Адыгэ Тенджыз (Мэржэхъу Мухьэмэд) Дзэлыкъуэ щIыналъэм щыщ Дзэлыкъуэ къуажэм 1943 гъэм накъыгъэм и 5-м къыщалъхуащ.
1959 - 1964 гъэхэм Къэбэрдей-Балъкъэрым Радиовещанэмрэ телевиденэмкIэ и комитетым и хорым, къэрал уэрэджыIакIуэхэмрэ къэфакIуэхэмрэ я хорым щылэжьащ. 1964 - 1969 гъэхэм ар щыпсэуащ Латвие ССР-м и Даугавпилс къалэм. ЩэнхабзэмкIэ унэм и унафэщIу щытащ, «Электроинструмент» заводым и лэжьапIэ IэнатIэ зыбжанэм пэрытащ, абы къыдэкIуэуи щеджащ Даугавпилс дэт музыкально-педагогическэ институтым, Ригэ щыIэ политехникэ институтым, ауэ щхьэусыгъуэ гуэрхэм къыхэкIыу абыхэм ящыщ зыри къиухакъым. ГъэщIэгъуэнщ: и япэ Iуэтэжхэр (рассказхэр) дунейм къызэрытехьар латышыбзэщ.
1969 гъэм и Хэкум къегъэзэжри, «Кабардино-Балкарская правда» газетым и корреспонденту, иужькIэ а газетым и литературнэ лэжьакIуэу, къудамэм и унафэщIу, «Советская молодежь» газетым и редактор нэхъыщхьэу мэлажьэ.
КъищынэмыщIауэ, Мэржэхъу Мухьэмэд къиухащ КъБКъУ-р, Москва Горькэм и цIэр зэрихьэу дэт Литературэ институтыр, СССР-м и Госкином киносценаристхэмрэ режиссёрхэмрэ щагъэхьэзыр илъэситI курсыр. Ар хэтащ 1979 гъэм Москва тхакIуэ ныбжьыщIэхэм я 7-нэ союзпсо зэхуэс щекIуэкIам.
1981 гъэм Мухьэмэд хагъэхьащ ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм, 1982 гъэ лъандэрэ Москва дэсщ икIи щолажьэ.
Адыгэ лъэпкъым и бзэм, хабзэм, тхыдэм и къежьапIэр къэтIэщIыным яужь иту, Мэржэхъу Мухьэмэд хамэ къэрал зыбжанэм къыщыщIидзащ. Адыгэм и псэм, и дунейм, и философием и купщIэр къыщыунэхуа щIыпIэмрэ зэманымрэ къилъыхъуэу, абы зэгъэпщэныгъэкIэ къихутащ Индием и литературэбзэу къалъытэ санскритымрэ адыгэбзэмрэ зы лъабжьэ яIэу. Мухьэмэд иригъэкIуэкIа лэжьыгъэмкIэ къыбгуригъэIуэну хэтщ адыгэбзэм нэхърэ нэхъыжь зэрыщымыIэр, уеблэмэ дунейм лъэпкъыу тетыр къызытепщIыкIыжахэр абы ирипсалъэу щытауэ хуегъэфащэ.
Мэржэхъу Мухьэмэд и IэдакъэщIэкI гъэщIэгъуэным щыщ пычыгъуэ фи пащхьэ идолъхьэ икIи дыщогугъ абы къыпищэну тхакIуэм иIэ мурадыфIхэр къехъулIэну, къэхутэныгъэ телъыджэхэмкIэ дигъэгуфIэну.
Илъэс мин 26-рэ зи кIыхьагъ гъуэгуанэ
Иужьрей илъэсхэм щIэныгъэм зыкъыхуригъэзэкIащ адыгэ дунеймрэ щэнхабзэрэ. Псалъэм папщIэ, Канадэм щыIэ Макмастер университетым и профессор Коларуссо Джон адыгэбзэр куууэ едж, кIуэдыжа убыхыбзэм, абазэбзэм, абхъазыбзэм, бжьэдыгъубзэм, шапсыгъыбзэм йолэжь. КъищынэмыщIауэ, нобэр къыздэсым щIэныгъэм хуэмыгъэкъарууа тхыгъэжьхэм къоджэф ар, «Нартхэр» эпосыр инджылызыбзэкIэ зэридзэкIащ, США-м и президенту щыта Клинтон Билл Кавказ IуэхухэмкIэ и чэнджэщэгъуу лэжьащ. Коларуссо и къэхутэныгъэхэр зытеухуар санскритымрэ адыгэбзэмрэ зэрызэкIуалIэр къэхутэнырщ.
