цIыху мамырхэм я мурадхэр къызэпауд. Абы кIэ игъуэтын хуейщ, - къыхагъэщащ къэрал унафэщIхэм.
Кърым Республикэм и цIэр яхъуэжыну къыхалъхьэ
Кърымым и правительствэм диIыгъащ республикэм и цIэр хъуэжыным теухуауэ республикэм щыпсэу алыджхэм къыхалъхьа жэрдэмыр.
Илъэс куэдкIэ узэIэбэкIыжмэ абы зэрихьэу щыта «Таврида» цIэр иджыпсту щIыналъэм зэреджэ Кърым Республикэ фIэщыгъэм щIыгъунырщ а Iуэхур къыхэзылъхьахэм нэхъ яфIэтэмэмыр.
Кърымым и вице-премьер, республикэм и лIыкIуэу Урысейм и Президентым деж зэпымыууэ щыIэ Мурадов Георгий къелъытэ а жэрдэмым арэзы ущIытемыхъуэн щхьэусыгъуэ щымыIэу, уеблэмэ ар щIыналъэм дежкIэ сэбэпынагъ зыпылъу.
«Сэ сызэреплъымкIэ, мыхьэнэшхуэ иIэщ Тавридэм и алыджхэм ди республикэм и цIэм иджыри зы псалъэ къыпыгъэувэным, абы пасэ зэманым зэреджэу щытар къэгъэсэбэпыным теухуауэ къыхалъхьа жэрдэмым. Абы теухуа унафэр къатщтэмэ, «Кърым Республикэ – Тавридэ» - апхуэдэущ зэрыIунур ди щIыналъэм и цIэр».
Мурадовым къыхигъэщащ УФ-м хыхьэ республикэ зыбжанэм псалъитI-щыуэ зэхэт цIэхэм узэрырихьэлIэр.
«Псалъэм папщIэ, Саха Республикэ (Якутие), Осетие Ищхъэрэ – Алание, нэгъуэщIхэми я цIэхэм пагъэувэжащ пасэ зэманым а щIыпIэхэм зэреджэу щытахэр, - жиIащ Мурадовым, а Iуэху еплъыкIэм щIытригъэчыныхьым теухуауэ. - Кърымым щыпсэухэм а жэрдэмыр къыддаIыгъмэ, республикэм и къэрал властым и унафэщIхэр дыхьэзырщ а Iуэхум дыхэплъэну. КъимыдэкIэ, ижь-ижьыж лъандэрэ щIыналъэм зэрихьа цIэр мыгъэкIуэдыжыным теухуа гупсысэхэр икъукIэ тэмэму къызолъытэ. Ар ди блэкIар тщымыгъупщэным, абы пщIэ хуэтщIыным хуэгъэпсащ».
Республикэм зэреджэр зэхъуэкIыным нэхъ пасэу тепсэлъыхьауэ щытащ алыдж диаспорэм и Iэтащхьэ Шонус Иван. Абы къызэрилъытэмкIэ, республикэм и цIэр зэхъуэкIыныр иджыри зэ щыхьэт техъуэну аращ хытIыгуныкъуэр Урысейм и щIыналъэм зэрыщыщым. «Кърымым и ипщэ щIыналъэм игъащIэми «Таврида»-щ зэреджэу щытар. ХытIыгуныкъуэм пыщIэныгъэ къыхузиIэхэри абы щыпсэухэри курыт лIэщIыгъуэхэм а щIыналъэм апхуэдэут зэреджэр. 1783 гъэм хытIыгуныкъуэр Урысей империем къыгуагъэхьа нэужь, абы и щIыналъэр Тавридэ губерние хъуауэ щытащ», - къыхигъэщащ Шонус, а Iуэхум теухуауэ къыщыпсалъэм.
Тхыдэм къызэрыхэщыжымкIэ, хытIыгуныкъуэм ТавридэкIэ еджэу щытащ 1919 гъэ пщIондэ. А илъэсым и мэлыжьыхьым Тавридэ губерниер Кърым Совет Социалистическэ Республикэ хъуауэ щытащ.
Иджыблагъэ Кърымым щыIащ Алыджым щыщ лIыкIуэ гуп. Ахэр къызытекIухьа Iуэхуми мыхьэнэ мымащIэ иIэу къалъытэ – «Тенджыз фIыцIэм и Iуфэм щыпсэу алыджхэр» дунейпсо проектым зыхуагъэхьэзыр. А проектым хыхьэу трахынущ Кърымым щыпсэу алыджхэм, урысей-алыдж зэпыщIэныгъэхэм ятеухуа документальнэ фильмхэр.
