Топджэгум цIэрыIуэ ищIа адыгэ щIалэхэр. Япэ Iыхьэ: совет лъэхъэнэ

Мы гъэм илъэс 60 ирикъуащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и щIыналъэм топджэгур лъэ быдэкIэ къызэрихьэрэ - 1959 гъэм къызэрагъэпэщащ Совет Союзым и чемпионатым хагъэхьа Налшык и «Спартак» командэр. СССР-м и етIуанэ лигэм и «Б» классым къыщыщIидзэри абы ехъулIэныгъэ инхэр иIащ. Къапщтэмэ, 1965, 1970 гъэхэм РСФСР-м и чемпион хъуащ, 1972 гъэм япэ лигэм хыхьащ. ГуфIэгъуэшхуэ къытхуихьащ 2005 гъэм - япэ дивизионым етIуанэ увыпIэр щаубыдри, зэи къэмыхъуауэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым и командэ нэхъыщхьэр премьер-лигэм кIуащ икIи абы илъэсихрэ ныкъуэкIэ хэтащ.
Илъэс 60 и кIыхьагъыу блэкIа лъэхъэнэм къэрал псом я цIэр фIыкIэ щыIуащ адыгэ футболист щIалэхэу Iэпщэ Александр, Наурзокъуэ Юрэ, Ещтрэч Владимир, Лъэрыгу Виктор, КIурашын Олег, Гъубж Вячеслав, Наурыз Басир, Хьэпэ Заур, нэгъуэщI куэдми. Абыхэм ящыщ дэтхэнэми тхылъ щхьэхуэ хуэфащэщ. Нобэ щIыдодзэ дытепсэлъыхьын футболым Iуэху зэмылIэужьыгъуэкIэ лъагъуэ щыхэзыша адыгэ щIалэхэм.

Совет Союзымрэ Урысей Федерацэмрэ футболымкIэ я чемпион, ди лъагъуэхэш
Iэпщэ Александр

