«КЪЫСХУЭГЪЭГЪУ…»

Iуэтэж

- Солъэ...Iу...ну, сы...лъэ...Iу...ну сыкъэкIуащ, къысхуэ...гъэгъу, щIалагъэ-делагъэр зэран къысхуэхъуами, иджы... иджы псори къызгурыIуэжащ, - Мурадин щытщ, зэ щэху дыдэу, зэ нэхъ иныIуэу лъаIуэу. Лажьэ псори зиIэр и IитIыр ара хуэдэ, щигъэпщкIунумрэ здихьынумрэ къыхуэщIэркъым. Зэми и жыпым ирелъхьэ, ауэ псынщIэу кърехыжри, щIыбагъымкIэ ирехьэкI, абыкIи игу мызагъэу, зыгуэр къаригъэIуэтэну хигъэзыхьа хуэдэ, быдэу зэрегъэIуэт.
ЦIыхубзми и кIэпхын кIапэр иубыдащи, гъуабжэ-къуэлэну зэрызэхэлъыр гъэщIэгъуэн къыщыхъужа нэхъей, зэпеплъыхь, егъэджэрэз, аргуэру зэкIуэцIехыж.
Зэрызэдэмыпсэужрэ Iэджэ щIами, тIури щэхуу куэдрэ щIэхъуэпсат нобэ хуэдэ зы махуэ къахуихуэным. А зы махуэм къахуихьыжыну щыгугъат гуфIэгъуэуи тыншыгъуэуи блэкIа псори. АрщхьэкIэ, япэу зэрызэIуплъэу тIуми къагурыIуащ блэкIар къегъэгъэзэжыгъуафIэ зэрымыхъунур. Ар къыгурыIуами, иджыри къэс зи щхьэр ехьэхауэ щыта лIым, и гугъэр химыхыжыпауэ, темыгушхуащэу къэлъэIуащ:
- Къысхуэгъэгъу, сынолъэIу, къэзгъэгъэзэж. СыщIегъуэжащ.
Илъэс щэщIым нэблэгъауэ Залинэ иджыт зэгуэр и щхьэгъусэу щыта цIыхухъум и нэгу хуиту щиплъар. Абы и нэгу узыншагъэмрэ гурбияныгъэмрэ къызэрыщу щытам, иджы узри жьыгъэри щызэхэзэрыхьыжри, зэрыщымыта гуэр ящIат.
- Хьэуэ, Мурадин, кIасэIуэу уигу къэкIыжащ дэ дунейм дызэрытетыр. Илъэс щэщI ипэкIэ узэлъэпэуауэ щыта цIыхубзыр иджы нэхъыфI хъужауэ щхьэ къыпщыхъуа?
- Егъэлеяуэ гущIэгъуншэу ущымытыну сынолъэIу, къуаншагъэ зылэжьа цIыхум къыщыгурыIуэжам деж…
- Сыту зэман куэдыщэ текIуэда ар къыбгурыIуэжын щхьэкIэ. КъыбгурыIуэжауи узиIэ, уи Iуэху зэрымыхъужыр арагъэнщ укъэзыхьыжар.
- КхъыIэ, апхуэдэу жумыIэ. Къысхуэнэжа гъащIэр… сынолъэIу… Си щIалэр… а зы закъуэращ сэ мы дунейм щызиIэр.
- Абы и гугъэри зэрыпхихыжрэ куэд щIащ.
- Мазищ енкIэ сымаджэщым сыщIэлъащ, узыщыгугъын лъэпкъ схэмылъыжу аращ къызжаIар, сыхуэпIащIэу си псэр къэсхьыжащ.
Мурадин щытт къыхуащIыну унафэм пэплъэу. «Пхузогъэгъу», «хъунщ» е «сыарэзыщ» жиIэу и щхьэр зыхуигъэщхъ цIыхубзым зы псалъэ закъуэ къыжриIамэ, абы къыщыхъунут и гъащIэр пщIэншэу мыкIуауэ. Ауэ цIыхубзри щытт, сын гъэжам хуэдэу, и Iупэ щхъуантIэ гъущIахэм лъыр къижу едзэкъэжу.