ЩIэныгъэлIым археологием, бзэм теухуауэ иригъэкIуэкI лэжьыгъэм къищынэмыщIауэ, Гарвард университетым, Массачусетс технологие институтым, Макмастер университетым щIэныгъэлI гупхэм зэман зэхуэмыдэхэм щрагъэкIуэкIа генетикэ къэхутэныгъэхэри тегъэщIапIэ ещI. Гималайхэм, Индием, Тибет, Азие Курытым, Урысейм, Европэм щыпсэухэм я генетикэр яджа нэужь къигъэлъэгъуащ индоевропеибзэхэм ирипсалъэ лъэпкъхэм я цIыхухъухэм я V-хромосомэм и лIэужьыгъуэ хэхар Кавказым щыпсэу адыгэхэм ейм нэхъ зэрытехуэр. Апхуэдэ дыдэщ цIыхубз геным и Iуэхури.
Бзэ щIэныгъэрылажьэхэм зэрыжаIэмкIэ, адыгэбзэр индоевропеибзэхэм химыубыдэу щхьэхуэу къогъуэгурыкIуэ. Апхуэдэ Iуэху еплъыкIэм тетщ адыгэбзэмкIэ щIэныгъэрылажьэ цIэрыIуэ Къумахуэ Мухьэдини.
Коларуссо Джон къихутащ адыгэбзэмрэ санскритымрэ зы лъабжьэ яIэу, ахэр къызытепщIыкIыжа бзэм ирипсалъэу щыта лъэпкъыр илъэс мин 26-кIэ узэIэбэкIыжмэ псэуауэ.
Дауи, щIэныгъэлI куэд щыIэщ, ахэр зыщыщ лъэпкъымрэ зэрыпсалъэ бзэмрэ нэхъыжь дунейм темыту жаIэу. Адыгэбзэм нэхърэ нэхъыжь щымыIэу щыжытIэм дежи, абыкIэ мыарэзы щыIэщ, псалъэмакъ куэди кърахьэкI. Ауэ, Канадэм щыщ, адыгэм зыкIи къыгуэмыхьэ Коларуссо сыт и фейдэ пцIы иупскIэ? Сыт хуэдэ къэхутэныгъэми Iэмал хэха иIэщ, бзэм и ныбжьыр къызэрахутэр зэгъэпщэныгъэкIэщ. Ар зи лэжьыгъэм жаIэхэм сэ шэч къытесхьэркъым, ауэ сэри си Iуэху еплъыкIэ сиIэжщ…
Тхьэналъэхэр
ЗыплъыхьакIуэхэм, щIэныгъэлIхэм, сурэтыщIхэм къалъыхъуэу, нобэр къыздэсым къахуэмыгъуэта, тхыгъэжьхэм къахэщыж щIыпIэ телъыджэ Гималайхэм щыIэу жаIэ, Шамбалэ и цIэу. А щIыпIэм пасэрей санскрит фIэщыгъэцIэу иIар ди зэманым Тибет щыпсэухэр зэреджэм тохуэ - Агартхэщ (Агарти). Агартхэм и «тхэ-тхьэ» кIэухымрэ адыгэбзэм «Тхьэ» псалъэм щIилъхьэ мыхьэнэмрэ (ДыкъэзыгъэщIа) зыщ. Апхуэдэ зэгъэпщэныгъэ куэд къыщыбгъуэтынущ алыдж, шумер, аккад, хьетт, мысыр, мессопатамие лъэпкъыжьхэм къащIэна тхыгъэхэм. Абыхэм теухуа лэжьыгъэ куэд щыIэщи, дыкъытемыувыIэми хъунущ, ауэ къыхэгъэщыпхъэщ Тибетым, Индием, Непалым, Шри-Ланкэм, Пакистаным, Афганистаным щыпсэу лъэпкъхэм санскритыр я бзэм лъабжьэ зэрыхуэхъуар, абыхэм я тхьэцIэхэми «Тхэ-Тхьэ» кIэухыр куэдрэ зэрыпагъэувэр. Псалъэм папщIэ, Вайкунтхэ - индуизмэм къыхэщыж тхьэм - Вишну - и жэнэт, Йоговашистхэ - санскритымкIэ тха тхылъ нэхъыжь дыдэ, тиртханкарэ - щихъхэм (буддэхэм) Тибетым зэреджэр аращ, тхьэ пэлъытэ жиIэу къикIыу.