Мы гъэм илъэс 55-рэ ирикъуащ ди лъэпкъэгъухэм ящыщу япэ дыдэу Iэпщэ Александр (ШурэкIи, СашэкIи еджэу щытащ) футболымкIэ Совет Союзым и чемпион зэрыхъурэ. ЕтIанэгъэ апхуэдиз дыдэ ирикъунущ ар зи пашэ «Спартак» (Налшыкыр) Урысей Федерацэм щекIуэкIа зэхьэзэхуэм зэи къэмыхъуауэ зэрыщытекIуэрэ. А Iуэхугъуэхэр Iэтауэ щагъэлъэпIащ Къэбэрдей-Балъкъэрми Куржыми я къалащхьэхэм, иджыри дауэдапщэ инхэри къытпэщылъщ. ТопджэгумкIэ адыгэхэм ди лъагъуэхэш Iэпщэ Александр теухуа псалъэ гуапэ куэд абыхэм щыжаIащ икIи фIыкIэ ягу къагъэкIыжащ.
Адыгэхэм ижь-ижьыж лъандэрэ къадэгъуэгурыкIуэ шыгъажэм, бэнэкIэм, бжы дзыным, шабзэ гъэуэным, нэгъуэщI спорт лIэужьыгъуэхэми хэмыхьэ, ауэ иужьрей илъэсищэм дуней псом зи лъэр щызыгъэбыда топджэгум ди лъэпкъэгъухэм я деж зыщиужьынымкIэ мыхьэнэшхуэ дыдэ иIащ блэкIа лIэщIыгъуэм и 30 гъэхэм и кIэухым Къызбрун Езанэ (иджы ХьэтIохъущыкъуей Ищхъэрэ) къуажэм къыщалъхуа Iэпщэ Александр. Ар ящыщащ къэралым щекIуэкI зэхьэзэхуэм хэтын папщIэ 1959 гъэм япэ дыдэу ди республикэм къыщызэрагъэпэща «Спартак» (Налшык) футбол командэм хагъэхьахэм.
Къызэрыхэдгъэщащи, Iэпщэ Александрщ зэи къэмыхъуауэ дэ тщыщу Совет Союзым и чемпион хъууэ 1964 гъэм «СССР-м спортымкIэ и мастер» цIэр къызыфIащар. Аращ Налшык и «Спартак»-м и пашэу щытар къыкIэлъыкIуэ 1965 гъэм япэ дыдэу ди командэр Урысей Федерацэм и чемпион щыхъуам.
Iэпщэ Александр къыхуихуащ Совет Союзым и футболист цIэрыIуэхэм я гъусэу джэгун. Абы и гъусэу Мэзкуу и «Динамо»-м и фащэр ящыгъыу джэгупIэ губгъуэм къихьэрт дуней псом пщIэшхуэ щызиIэ гъуащхьэтет Яшиныр, къэралым и командэ къыхэхам хэтхэу Соловьёвыр, Царёвыр, Кесаревыр, Численкэ сымэ. ИужькIэ ар гъусэ яхуэхъуащ куржы футболист гъуэзэджэхэу Месхи, Метревели, Сечинавэ, Баркая, Яманидзе, нэгъуэщIхэми. Сыт хуэдэ гуп хэхуами абы и пщIэр лъагэу, къызыхэкIа лъэпкъыр щымыгъупщэу ирихьэкIащ. Совет футболым и тхыдэм Iэпщэр къыхэнащ топыр IэкIэ нэхъ жыжьэ дыдэу къыдэзыдзыфу. Абы теухуа тхыгъэхэр куэду дунейм къытехьащ икIи топджэгу ныбжьыщIэхэр щагъэхьэзыр школхэм а Iэмалыр щрагъащIэ хъуащ, зэрагъасэ тхылъхэм иратхэри.
Футболым къыхэкIыжа иужькIэ Iэпщэ Александр Налшык и «Спартак» командэм и тренер нэхъыщхьэ хъуащ. АдэкIэ илъэс куэдкIэ сабийхэм ядэлажьащ. А IэнатIэхэми ехъулIэныгъэфIхэр щиIащ икIи «Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм физическэ щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэ лъапIэр къыфIащащ.
Iэпщэ Александр къызэрытхэмытыжрэ илъэс зыбжанэ дэкIами, абы и фэеплъ нэхур цIыхухэм ящыгъупщэркъым. Къыщалъхуа ХьэтIохъущыкъуей Ищхъэрэ къуажэм и уэрамхэм ящыщ зым, къызэригъэпэща икIи зи унафэщIу щыта Налшык дэт Топджэгум щыхуагъасэ сабий-ныбжьыщIэ спорт школ хэхам абы и цIэр зэрахьэ, ягу къагъэкIыжу илъэс къэс зэхьэзэхуэ инхэр зэхаублэ.