2020 гъэм и гъатхэм Ялтэ щызэхэтынущ VI дунейпсо экономикэ зэхуэсышхуэр. Абы къыщыхалъхьэну я мурадщ Къалэжьхэм я дунейпсо зэгухьэныгъэ къызэгъэпэщыным теухуа жэрдэмыр.
«Ар къэралым деIыгъ, сыту жыпIэмэ, пасэ зэманым яухуа къалэхэм я Iуэху зезыхуэ зэгухьэныгъэ дуней псом щыIэкъым. Дэ дыхуейщ Кърымымрэ ди гъунэгъу алыджхэмрэ апхуэдэ жэрдэмкIэ дунейпсо утыкум ихьэну», - жиIащ Мурадовым.
Абы къызэрилъытэмкIэ, Iуэхур зэтеубла хъумэ, а зэгухьэныгъэм япэщIыкIэ къэрали I0 – I5-м щыщ къалэхэр къыхыхьэфынут икIи къалэжьхэм я щэнхабзэ хъугъуэфIыгъуэхэр хъумэным гулъытэ хэха игъуэтынут.
Нобэ
♦Псым и фIагъыр къэпщытэным и дунейпсо махуэщ
♦Урысейм щагъэлъапIэ IуэхущIапIэхэм я лэжьакIуэхэр къыхэхынымкIэ IэщIагъэлIым и махуэр
Азербайджаным и лъэпкъ макъамэм и махуэщ
♦Армением щагъэлъапIэ астрономием и махуэр
♦Ираным щагъэлъапIэ къэжэр литературэмрэ усыгъэмрэ я махуэр
♦1793 гъэм США-м и президент Вашингтон Джордж къэралым и Конгрессым и унэ Капитолийм и лъабжьэр игъэтIылъащ.
♦1810 гъэм Чилир Испанием зэрыхэмытыжыр, ар къэрал щхьэхуиту зэрыщытыр хэIущIыIу ящIащ.
♦1929 гъэм СССР-м япэ комбайнхэр, «Коммунар» зыфIащахэр, къыщIигъэкIыу щIидзащ.
♦1934 гъэм СССР-р Лъэпкъхэм я Лигэм хыхьащ.
♦1947 гъэм США-м ЦРУ-р (тIасхъэщIэх управленэ нэхъыщхьэр) къыщызэрагъэпэщащ.
♦1954 гъэм лажьэу яутIыпщащ Камэ псым тращIыхьа ГЭС-р.
♦1991 гъэм Украинэм и Радэ Нэхъыщхьэм унафэ къищтащ щIыху-гъуэжьыфэу зэгуэлъ ныпыр я къэралым и бэракъыу зэрыщытым теухуауэ.
♦1906 гъэм къалъхуащ шэрджэс тхакIуэ Хьэбэчыр БетIал.
♦1902 гъэм къалъхуащ Иорданием щыщ къэрал, жылагъуэ лэжьакIуэ, Хьэшимит пащтыхьыгъуэм и Парламентым и депутату, Амман къалэм и Iэтащхьэу, Адыгэ Хасэм и тхьэмадэу щыта ЕхъулIэ Исуф.
♦1918 гъэм къалъхуащ совет кхъухьлъатэзехуэ, Совет Союзым и ЛIыхъужь Талалихин Виктор.
♦1932 гъэм къалъхуащ совет космонавт, Совет Союзым тIэунейрэ и ЛIыхъужь Рукавишников Николай.
♦1947 гъэм къалъхуащ КъБР-м и цIыхубэ артисткэ Мэшыкъуэ Феня.
♦1971 гъэм къалъхуащ опернэ уэрэджыIакIуэ, Урысейм и цIыхубэ артисткэ Нетребкэ Аннэ.
♦1989 гъэм къалъхуащ «Адыгэ пщащэ-2013» дунейпсо зэпеуэм щытекIуа Кукан Бэллэ.
Дунейм и щытыкIэнур
«pogoda.yandex.ru» сайтым зэритымкIэ, Налшык уэфIу щыщытынущ. Хуабэр махуэм градус 25 – 27-рэ, жэщым градус 15 - 17 щыхъунущ.
Лъэпкъ Iущыгъэ:
Гъунэгъур унэгъущ, къигъунэгъужыр гъунэгъущ.