Буддэхэм яхэтащ бзылъхугъи: Малинатхэ, Сукхинатхэ… Къыхэгъэщыпхъэщ санскритымкIэ «тхэ», «бхэ», «дхэ» пкъыгъуэхэм зы мыхьэнэ зэращIэлъыр (Бхагавад Гита, Дхармсалэ). Пасэрей Мысырым яIащ «Тхьатхьэ» псалъэ, тхьэхэм я тхьэж, тхьэ псори къызытехъукIыжа къикIыу, адыгэм «Тхьэшхуэ» жыхуэтIэм хуэдэу. Апхуэдэщ Бхагиратхэри.
Тибет щыIащ Нартанг жыхуаIэ къулъшырыфыр (монастырь). Ар диным, щэнхабзэм, щIэныгъэм я хэщIапIэ нэхъ лъэрызехьэ дыдэу къалъытэрт, абы и тхылъ хъумапIэм хуэдэ зыщIыпIи щыбгъуэтынутэкъым, езым и тхылъ тедзапIэ, еджапIэ иIэжт, сыт хуэдэ IуэхукIи чэнджэщрэ дэIэпыкъуэгъурэ щыбгъуэтынут. Сабийр илъэси 6 - 7 ирикъуа нэужь а IуэхущIапIэм иратырти, зэман куэдкIэ я адэ-анэхэр ямылъагъуу щапIырт, щагъасэрт. Адыгэхэми яIащ апхуэдэ хабзэ - я быныр атэлыкъым ирагъэпIу, ирагъэгъасэу, и ныбжь нэса нэужь адэ-анэм къыхуашэжу. Нартанг щапI цIыкIухэри, атэлыкъым хуэдэу, IэпщIэлъапщIэу, хабзэ дахэ яхэлъу, унагъуэ псэущхьэхэм якIэлъыплъыфу, къумым къинамэ, я щхьэ зыхуей хуагъэзэфу ягъасэрт. Апхуэдэ гъэсэныгъэ Нартанг щратащ Тибет и унафэщIхэм я къежьапIэ хъуа, Тхамче Кхьенпэ зыфIаща япэ Далай-ламэм (15-нэ лIэщIыгъуэм). Тибет и хуитыныгъэр фIэкIуэда нэужь, Нартанг и Iуэхухэри зэхэзэрыхьауэ щытащ.
Къыхэгъэщыпхъэщ адыгэбзэм хэт «нарт» псалъэмрэ Нартанг фIэщыгъэм и «нарт» пкъыгъуэмрэ зэрызэкIуалIэр. Адыгэхэм «нарт» псалъэм «къызэрыгуэкI цIыхухэм япэIэщIэу псэу зауэлI лIакъуэ» кърагъэкIырт, Тибет щыIэ лъэпкъым «хьэршым щыпсэу гъэсакIуэ» кърахырт. Индием я IуэрыIуатэм къызэрыхэщыжымкIэ, Кришнэ тхьэм и гъусэхэм «нарткIэ» йоджэ, уеблэмэ Анартэ (абхъазыбзэм ещхьу) щIыпIэми и цIэр къреIуэ.
«Нарт» псалъэм и зэхэлъыкIэр бджын щIэбдзэмэ, «арий» (лъэпкъ) жыIэгъуэм утохьэ. «Ар» «арийм» и лъабжьэщ, «н»-р тибет псэлъэкIэм, «а»-р абхъаз псэлъэкIэм я нэщэнэщ. А псори и щыхьэтщ зэ IуплъэгъуэкIэ зэпэжыжьэу къытщыхъу, дызытепсэлъыхь бзэхэм зы лъабжьэ зэраIэм.