Европэ кубокхэм и финалым япэу къыщыхэжаныкIа совет футболист Ещтрэч Владимир

 Ещтрэч Владимир Налшык къыщалъхуащ 1947 гъэм накъыгъэм (майм) и 16-м. Ди къалащхьэм и сабий-ныбжьыщIэ спорт школым топ джэгуным зыщыхуигъэсащ. Налшык и «Спартак»-м и гъуащхьауэу 1964 гъэм джэгун иригъэжьащ.
ЗэфIэкI лъагэ къэзыгъэлъагъуэ адыгэ щIалэщIэм IэщIагъэлIхэм псынщIэу гу къылъатащ. КъыкIэлъыкIуэ гъэм, и ныбжьыр илъэс пщыкIуий иримыкъуауэ, ар ирагъэблэгъащ Совет Союзым и командэ нэхъ лъэщхэм ящыщ Мэзкуу и «Спартак»-м. АрщхьэкIэ тренер зэблэкIыгъуэхэм ирихьэлIэри, абы зыщигъэбыдэфакъым, иригъэкIуэкIа джэгугъуибгъум зы топ щыдигъэкIа пэтми.
Налшык къигъэзэжри, щIыпIэ командэм хыхьэжащ. Абы апхуэдизу лъэщу зыкъигъэлъагъуэн щIидзэжати, мыгувэу IэщIагъэлIхэр хузэблэкI хъуащ, я деж ирагъэблэгъэну щIэхъуэпсу. Ар къызэхъулIар Мэзкуу и «Динамо»-ращ. Абы щыгъуэм а командэм щыджэгурт дуней псом щыцIэрыIуэ Яшин Лев зи пашэ футболист лъэрызехьэ куэд. Ещтрэчыр гупым фIы дыдэу хэзэгъащ икIи 1970 гъэм СССР-м и кубокымрэ чемпионатым и дыжьын медалымрэ къихьащ. А илъэс дыдэм къэралым и футболист нэхъыфI 33-м хабжащ.
Европэм и къэралхэм я кубокхэр зыIэщIэлъхэм я кубокыр къэхьын папщIэ зэпеуэм хэту 1972 гъэм финалым нэсащ икIи, СССР-м щыяпэ дыдэу, абы топ щыдигъэкIащ, Шотландием и «Глазго Рейнджерс»-м и гъуэр хигъащIэри. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, а зэIущIэр и кIэм нагъэсакъым икIи, стадионым къекIуэлIауэ я командэм дэщI шотландхэр губгъуэм къилъадэри, джэгур къызэпаудащ, иухыным дакъикъэ зыщыплI иIэжу. Ахэр иригузэват, 0:3-уэ езыгъэхьэхуу щытауэ, 2:3-м Iуэхур нэзыгъэсауэ адэкIи ерыщу ебгъэрыкIуэ «Динамо»-м и футболистхэм «Глазго Рейнджерс»-м текIуэныгъэр IэщIахыну. Куэдрэ лъэныкъуэхэр зэдэуа пэтми, зыри къикIакъым икIи и кIэм намыгъэса зэIущIэм и кIэух бжыгъэу 3:2-р къагъэнащ.
АрщхьэкIэ Ещтрэч Владимир гулъытэншэ хъуакъым. А илъэс дыдэм, 1972 гъэм, абы къыфIащащ «дунейпсо класс зиIэ спортым и мастер» цIэ лъапIэр.