Мурадин хуэмурэ бжэмкIэ зигъазэри зытIэкIурэ зиIэжьащ, щIэкIыжри, бжэр къыхуимыщIыжу тэлайкIэ щытащ. ДэкIуеипIэм къыщехыжми, пщIантIэм къыщыдэкIыжми, уэрамым щытехьэжами гугъэрт, зэман гуэрым гумащIэу, гуапэу къыхущыта и щхьэгъусэр къыкIэлъыджэну.
Залини и гущIэм щызэрызехьэ гупсысэхэр дыкъуакъуэт, ахэр и щхьэм щызежэрт, псэхупIэ кърамыту:
«Си щIалэр щIэсамэ, хэт ищIэрэ, и адэм и гур щIэузынкIи хъунт. Хьэмэрэ зэрыщIэмысар нэхъыфIу пIэрэ? ЗэрыжаIэщи, щхьэм имытмэ, зи мыгъуагъэр лъакъуэм и закъуэкъым. НэхъапэкIэ, нэхъапэIуэ къэбгъэзэжауэ щытамэ…
СфIэгуэныхьи хъужауэ си гущIэр къреIуэнтIыкI, атIэ щхьэ хуэзмыгъэгъуфрэ?.. Мы си гъащIэм зэгуэр укъыхыхьэжынкIэ си гугъэр щыхэсхыж дыдэм, узыжьу укъэетэжащ. ЩIалэм уриадэми, сэркIэ хамэ дыдэ ухъуащ…»
«Сыту зэман куэд блэкIа абы лъандэрэ. «Мурадин къыдеджэ хъыджэбз къишащ, абы хыхьэжауэ допсэу», къыщызжаIам, си фIэщ мыхъуу яжесIат. Ауэ си гущIэр мафIэм кърисыкIырт. Гъуэгу сытеуват щеджэм сыкIуэнуи, гукIэ Iэджэ зэзгъэзахуэрт: «Зы мыхьэнэншэ гуэрри цIыхухэм щагъэбатэ щыIэщ, Тхьэм пцIыуэ къыщIигъэкI! Уи унагъуэ сыщипшам, пщIэжыркъэ, епщIанэ классыр къэзуха къудейуэ арат. Еджэным си гур хуэпабгъэрт, арщхьэкIэ сэ сызыхуейр унэгуащэфIу щытын щхьэгъусэщ жыпIэри, узэрыхуейм хуэдэу сщIащ. ЦIыхухъур еджауэ щытын хуейщ, сэ седжамэ арат, жыпIэу гукъыдэж щыпщIым, ари си гуапэу бдэсIыгъащ. Жьыгъэмрэ узымрэ яубыда уи анэри зесхьэу, сабий цIынэри си Iэблэм тесу сыкъыщынэм, сэ гугъуехьу згъэвамкIэ зэи зыкъозгъэщIакъым. Хьэлъэу мы си гущIэм зы закъуэт зыкъыщIигъазэр: илъэситху, илъэситху енкIэ дызэпэIэщIэу дауэ дызэрыпсэунур? УщIэкIамэ, укъыщIыхьэжыхукIэ сыпIащIэрт, укъыщIыхьэжамэ, кхъыIэ зыщIыпIи ущIэмыкI жысIэу гукIэ сынолъэIурт. Залинэ, мы уэ щхьэгъусэ усхуэзыщIа гъащIэм сыт хуэсщIэжыфыну пIэрэ щыжыпIам, си гущIэм ежалIэу си гуапэ хъуами, укIытэм зезгъэхьри зыри бжесIэфатэкъым…
ИлъэситхукIэ уезгъэджащ, шхыни, щытIэгъэни зыхуэзмыгъэныкъуэу. Сом къысхэхъуэмэ, анэмрэ къуэмрэ зэхуэдитI фхуэсщIащ. Нэхъыбэ къыщысхьын лэжьапIэ фIэкIа, си тыншыпIэ сылъыхъуакъым. Къыщыбухынум сыпэплъэу календарь напэр зырызыххэу сыбжырт. Жэщ хъурэ нэху щамэ, зы махуэ хэщIащ жысIэрти, абы сыщыгуфIыкIырт. ЩIымахуэр хьэлъэу щIизгъэкIыр, гъатхэр псынщIэу къыщIизгъэхьэр уэрат, щIалэ цIыкIум япэ дыдэу жезгъэIар уи цIэрат. Уэри, си къуэр… си къуэ цIыкIур» жыпIэрт.