НэгъуэщI щапхъэхэр. «Шигадзе»-кIэ еджэу щIыпIэ щыIэщ Нартанг пэмыжыжьэу. «Ши-шы» псалъэм а щIыпIэми ди дежи щиIэр зы мыхьэнэщ. Апхуэдэщ «хуарэ» псалъэри. Тибет IуэрыIуатэм къыхощыж Сосиош (гъущI шу) лIыхъужьыр - адыгэм Сосрыкъуэ (гъущI мывэм и къуэ) жыхуэтIэр. КъищынэмыщIауэ, а лIыхъужьитIым ягъэхъа лIыгъэри, я лIапIэри, я шыфэлIыфэри зэтохуэ. «Сат» псалъэм санскритымкIэ «пэж, шэч зыхэмылъ» жиIэу аращ къикIыр. СызэреплъымкIэ, адыгэ IуэрыIуатэм къыхэщыж Сэтэней гуащэ и цIэр къызытехъукIыжари аращ. Сыту жыпIэмэ, ар бзылъхугъэ Iущщ, пэжым и телъхьэщ, теплъэ дахэ иIэщ. Гу лъытапхъэщ Хьэрэмэ Iуащхьэмрэ санскрит Харамэмрэ (тхьэхэм тыгъэу Iэщ щыхуаукI щIыпIэ) зэрызэтехуэми: «хьэ» - цIыху, Ра - Дыгъэм и тхьэ, «мэ» - тыгъэ, тын…
Санскрит псалъэхэмрэ фIэщыгъэцIэхэмкIэ гъэнщIащ адыгэбзэр (е санскритыр адыгэбзэкIэ?!). Псалъэм папщIэ, андэгурэ: андэ (гандэ санскриткIэ) - удз, гурэ (гуру) - нэхъыщхьэ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, удз нэхъыщхьэ. Гималайхэм щыпсэу лъэпкъхэм пщIэ зыхуащI я хьэщIэ лъапIэхэм я Iэнэм андэгурэ хутрагъэувэ, абы цIыхум къарур къыхелъхьэж, IэфIщ, ерыскъы гурыхьщ.
Дэ, адыгэхэм, ди гущхьэ къэкIыххэркъым, ди цIэхэм хуэдэ нэгъуэщI лъэпкъхэм я бынхэм фIащу. Индоевропеибзэм ирипсалъэ лъэпкъхэм яIэщ дэ дызэса «адыгэцIэ» куэд: Хурирэт, Даду, Нану, Талий, Лалу, ТIыкъэ, Пакъуэ, ПIытIэ, ТIатIу, ТIатIэ, КIутIэ, нэгъуэщIхэри. Псалъэм и хьэтыркIэ, Адыгэ Республикэм и къэрал университетым и профессор Пэрэныкъуэ КIутIасэ и цIэм санскритымкIэ «Тхьэ лъагъуныгъэ» жиIэу аращ къикIыр.
Шринаг университетым и профессор «Христос в Кашмире» тхылъыр зытхам Азиз Шорэ Кашмирищ. Апхуэдэщ унагъуэцIэхэри: «Ашаб» псалъэм санскритымкIэ «шы зыгъэхъу, зезыхуэ» жиIэу аращ, «Ашэбей», «Ашэбокъуэ» унагъуэцIэхэми лъабжьэ яхуэхъуар шыращ, Сэрахъэ - шабзауэ, Джэгъэт (Жигат) - Уахэ (Вселенная).
Псэкупсэр зи лъабжьэ егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ лэжьыгъэм зыщызгъэгъуэзэн щыщIэздза зэманым сэ сыщыпсэуащ Путтапарти (Индие Ипщэм), Сатья Саи Баба гъэсакIуэм и хэщIапIэм. Ар сэ къыздэIэпыкъуащ санскритыр джын щыщIэздзам. Сатья Саи Баба махуэм тIэу, пщэдджыжьымрэ пщыхьэщхьэмрэ, санскриткIэ тха, индуизмэм и тхыгъэ лъапIэхэм (ведхэм) еджэрт, адыгэ пшынэм и макъым ещхьу къэIу Iэмэпсымэм дежьууэ, зэзэмызэ и макъым зригъэIэту. Ар япэ дыдэу щызэхэсхам, зысхуэмыгъэхъеижу сызэщIэнат… Тезгъэзэжурэ сыкIуэрт сэ а щIыпIэм, зы еджэгъуэ блэзмыгъэкIыу. Сэ абы щызэхэсх макъамэм си лъэпкъ пшыналъэр сигу къигъэкIыжырт, иныкъуэхэм деж къысщыхъурт адыгэбзэ къэIуу. ИужькIэ къызгурыIуэжауэ аращ: сыщыцIыкIум щыгъуэ зэхэсхат а макъамэр, ауэ ар «ведтэкъым», атIэ Нарт Сосрыкъуэ и пшыналъэрат! Си анэмкIэ си адэшхуэ Жыбылэ Ислъам уэрэджыIакIуэ цIэрыIуэт, езым и IэкIэ ищIа шыкIэпшынэм еуэу щытауэ жаIэж. Ауэ сэ зэхэсхакъым: ар дунейм ехыжа нэужьщ сэ сыкъыщалъхуар. Абы и ныбжьэгъур Iэщыр Къущхьэхъу зыхухэм ящыщти, гъатхэмрэ бжьыхьэмрэ си анэш къуажэм къыщыувыIэрт, Ислъам и шыкIэпшынэр къыхущIахырти, кхъужьей щIагъым щIэсу еуэрт… ЕтIуанэ, ещанэ классрауэ пIэрэт сыздэкIуэр, ди насыпти, а зэманым пэщIэдзэ классхэр адыгэбзэкIэ ирагъаджэрт, атIэми, Къамылыкъуэ щыщ ди егъэджакIуэ Къанкъул Адмир адыгэбзэр зыхуэмыгъэшэрыуэ, абы хуэжьажьэ щызэхихкIэ, адыгэ уэрэдыжьхэр, нарт пшыналъэр къыхи-дзэрт. Адмир ткIийуэ къызэрытщхьэщытам папщIэ фIыщIэ хузощI.
