Лэжьыгъэм цIыхур егъэбжьыфIэ

30 гъэхэм ди къэралым ухуэныгъэ ин дыдэхэр щекIуэкIащ. Абыхэм ящыщщ Бахъ­сэн ­ГЭС-р, Тырныауз вольфрам-молибден комбинатыр.

Бахъсэн ГЭС-р къуажэм къыдэкIа ­япэ рабочэхэр щагъэхьэзыра «кIыщу» щы­тами, абы иужькIэ Тырныауз цIыху куэд ­кIуащ икIи жыпIэ хъунущ а бгыщхьэ лъэ­щапIэм ди щIалэхэм лэжьыгъэшхуэ ща­гъэхъеяуэ. Абыхэм ящыщщ АбытIэ Зул­хьэчим, Нэхущхэ Ахьмэд, Хьидэ, Дыкъынэ Хьэлий, Сыжажэ Ахьмэд, Джэдгъэфхэ ­Аслъэмырзэ, Ибрэхьим, Сэбаншыхэ Чэмал, Хьэбас, Жылаухэ Зубер, Музир, Шурдымхэ Хьэчим, Мусэ, Хьэсэн, Щомахуэ Билал, нэгъуэщI­хэри.

АбытIэ Зулхьэчим Мурадин и къуэр (1917 - 1960) 1939 гъэм и пэщIэдзэм «Молибден» рудникым уващ къызэрыгуэкI лэ­жьакIуэу. 1942 гъэм ар фронтым Iухьащ, тIэунейрэ уIэгъэ ­хъуащ. «За отвагу» ме­далыр къратащ. И узыншагъэр зэры­зэ­кIэлъымыкIуэм къыхэкIкIэ, Хэку зауэшхуэр имыухыу дзэм къыхагъэкIыжащ. 1944 гъэм и жэпуэгъуэм аргуэру Тырныауз ­игъэзэжащ.
1946 гъэм АбытIэм къыIэщIалъхьащ зэ­раубру машинэр. ЩIалэ къарууфIэм, мыщ­хьэхым зэман кIэщIым къриубыдэу е­хъу­лIэныгъэфIхэр зыIэригъэхьащ икIи мазэ зыщыплI нэхъ дэ­мыкIыу ­абы къратащ «Металлургие цIуугъэнэ IэнатIэм щекIуэкI социалист зэ­хьэ­зэхуэм и отличник» дамыгъэр. ИужькIэ ­Зулхьэчим къыхуагъэфэщащ Къэбэрдейм и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым ­и ЩIыхь тхылъ. Зеикъуэ щыщ ­щIалэм и бгъэм 1949 гъэм къыхалъхьащ «Лэжьыгъэм къызэрыхэжаныкIам папщIэ» медалыр.
Зулхьэчим махуэ къэс нэхъ цIэрыIуэ ­хъурт. ШахтылIхэм яхэттэкъым абы лэжьыгъэкIэ къытекIуэ, ар куэдым я гъуазэт. АбытIэм очеркышхуэ тритхыхьащ тхакIуэ Киреев Михаил. ШахтылI цIэрыIуэм 1957 гъэм къратащ Ленин орденыр. 1959 гъэм ­гъат­­хэпэм и 1-м АбытIэ Зулхьэчим ­КъБАССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и депутату хахащ.
ХузэфIэкIынухэм хунэмысу, куэдым фIыуэ ­къалъагъу, пщIэ зыхуащI, псэ хьэ­лэл зиIэ лэжьа­кIуэшхуэр 1960 гъэм щэкIуэ­гъуэм и 15-м гуузу ­дунейм ехыжащ.