Дэтхэнэ зы цIыхуми и гъащIэм гугъапIэ гуэр къыщрехьэкI, хъуэпсапIэ гуэрым хуопабгъэ. Сэ зыми пэзмыщIу си гущIэм щызгъафIэр - еджэныр зэфIэкIыу къыщыбгъэзэжыну махуэрат. АтIэ, иджы-щэ? Апхуэдизу сызыпэплъа хъуэпсапIэр къыщыблагъэм, псори зэтещэщэжауэ ара?..»
Кхъухьлъатэм къикIауэ щытщ Залинэ, Мурадин къэкIуэным поплъэ. Ауэ сыхьэти, сыхьэтитIи блэкIащ, щэ бжыгъэкIэрэ и пащхьэм щызэблэкI цIыхухэм езыр зыпэплъэ закъуэр къахэхуэркъым. ИтIанэ щIыIэ-щIыIэу игу къэкIащ: телеграммэр Iэрымыхьауэ арагъэнщ, хьэмэрэ сымаджэ хъуауэ пIэрэ, абы куэдрэ тэмакъ уз иIэ и хабзэщ. Залинэ зэуэ къэгузэващ, афIэкIа зимыIэжьэжыфу такси къигъэувыIэри итIысхьащ.
Сумкэ хьэлъитIыр ерагъкIэ ихьу Залинэ общежитым щыщIыхьэм, дежурнэу щыс цIыхубз хэкIуэтам къицIыхурти, къыщыгуфIыкIащ: «Сменэр нышэдибэ щIэздзауэ арат, пцIы сыупсынкъыми, уи щхьэгъусэр слъэгъуакъым, мис IункIыбзэр, дэкIуеи плъэ».
Етхуанэ къатым зэрынэсу, Залинэ къилъэгъуащ Мурадин и бжэм дэлъ тхылъымпIэр. Зэуэ техьэгъуэ зытехьа цIыхум хуэдэу, къарууншэ дыдэ хъуауэ Iэбэри тхьэмахуэ ипэкIэ къиутIыпща телеграммэр къищтэжащ. Бжэр Iуихыу щыщIыхьэм, и нэр япэу зыхуэзар и щхьэгъусэм и стIолым тет сурэтырщ. Хуэмурэ бгъэдыхьэри, къэуэн хуэдэ, шынапэурэ сурэтыр къищтащ: кIэщIу зи щхьэцыр пыупщIа хъыджэбз нащхъуэр гуфIэжырт. Къызэрищтам хуэдэу хуэсакъыпэурэ сурэтыр игъэувыжри, хуэмурэ етIысэхащ, арщхьэкIэ куэдрэ щымысу къэтэджыжри аргуэру сурэтыр къищтэжащ: «Сэр нэхърэ нэхъ дахэкъым, ауэ нэхъ щIалафэщ, хуабжьу зэгугъуж цIыхубзу къыщIэкIынщ».
-     Уэ къеблагъэ, къеблагъэ, - хуабагъри щIыIагъри зэхэзэрыхьауэ зыщIэт макъыр къыщыIум, Залинэ къащтэри сурэтыр IэщIэхуащ. Ар къащтэжыну тIури здепхъухащ, арщхьэкIэ нэхъапэу къэзыщтар Мурадинщ. - Дауэ укъэкIуа, Анзор сыт хуэдэ, ди анэр узыншэ хъужа? - жиIэурэ сурэтыр тхылъ щIагъым щIигъэпщкIуащ. - Экзаменхэм дагъэбауэркъым, ди дежкIэ уэфI, уэ сыт ухуэдэ? - Мурадин псынщIэу псалъэрт, зыгуэрхэми щIэупщIэрт, ауэ жэуап гуэри зэхихыну зэрыщIэмыхъуэпсыр пщIэуэ, аргуэру нэгъуэщI зыгуэрхэм щIэупщIэрт. СтIолым телъ тхылъхэр адэкIэ игъэкIуатэрт, мыдэкIэ къигъэкIуэтэжырт, сыту хъуми, и Iэр имыгъэувыIэу зы мыхьэнэншэ гуэрхэр ищIэрт, и щхьэгъусэм и нэгу имыплъэмэ нэхъ къызэрищтэр щIихъумэну хущIэкъуу, хущIэмыхьафэ зытригъауэу.