Ведхэмрэ Сосрыкъуэ и пшыналъэмрэ я метрикэри, ритмикэри, аккордхэри зэтохуэ, зэхуэдэу хуиту, шэщIауэ, дахэу мэIу, цIыхум и псэм зрагъэгъэпсэху.
Абы теухуауэ сигу къокIыж зауэм и ветеран, кхъухьлъатэзехуэ Хьэщэ Хьэзешэ къиIуэтэжу щыта хъыбарыр: абы зэригъакIуэ кхъухьлъатэр Белоруссым и шэдылъэ щIыпIэм бийм къыщриудыхауэ, хуэм-хуэмурэ щIилъафэрт къригъэлынкIэ зыщыгугъын зэримыIэмрэ и уIэгъэмрэ емыгупсысын папщIэ, Хьэзешэ иришэжьащ Сосрыкъуэ и пшыналъэр. Ар зэгупсысыр псыпцIэм зэрызыщIишэратэкъым, атIэ пшыналъэм и ритмикэмрэ жыIэкIэмрэ зэкIэлъыгъэкIуэнырт. «Ауэрэ си гур къызэрыгъуэтыжри, япэщIыкIэ зы Iэр згъэхъеящ, егъэлеяуэ узми, иужькIэ, етIуанэр. ИтIанэ псыпцIэм сыкъыхэпщыжу щIэздзащ», - жиIэжырт абы.
КъБКъУ-м и профессор ЩоджэнцIыкIу Нинэ щыхьэщIат Путтапарти. Абы и ужькIэ хэкум дыщызэрихьэлIэжауэ хуэсIуэтат ведхэм ятеухуа си гупсысэхэр. Си гуапэ зэрыхъунщи, Нинэ сэрэ ди Iуэху еплъыкIэр зэтехуащ: «ПщIэрэ, ведхэр щагъэзащIэм щыгъуэ ХьэIупэ ДжэбрэIил и симфониехэр зэхэсхыу къысщыхъурт», - жиIащ ЩоджэнцIыкIум.
СщIэркъым ДжэбрэIил ведхэм едэIуауэ, ауэ абы и IэдакъэщIэкIхэмрэ пасэрей тхаатэмрэ (ведхэм я ежьу) зэщхь зыщI яхэлъщ.
ТIэщIэхуа дуней еплъыкIэм и лъэужь
Шумер-аккад пасэрей тхыгъэхэм куэдрэ уащрохьэлIэ «Адапэ» псалъэм. Адыгэбзэми санскритми абы зы мыхьэнэщ щиIэр: япэрей, псори къызытехъукIыжа адэ. Зи гугъу тщIы тхыгъэхэм къызэрыщыгъэлъэгъуамкIэ, Адапэр хуэм-хуэмурэ Адам хъуащ. Адыгэбзэми санскритми зэхуэдэу увыпIэрэ мыхьэнэрэ щаIэщ «хьэ» псалъэмрэ, «уа/уэ»-мрэ. А тIур зы псалъэу къыщупсэлъкIэ, дунейм, гъащIэм, фIэщхъуныгъэм, философием купщIэ яхуэхъу цIэ кIэщI - Хьэуа - къагъэщI.