Нэхущ Ахьмэд Жыр и къуэр Бахъсэн къыщы­щIэдзауэ Тырныауз нэс кIуэ гъуэгур ­зыу­хуахэм яхэтащ. 1938 гъэм Ахьмэд Тырныауз ­щы­лэ­жьэну ягъэ­кIуащ. Ар гъусэ яхуэхъуащ псэуалъэ зы­щIхэм. Ухуэ­ныгъэм зи гур ­ета щIалэ IэкIуэлъа­кIуэм еш, щхьэх ищIэртэкъыми, и цIэр дэнэкIи фIыкIэ къыщраIуэрт. ГушыIэжурэ, и ныб­жьэ­гъухэм Ахьмэд къыжраIэрт: «Уэ мывэу зэтеплъхьар Iуащхьэмахуэ елъэ­гэ­кIынщ». Нэхущым и бригадэм IуэхущIапIэ, псэу­­пIэ унэ куэд зэтрилъхьащ, школхэр, сабий ­садхэр ­иухуащ. Зы мази къэнакъым абы и къалэнхэм щIримыгъэ­гъуу.
Абы къыдэкIуэу, Нэхущым и IэщIагъэм хуигъэсащ щIалэгъуалэ куэд. Тырныауз япэу къыдэува унэ зэтетхэр зи IэрыкIыр Ахьмэд сымэщ.
Нэхущ Ахьмэд и лэжьыгъэфIым папщIэ 1955 гъэм Ленин орденыр къратащ. УхуакIуэ Iэзэм лъэужь дахэ къигъэнащ.

Къэрмокъуэ (Гъэунэ) ЛатIифэ Хьисэ и пхъур (1918 - 1998) Къэбэрдей-Балъкъэр пединститу­тым щIэсащ, къуажэм егъэджа­кIуэу щылэжьащ. Гъэ­сэныгъэфI зыбгъэ­дэлъ, щIэныгъэ хъарзынэ зиIэ хъыджэбзым Лэскэн, Бахъсэн районхэм я парт комитетхэр IэщIэлъащ. ИужькIэ ар хозяйст­вэ ­IэнатIэхэм ягъэкIуащ. «Горянка», «Красный ­Кавказ» мэкъумэш хозяйствэхэм, промартелым, лъэ­­пэд щад фабрикэм я унафэщIу щытащ, Къэбэрдей-Балъкъэр дэрбзэр фир­­мэм и унафэщIу лэжьащ.
Къэрмокъуэр республикэм щекIуэкI жы­лагъуэ лэжьыгъэхэм жыджэру хэтащ. Тхуэнейрэ Налшык къалэ Советым и депутату, КПСС-м и къалэ комитетым и бюром мы­зэ-мытIэу хахащ, ­КъБАССР-м и ­Совет Нэхъыщхьэм и депутату тIэунейрэ щытащ, абы и Президиумым хэту. И къару  ­емыблэжу зэрылэжьам папщIэ Къэрмокъуэ ЛатIифэ 1957 гъэм ­«ГуащIэдэкI Бэракъ Плъыжь», 1967 гъэм - Ленин орденхэр къратащ. ЩIыхь тхылъхэр, медалхэр къыхуагъэфэщащ.

Къущхьэ Гъумар Сэхьид и къуэр (1927 - 1994) къэрал, парт, жылагъуэ лэжьа­кIуэш­хуэу щытащ. Илъэсибл школым и егъэджакIуэу, абы и унафэщIу лэжьащ. Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал пединститутыр дип­лом плъыжькIэ, Осетие Ищхъэрэм и мэ­къумэш институтыр, КПСС-м и ЦК-м и парт школ нэхъыщхьэр къиухащ. Партым и Iуащхьэмахуэ районым и къудамэм и уна­фэщIу, секретару, япэ секретару лэ­жьащ. 1962 гъэм къыщыщIэдзауэ Къущхьэр ­Бахъсэн колхоз-совхоз производственнэ уп­рав­ленэм и унафэщIу щытащ. Районхэр къы­зэрагъэпэщыжа нэужь, партым и Бахъсэн райкомым и япэ секретару лэ­жьащ икIи а зэманым а щIыналъэм Г­ъумар­ Iуэ­хуфI куэд щызэфIигъэкIащ. ИужькIэ ­Къущ­хьэр лэжьащ КПСС-м и обкомым и къудамэм и уна­фэщIу, ­КъБАССР-м мэз хозяйст­вэмкIэ и министру, дыкъэ­зы­ухъу­реихь дунейр хъумэ­ным­кIэ республикэ обществэм и уна­фэщIу.
Къущхьэ Гъумар мызэ-мытIэу ­КъБАССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и депутату, КПСС-м и ХХIII съездым и делегату щытащ.
И IэнатIэхэм хьэлэлу зэрыбгъэдэтам папщIэ Къущхьэ Гъумар къратащ Ленин орденыр, «ЩIыхь Дамыгъэ» орденитI, медаль зыбжанэ.