Гъуащхьэтет цIэрыIуэ Яшин и иужьрей дыдэ зэIущIэми ар щыджэгуащ. Адыгэ щIалэр абы щапэщIэтащ дунейм и футболист нэхъыфIхэм икIи фIы дыдэу зыкъыщигъэлъэгъуащ.
1974 гъэм Ещтрэч Владимир Минск и «Динамо»-м хыхьащ. Белоруссием и командэ нэхъыфIми ар и пашэу щытащ. АрщхьэкIэ къыкIэлъыкIуэ илъэсым аргуэру Мэзкуу къашэжащ - иджы «Локомотив»-м. Абы къыщыдэджэгуа Сёмин Юрэ ныбжьэгъу нэс къыхуэхъуащ икIи топджэгум къыхэкIыжа иужькIэ зэгъусэу илъэс куэдкIэ тренер IэнатIэм пэрытащ, ехъулIэныгъэшхуэхэр зыIэрагъэхьэу.
Мэзкуу и «Спартак»-м (1965), «Динамо»-м (1968 - 1973), Минск и «Динамо»-м (1974), «Локомотив»-м (1975 - 1977) яхэту Совет Союзым футболымкIэ и лигэ нэхъыщхьэм зэIущIи 181-рэ щригъэкIуэкIащ Ещтрэчым икIи я хьэрхуэрэгъухэм топ 19 яхудигъэкIащ.
СССР-м и командэ къыхэхам зэIущIи 8 (топи 2 щыдигъэкIащ), СССР-м и олимп командэм зэIущIи 3 щригъэкIуэкIащ. КъищынэмыщIауэ, СССР-м и щIалэгъуалэ, РСФСР-м командэ къыхэхахэм куэдрэ ираджащ.
Топ джэгуныр щигъэта иужькIэ Ещтрэч Владимир тренер IэнатIэм жыджэру пэрыуващ. Япэ дыдэу абы щригъэжьащ Мейкъуапэ и «Дружба»-м. 1981 - 1982 гъэхэм къэбэрдей щIалэм игъэсащ къуэш Адыгейм и командэ нэхъыщхьэр. Абы щызыIэригъэхьа ехъулIэныгъэхэм гу лъатэри, 1983 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым къашэжащ. КъыкIэлъыкIуэ илъэсхэм Налшык и «Спартак»-м и тренер нэхъыщхьэу лэжьащ. 1989 гъэм Алжирым ирагъэблагъэри, абы и командэ нэхъыфIхэм ящыщ зы илъэситIкIэ игъэсащ. ИтIанэ, 1992 гъэм, Мэзкуу и «Локомотив»-м тренер нэхъыжьу ирагъэблэгъащ, иужькIэ тренер нэхъыщхьэу ягъэуващ. Игъасэ командэм щIыгъуу 2002, 2004 гъэхэм Урысей Федерацэм и чемпионатым и дыщэ медалхэр, 2005 гъэм дыжьыныр къыхуагъэфэщащ.
2011 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым къигъэзэжри, премьер-лигэм абы щыгъуэм щыджэгу «Спартак-Налшыкым» и тренер нэхъыщхьэу а илъэсым лэжьащ. Иджыпсту и унагъуэр и гъусэу Мэзкуу щопсэу.