Адапэ псалъэр бзэ зэхуэмыдэхэм (пали, урду, телугу, каннада, хинди) цIэуи унагъуэцIэуи ущрохьэлIэ. Пэжщ, хьэрыпхэм Мухьэмэдыр, урысхэм Иваныр зэрыфIащым хуэдэу, куэдрэ къраIуэркъым, арами, пщIэ зыхуащI цIэ лъапIэщ. Нэхъ гъэщIэгъуэныжращи, сыт хуэдэбзэм ущримыхьэлIами, гъащIэр зыухуа, ЩIым япэу къитIысхьа жиIэу аращ къикIыр.
Индуизмэм тхьэ нэхъыщхьэу щы хэтщ: Брахмэ, Вишну, Шивэ. НэхъапэIуэкIэ Шивэ Адинатхэ цIэр зэрихьэу щытащ. Хатхэ-йогэр къэзыгъэщIыжар Адинатхэщ. НобэкIэ хатхэ-йогэмкIэ зыгъасэхэм я фIэщ хъури а Адинатхэращ. Къыхэгъэщыпхъэщ йогэр Iэпкълъэпкъым зэрызрагъэужь Iэмал мыхъуу, дуней тетыкIэ, цIыхумрэ щIыуэпсымрэ зэрызэпыщIа къарухэм ятеухуа щIэныгъэ, философие куууэ къызэрежьар. Нобель и саугъэтыр физикэмкIэ зыхуагъэфэща, Къэрал Думэм и депутат Алфёров Жорес зэрыжиIащи: «ЩIыуэпсым и къарум, къыпкърыкI гуащIэм и проценти 4 - 5-м дыщыгъуазэу аращ. КъежьапIитIым - цIыхумрэ щIыуэпсымрэ - я зэпылъыпIэращ мы гъащIэм и мыхьэнэр зыхэлъыр. А мыхьэнэр «хатхэ» псалъэ кIэщIымкIэ къаIуатэ. Абы къикIыр «цIыху-тхьэ» жиIэу аращ». КъызэригъэщIар апхуэдэущ, ЦIыхумрэ Уахэмрэ (Вселенная) зэи зэкIэщIэпх мыхъуну, гъащIэм и сыт хуэдэ щIыпIэм дежи щызэпхауэ.
Натхэхэм я хабзэр индуизмэм, буддизмэм, ислъамым, чыристан, къинэмыщI динхэм, уеблэмэ цIыху зэхэтыкIэм хыболъагъуэ. Псалъэм папщIэ, адыгэ хабзэмрэ натхэ хабзэмрэ укъигъэуIэбжьыжу зэтохуэ. КъызэрысщыхъумкIэ, натхэ псалъэмрэ натхъуей лъэпкъым, Натхъуэ унагъуэцIэм зы лъабжьэщ, зы къежьапIэщ яIэр. Адыгэ хьэл-щэныр, щIыхьыр, напэр хъумэным тегъэщIащи, абы сыт хуэдэ лъэпкъри, динри тетыфынущ, я фIэщхъуныгъэм зыкIи зэран хуэмыхъуу. 1990 гъэхэм «Адыгэ Хасэм» и унафэщIхэм ящыщ зы Китайм кIуэнути, КIыщокъуэ Алим ечэнджэщащ, дауэ сазэрыхэтын хуейр, жиIэри.
- ДэнэкIэ умыгъэзами, адыгэ хабзэм тет, абы зэи зыщIыпIи ущыщигъэуэнукъым! - жиIащ КIыщокъуэм.
Адыгэ хабзэр иджы къызэрытщыхъур цIыхум хэлъыпхъэ хьэл-щэнущ. Ауэ абыкIэ зэфIэкIыркъым: адыгэ хабзэр ди лъэпкъым и лъым хэтщ, и щыIэкIэ-псэукIэр, и дуней лъагъукIэр зыубзыхущ. Абы и дэтхэнэ Iыхьэми философие лъабжьэшхуэ иIэщ, лъэхъэнэ жыжьэхэм къыщожьэ, кIэрыплъхьэни гуэпхыни щымыIэу - купщIэрэ акъылкIэ гъэнщIауэ, дыщэ тажу дуней тхыдэм къыхолыдыкI.