Бырс Хьэсэнбий Анзор и къуэм (1932 - 2002) Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал пед­институтыр, КПСС-м и ЦК-м и парт школ нэхъыщхьэр къиухащ. Курыт школым и егъэджакIуэу, и унафэщIу лэжьащ. ИужькIэ парт лэжьыгъэм зритащ. КПСС-м и ­Тырныауз къалэ комитетым и 2-нэ секретару, партым и обкомым и инструктору ­щытащ, Налшык хьэлвэ заводым и директоращ. Сыт хуэдэ къалэн и пщэ кърамылъхьами, хьэлэлу игъэзэщIащ.

Жэмыхъуэ Азрэталий Хьисэ и къуэм Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал универси­тетри парт школ нэхъыщхьэри къиухащ. ВЛКСМ-м и Iуащхьэмахуэ райкомым и ­секретару, КПСС-м и райкомым и инструктору лэжьащ. Илъэс куэдкIэ профсоюз IуэхущIапIэ зэгухьэныгъэм унафэ хуищIащ. И лэжьыгъэфIым папщIэ дамыгъэ лъапIэхэр къыхуагъэфэщащ. Ар шахмат композицэхэр зэхэлъхьэнымкIэ Урысей псом къыщацIыхурт, шахмат есэпхэр, этюдхэр щIыжынымкIэ мызэ-мытIэу зэпеуэхэм щытекIуащ.
Азрэталий и къуэш нэхъыщIэ Жэмыхъуэ Даут къуажэдэсхэр радиокIэ, телефонкIэ къызэгъэпэщыным теухуауэ лэжьыгъэшхуэ зэфIигъэкIащ. Абы къыфIащащ «СССР-м связымкIэ щIыхь зиIэ и радист» цIэ лъапIэр.

Щомахуэ Бэч ХьэтIым и къуэм къиухащ Налшык технологие техникумыр, Москва къэрал кооперативнэ институтыр. Iуащхьэмахуэ потреби­тельскэ обществэм, Къэбэрдей-Балъкъэр оптовэ базэм я унафэщIу лэжьащ. Щомахуэр ­РСФСР-м и потребительскэ кооперацэм и отличникщ, ­КъБАССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым и ЩIыхь тхылъ, медаль зыбжанэ къратащ.

Жылау Владимир Мурат и къуэм Къэ­бэрдей-Балъкъэр къэрал университетри связымкIэ Ставрополь училищэри къиухащ. Дзэм офицеру къу­лыкъу щищIащ, Тырныауз къалэм илъэс ­куэ­дкIэ щылэжьащ, партым и къалэ комитетым и инструктору, свя­зым и линейно-техникэ участкэм и тхьэма­дэу, «Эльбрусгаз» ОАО-м и унафэ­щIу ­щытащ. ЩIыхь тхылъхэр, медалхэр къратащ. Абыхэм ящыщщ Къэбэрдей-Балъкъэр ­Рес­публикэм и ЩIыхь тхылъыр.