Залини щытт зыри жимыIэу, и щхьэгъусэм къыжриIэнум пэплъэрт. «ПцIыщ, Залинэ, зыкIи гурыщхъуэ умыщI!» къыжриIамэ, а дакъикъэм абы имыщIэн щыIэу къыщIэкIынтэкъым. Ауэ Мурадин а Iуэхугъуэм тепсэлъыхьыну зигъэхьэзырыртэкъым. Ар хьэкъыу щыпхыкIым, Залинэ япэу къэпсэлъащ.
- ЖаIэр пэж? - зыхуигъэзащ абы и щхьэгъусэм иужь зэманым и тхьэкIумэм имыкI псалъитI къудеймкIэ.
Залинэ гугъащ, пэплъащ «хьэуэ» къыжриIэным, ауэ и гугъапIэ псори зэуэ щэщэжащ.
- Пэжщ… ПщIэрэ, Залинэ, сэ мы къалэр хуабжьу сигу ирихьащ, си закъуэкъым, ар куэдым къащощI.
Залинэ зиплъыхьа щхьэкIэ, макъыр къыздиIукIа лъэныкъуэр къыхуэлъагъужакъым, унэр зэуэ кIыфI хъури, псалъэ закъуэм пэшыр къызэхилъэтыхьу къэнащ: «Пэжщ, пэжщ, пэжщ».
- Си насыпыншагъэм тепщIыхьа унагъуэм насып къыпхуихьынкIэ ущыгугърэ?
- Дэтхэнэ зыри насыпкIэ мэгугъэ.
- Уигу ирихьар къалэшхуэра, хьэмэрэ хъыджэбзыра?..
- А тIури зэгъусэщ. Сэ мыгувэу къэзгъэзэжынщи дызэпсэлъэнщ, - жиIэри Мурадин пэшым щIэкIащ, щыщIэкIми тхылъ лъабжьэм щIилъхьауэ щыта сурэтыр къищтэжри, и гуфIакIэм дигъэзэгъащ.
«Мыгувэу къэзгъэзэжынщ… Сэракъым уэ къызыхуэбгъэзэжынур», - и сумкэ цIыкIур къищтэри, IункIыбзэр иритыжын зэрыхуейри щыгъупщэжауэ, Залинэ хуэмурэ общежитым къыщIэкIыжащ. ЩIыбым къыщысыжым, жьыи псыи зыщIэмыт бгъуэнщIагъ кIыфIым щIэсауэ къыщыхъужри, жьыбгъэм зыщимыгъэнщIу хьэуар куууэ зыжьэдишащ. «О, ди тхьэ! Сыту гугъущэ цIыхубз къыхыфIадзэжам и Iуэхур. Си бампIэр хэт хуэсIуэтэн?» - жиIэу зиплъыхьа щхьэкIэ, блэкIхэм ицIыхуу зыри яхэттэкъым, псори хамэт…
ГукъэкIыжхэм къыхэкIыжри, Залинэ зыкъищIэжащ. Ар мыхъеяуэ щытт, Мурадин къызэригъэнам хуэдэу. «Жьы хъуащ, сымаджэщ, тхьэмыщкIафи къытеуащ, - егупсысащ ар. - УщIалэщ, ущысыфынкъым, къызжаIэ зэпытми, зыми семыдаIуэу сежьащ. АтIэ, иджы щхьэ хуэзмыгъэгъурэ? ЩIегъуэжащ, кIасэми, къигъэзэжащ. Хьэуэ, мыхъунщ абы жесIар. ГущIэгъу щымыIамэ, мы дунейри щыIэжынтэкъым».
Залинэ пIащIэу къыщIэкIри, Iухауэ къэна куэбжэ цIыкIум дэплъащ. Мурадин куэбжэпэм деж щыт тетIысхьэпIэм тест, и гугъэр хихыжарэ химыхыжарэ езы дыдэм къыгурымыIуэжу.

КIЭБЫШЭ Лилэ.
Поделиться:

Читать также:

25.03.2024 - 15:30 Си жэнэт
21.03.2024 - 11:30 Ахъмэт и фо изщ