Иджы, мы тхыгъэм къыхэдгъэща Шамбалэм деж дгъэзэжынщ…
Нобэ СириекIэ дызэджэ къэралыгъуэр зытет щIым, Тигррэ Евфратрэ я ТIууащIэри хиубыдэу, пасэрей зэманым адыгэхэр зэреджэу щытар Щамщ. Языныкъуэ щIэныгъэлIхэм Шамбалэ фIэщыгъэм лъабжьэ хуащIыр «боло» псалъэращ, персыбзэкIэ «нэхъыщхьэ» къикIыу, ди лъэхъэнэм и пэкIэ 3 - 2-нэ лIэщIыгъуэхэм Щамыр (Сириер) тепщэу щытауэ хуагъэфащэу.
Сэ нэгъуэщI еплъыкIэщ сиIэр. Индием я «Махабхаратэ» IуэрыIуатэм къыхощыж Самбхалэ щIыпIэ телъыджэр. КъищынэмыщIауэ, буддист, маздеан тхыгъэхэми уащрохьэлIэ Шамбхалэ псалъэм - Тхьэм и псэупIэм. ЗэрытщIэщи, адыгэбзэм «лэ» кIэухымкIэ псэупIэ кърагъэлъагъуэу аращ: къалэ, жылэ… «Бэ» суффиксым - куэд зэрыхъур къраIуатэ: цIыхубэ, цыбэ.
А псоми уриплъэжмэ, гурыIуэгъуэ мэхъу Щамыр зэгуэр Хьэуарэ Адэмрэ щыпсэуа щIыпIэу зэрыщытыр, Шамбхалэ псалъэм и мыхьэнэр адыгэбзэм къыщIитIасэри аращ. ЖысIэну сызыхуейращи: адыгэбзэмрэ санскритымрэ пхузэгуэмыхыну зэпхащ. Абы и щыхьэтщ Шамбалэм и етIуанэ фIэщыгъэцIэ Агартхэри адыгэбзэкIэ зэрызэпкърыпхыфыр. Мы псалъитIыр къыщыунэхуа лъэхъэнэхэм зы илъэс мин бжыгъэкъым я зэхуакур. Езы Шамбалэ псалъэр Псыдзэшхуэр къыщыхъуа лъэхъэнэрагъэнущ къыщежьар, цIыхухэм псым зыщахъумэу къуршхэм щихьэжам. Дызэрыщыгъуазэщи, Гималайхэмрэ Кавказ къуршхэмрэ псым щIихъуматэкъым абы щыгъуэ. Ауэ Агартхэ псалъэр Псыдзэшхуэр къэхъуным илъэс мин куэд и пэкIэ къэунэхуащ, шэч хэмылъу.
Иджыри зы щапхъэ. Санскритым хэтщ мыпхуэдэ жыIэгъуэ: «Джей-джей Боло Бхагаван Будда!». «Боло» - цIэрыIуэ, щытхъушхуэ зиIэ, «Бхагаван» - тхьэ пэлъытэ, Тхьэм и лIыкIуэ, «джей-джей» - адыгэм «уей-уей» жыхуэтIэ хэIэтыкIыныгъэм ещхьу аращ къикIыр. («Уей-уей, щытхъу зиIэ тхьэпэлъытэ Буддэ!»).
Адыгэбзэм хэтщ санскритым къыхэкIауэ цIэ зыбжанэ. Ахэр ищхьэIуэкIэ къитIуащ. Абыхэм ящыщщ Болэ, Шорэ цIэри. Абхъазхэм Шамбэ унагъуэцIэ яIэщ. Ар Шамбалэ псалъэм зэрекIуалIэм си закъуэ хъункъым гу лъызытар…
А псом укъипсэлъыкIмэ, сэ си щхьэкIэ наIуэ сщохъу адыгэбзэмрэ санскритымрэ зы лъабжьэ зэраIэр, дызытепсэлъыхьа псори, едгъэкIуэкIа зэгъэпщэныгъэхэри абы щыхьэт техъуэу сыщогугъ.
Языныкъуэхэр къызоупщI санскритымрэ адыгэбзэмрэ апхуэдизу щызэтехуэкIэ, адыгэхэр Кавказым къэIэпхъуауэ, я лъахэр Гималайхэрауэ пIэрэ, жаIэри. Дауи, дунейм зихъуэжыху, вулканхэр къикIыху, щIыр хъеиху, абы и Iэгъуэблагъэм щыпсэу цIыхухэри нэгъуэщI щIыпIэ Iэпхъуэрт. Адыгэ лъэпкъыр къыщыунэхуар, япэу тхыдэм къыщыхыхьар, ахэр къызытехъукIыжахэр къызытехъукIыжар къыпхуэхутэнукъым, ауэ адыгэбзэм хэтщ мыпхуэдэ жыIэгъуэ: уафэр щымыджэмыпцIэу щIылъэр щызэпцIагъащIэм. Абы утетмэ, адыгэм зэгуэр и нэгу щIэкIащ щIылъэр къикъуэлъыкIыу, уафэр Iугъуэм щIихъумауэ, зытет щIыр мыджэмыпцIэу икIи абы къыхэкIыу, и хэщIапIэр ихъуэжын хуей хъуащ. Гималайхэми, Тибет и Iэгъуэблагъэми щыпсэуагъэнущ, Кавказым деж адыгэр щепсыхын и пэ къихуэу.
Адыгэбзэм, адыгэ хабзэм я лъэужь хыболъагъуэ хьэтхэм, кашкэхэм, шумерхэм, аккадхэм, вавилонхэм, мысырхэм, кIэщIу жыпIэмэ, пасэрей лъэпкъыжьхэм я тхыдэм.
ИщхьэкIэ сызытепсэлъыхьа псоми къыпысщэну, мы унэтIыныгъэм зезгъэужьыну, адыгэм и философием теухуа тхылъ, фильм згъэхьэзырыну мурад сщIащ. Сэ нобэр къыздэсым си закъуэ сылэжьащ, зэдзэкIакIуэхэри, гъуэгугъэлъагъуэхэри, егъэджакIуэхэри сэр-сэру къэзгъуэтурэ, пщIэкIэ зыдэзгъэIэпыкъуащ. Си мурадыр къызэхъулIэн папщIэ, инджылызыбзэр фIыуэ зыщIэ, санскритолог сытым дежи си гъусэн хуейщ, къищынэмыщIауэ, Тибетрэ Гималайхэмрэ щыIэ къулъшырыфхэм я дэфтэрхэм ухагъэплъэн папщIэ пщIэ щIэптын хуейщ. Аращи, си закъуэкIэ нэгъэса хъунукъым мы лэжьыгъэр, дэIэпыкъуэгъу сыхуэныкъуэщ.
КIэух псалъэ
Профессор Коларуссо зэрыжиIэмкIэ, санскритри адыгэбзэри къызытехъукIыжар зы бзэщ, цIыхум нобэ имыщIэж, кIуэдыжа гуэрщ. Ауэ, пэжыр пэжщ, зэгъэпщэныгъэкIэ къэIуэта гугъэ къудейуэ аращ ар. Нобэм къэса, бзэ нэхъ жьы дыдэу къалъытэ адыгэбзэмрэ санскритымрэ къызытехъукIыжам ирипсалъэу щытар сыт хуэдэ цIыху лъэпкъыгъуэ? Арийхэра? Атлантхэра? Лемурийхэра? Абы и жэуапыр зыми ищIэркъым.
ФIэщ щIыгъуафIэр нэгъуэщI Iуэху еплъыкIэщ - санскритыр цIыхум къигупсыса бзэщ, IэрыщIщ. Лъэпкъ зэмылIэужьыгъуэхэр зэрызэгурыIуэн, зэрызэпсэлъэн бзэ щхьэхуэ хуейт пасэрей унафэщIхэр, щIэныгъэлIхэр, къулыкъущIэхэр, диным и лэжьакIуэхэр. Санскритым и псэлъэкIэ зэхуэмыдэхэри щыIэщ, пэжщ, ауэ санскритыр зи анэдэлъхубзэу зы лъэпкъи теткъым мы дунейм. Ауэ… адыгэбзэр адыгэ лъэпкъым и анэдэлъхубзэщ, нобэм къэсыфащ, зихъумэжащ. ЩIэныгъэлIхэм къызэрахутамкIэ, дунейм тетащ зы лъэпкъ лъэщ, бзэ къулей иIэу, икIи а бзэращ тегъэщIапIэ ящIар санскритыр щызэхагъэувэм. А бзэр пасэрей адыгэбзэрауэ икIи ар санскритым нэхърэ нэхъыжьу къызолъытэ.
Хэт ищIэрэ, сыщыуэнри хэлъщ.
Нартанг къулъшырыфымрэ ар зыдэт къалэмрэ.
Адинатха къулъшырыфыр.
Адинатха къулъшырыфыр.