Къаскъул Хьэлий ТIэиб и къуэр (1931 - 1996) зэрысабийрэ гуащIэдэкIым щIапIы­кIат, IэпщIэ-лъапщIэт, ухуакIуэ Iэзэт. Бахъ­сэн щIыналъэм и МКСУ-3-м и ухуакIуэ ­бригадэм и унафэщIу илъэс куэдкIэ лэ­жьащ. Ар яхэтащ Зеикъуэ, Гундэлэн сымаджэщхэр, япэ, етIуанэ курыт школхэр, «Зеикъуэ» колхозым и псэуалъэхэр зыухуахэм. 1967 гъэм Къаскъулым къратащ «РСФСР-м и мэкъумэш хозяйствэ IэнатIэм щекIуэкI социалист зэ­хьэ­зэхуэм и отличник» дамыгъэр, абы къыфIащащ «КъБАССР-м щIыхь зиIэ и ухуакIуэ» цIэр.

Зи цIэр лъагэу яIэта ухуакIуэхэм ящыщщ Що­махуэ Тамбий Исуф и къуэр, «Къэб­балъ­къ-­­ п­ромстрой»-м паркетилъхьэу щы­лэ­жьар. Щомахуэм и лэжьыгъэфIым папщIэ «ГуащIэдэкI ЩIыхь» орденым и 3-нэ нагъыщэр къратащ, ­РСФСР-м щIыхь зиIэ и ухуа­кIуэщ.

Хьэпэ Хьэбил НэфIыцIэ и къуэр илъэс куэдкIэ Налшык и ухуэныгъэ инхэм хэтащ. 2001 гъэм Хьэбил къыфIащащ «КъБР-м щIыхь зиIэ и ухуакIуэ» цIэ лъапIэр.

Мывэ тхьэмбылыфэхэр

Хьэрэкхъуэрэ мывэр илъэс Iэджэ лъандэрэ цIыхухэм къагъэсэбэп. Нэхъ па­сэ­хэм абы куэду къыхащIыкIырт унэ лъабжьэхэр, мывэ ­пкъохэр, мывэ къалэхэр. Илъэ­сищэкIэ узэIэ­бэ­кIыжмэ, мывэм къыхэщIыкIа псэуа­лъэ зыухуэ­хэр нэхъ къулейхэрати, революцэм и зэманым абыхэм я унэхэр къытрахыу езыхэр зэрагъэ­кIуэдам щхьэкIэ «мывэ унэр угъурсызщ» жа­Iэрт.

Хьэрэкхъуэрэ мывэр куэду къыщагъэ­сэбэпащ Бахъсэн ГЭС-м и ухуэныгъэхэм, къуажэкум щащIа унэ зэтетхэм.
Зеикъуэ мывэм и цIэр лъагэ, ар зыуб­гъуауэ къагъэсэбэп щыхъуар Хьэрэкхъуэращхьэ туф­карьер къыщызэIуаха нэужьщ. Туф тхьэмбы­лыфэхэр, хьэлыуэ IупщIэм хуэ­дэу, зэпыхын щы­щIадзар 1967 гъэрщ. Карье­рым и унафэщIу илъэс куэдкIэ лэжьащ Хъупсырджэн Хьэмидбий Хьэсанэ и къуэр.
Ди республикэм жылагъуэ иту къы­щIэ­кIын­къым зеикъуэ туфыр здынэмыса, уеб­лэмэ ар нэгъуэщI щIыпIэ куэдми яIэрыхьащ. Япэ илъэсипщIым карьерым туфу зэпихащ кубометр мин 383-рэ. Машинист IэкIуэлъа­кIуэхэт «ГуащIэдэкI ЩIыхь» орденыр зратахэу Унэж Хъусенрэ Чэрим Хьэсэнрэ, Хьэ­гъур Мэрем, Щауэ Хъусен, Къалмыкъ Мухъ­т­а­лин, Мэршэнкъул Виктор сымэ, нэгъуэщI­хэ­ри. Ноби туфкарьерыр мэлажьэ, ауэ и зэ­фIэкIхэм кIэрыхуащ.

АбытIэ Зульхьэчим

Согуэ Аслъэнбий

Къэрмокъуэ ЛатIифэ

Щомахуэ Бэч

Къущхьэ Гъумар

Щомахуэ Албэч

Соблиров Руслан