Кърымыр къыдэзыгъэцIыхужа
Наурзокъуэ Юрэ

И ныбжьыр илъэс 80 ирокъу Налшык и «Спартак»-м и лъабжьэр зыгъэтIылъахэм ящыщ зы, дэнэ щIыпIэ щыIэми адыгэ Iуэхур япэ изыгъэщ топджэгу, гъэсакIуэ икIи щIэныгъэлI Iэзэ Наурзокъуэ Юрэ. Къэралпсо утыку ихьэну Къэбэрдей-Балъкъэрым и командэр 1959 гъэм къыщызэрагъэпэщым ар япэу ирагъэблэгъащ, абы и тренер нэхъыщхьэуи тIэунейрэ щытащ. ИужькIэ щIэныгъэм зритри экономикэ щIэныгъэхэм я кандидат хъуащ икIи мыхьэнэшхуэ зиIэ къэхутэныгъэ зыбжанэ иригъэкIуэкIащ.
1939 гъэм мэлыжьыхьым и 5-м щIалэ цIыкIу къралъхуащ Налшык щыпсэу Наурзокъуэ Хьэмзэт и унагъуэм. Лъэныкъуэ куэд къызэщIэзыубыдэ гъащIэ хьэлэмэт ирихьэкIыну и натIэм къритхат абы. И жыджэрагъымкIэ адрей сабийхэм къахэщ Юрэ топ джэгуным пасэу зыхуигъасэу щIидзащ икIи псынщIэ дыдэу зэфIэкI лъагэ зэриIэр наIуэ хъуащ. Абы и ныбжьыр илъэс пщыкIутху ирикъуа къудейт Налшык и «Спартак»-м и балигъ командэм хагъэхьэу РСФСР-м и «Ипщэ» гупым джэгун щригъэжьам. КъыкIэлъыкIуэ гъэм Урысей Федерацэм и гуп къыхэхам ираджэри, Совет Союзым и чемпионатым хэтащ. А илъэс дыдэм Мэзкуу и «Динамо»-м ирагъэблагъэри, ныбжьыщIэхэм я зэпеуэм екIуу зыкъыщигъэлъэгъуащ. АрщхьэкIэ мыгувэу Къэбэрдей-Балъкъэрым къигъэзэжащ.
Наурзокъуэ Юрэ илъэситхукIэ Налшык и «Спартак»-м щыджэгуащ. А зэманым къриубыдэу зэIущIи 109-м хэтащ икIи, гъуащхьэхъумэу щыт пэтми, 12-рэ я хьэрхуэрэгъухэм я гъуэр хигъэщIащ. Командэм къыдыхэтхэр абы «джыназ»-кIэ къеджэрт, и теплъэмрэ зыIыгъыкIэмрэ дихьэхауэ.
Топ джэгуным къыхэкIыжа иужькIэ, Юрэ щIэныгъэм куууэ зритащ. 1969 гъэм ар аспирантурэм щIэтIысхьащ икIи экономикэ щIэныгъэхэм я кандидат хъуащ. Наурзокъуэр хуабжьу дихьэхащ къэхутэныгъэхэм икIи иджыпсту дызыгъэгузавэ ятIэпсыр бгыхэм къызэрыщыщиудым пэщIэтынымрэ псыкъиухэр къызэтегъэувыIэнымкIэ IэмалыфIхэр къызэригупсысам щыхьэт техъуэ патентхэр мыгувэу къратащ.
АрщхьэкIэ и псэм фIыуэ илъэгъуа топджэгум ар зэи къиутIыпщакъым. 1976 гъэм Совет Союзым футболымкIэ и япэ лигэм щытыкIэ гугъум щихуа Налшык и «Спартак»-р и IэмыщIэ къралъхьащ.
Илъэс зыбжанэ хъуауэ Наурзокъуэ Юрэ, и унагъуэр дэщIыгъуу, Кърымым щыIэщ. Адыгэхэр а хытIыгу ныкъуэм ижь-ижьыж лъандэрэ зэрыщыпсэуам щыхьэт техъуэ къэхутэныгъэхэр абы иригъэкIуэкIащ, а щIыпIэм и фIэщыгъэцIэхэр (топонимикэр) куууэ иджурэ.
Феодосие къалэм и «Море» командэм 1985 гъэм щыщIэдзауэ илъэсийкIэ зэкIэлъхьэужьу Юрэ и тренер нэхъыщхьэу щытащ. 1994 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым къигъэзэжри, Налшык и «Спартак»-р игъасэу хуежьащ. Абы и унафэм щIэту ди щIалэхэм зыхэт етIуанэ лигэм и «КъуэкIыпIэ» гупым ещанэ увыпIэр щаубыдащ, Воронеж и «Факел»-мрэ Краснодар и «Колос»-мрэ очкоитI-щыкIэ фIэкIа къакIэрымыхуауэ. Езыр щымыIэжами, Наурзокъуэм игъэтIылъа лъабжьэ быдэр сэбэп хъуащ къыкIэлъыкIуэ илъэсым налшыкдэсхэм япэ лигэм ягъэзэжынымкIэ.
1999 гъэм Наурзокъуэ Юрэ и тренер нэхъыщхьэу ягъэуващ Украинэм и лигэ нэхъыщхьэм щыджэгу Кърымым и командэ нэхъыфI дыдэ Симферополь и «Таврия»-м. Абы куэдрэ зыщиIэжьакъым икIи Адмирал Макаровым и цIэр зезыхьэ Кхъухьхэр ухуэнымкIэ лъэпкъ университетым Феодосие щиIэ политехникэ институтым и доценту лэжьапIэ уващ.
Нобэми спортми щIэныгъэми хэлъхьэныгъэфIхэр хуещI Совет Союзым, Урысей Федерацэм, Украинэм, Къэбэрдей-Балъкъэрым я футболымрэ къэхутэныгъэ лэжьыгъэмрэ лъэужь дахэ къыщызыгъэна Наурзокъуэ Юрэ. Кърымым щыпсэуми зыщигъэгъупщэркъым щалъхуа адыгэ хэкур икIи, Iэмал иIэ зэрыхъуу, Къэбэрдей-Балъкъэрым къокIуэж. Iыхьлыхэмрэ благъэхэмрэ къищынэмыщIауэ, псом хуэмыдэу абы зэпыщIэныгъэ быдэ яхуиIэщ топджэгу иным хишауэ щыта Iэпщэ Александр и унагъуэм, футболым къыдыхэтахэм, гъащIэм ныбжьэгъу къыщыхуищIахэм.

 

Жыласэ Заурбэч.
Поделиться: