МЫСЫР ШЭРДЖЭС ПАЩТЫХЬХЭР

(КIэухыр. ПэщIэдзэр №38-м итщ).

Барысбий 1438 гъэм мэкъуауэгъуэм и 7-м емынэм ихьащ. Абы иужькIэ екIуэкIа илъэс 30-м бжьыпэр яIыгъащ адыгэ Iэтащхьэхэу Исуф, Джэкъмакъ, Инал ЕтIуанэм, Хъущкъуэдэм, Былбей сымэ...
Къулеягъри тхьэмыщкIагъэри Каир щызэгъусэт, дыгъуэныр псори зэсэжат, абы щхьэкIэ тезыр хьэлъэ тралъхьэми. Сатум пыщIахэр къулей зэрыхъум къишэрт абыхэм я егъэлеиныгъэр. ХущIыхьэгъуэ зэрагъуэтыр пыщIат зэрагъэщIэращIэ ислъам гъуазджэм зэрызиужьым, тхыпхъэщIыпхъэ хьэлэмэтхэр щыплъагъурт мэжджытхэмрэ дин Iуэхум щыхуеджэ еджапIэхэмрэ я мызакъуэу, мамлюк къулейхэмрэ сатуущIхэмрэ я унэхэм. Ауэ къызэрыгуэкI цIыхухэри щIэкъухэрт я псэупIэхэр ягъэщIэрэщIэну. «Каир зы уни дэткъым жэзым къыхэщIыкIа хьэпшып гъэщIэрэщIа гуэр щумыгъуэтыну», - епщыкIутхуанэ лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэм етх ал-Макризи. Мамлюк къулейхэм я унафэкIэ ислъам гъуазджэм и тхыпхъэщIыпхъэхэм IэщIагъэлIхэм адыгэ дамыгъэхэм ящыщ гуэрхэр халъхьэрт. Ноби ахэр щыплъагъунущ курыт лIэщIыгъуэм яухуа чэщанэхэу, унэхэу, быдапIэхэу Сирием (Щам, Хьэлэб, Хьэмус), Ливаным, Палестинэм, Мысырым (Каир, Александрие, Дамиеттэ) щыхъума хъуахэм. Джеймс Олдридж и «Каирым» щыжеIэ: «Нобэр къыздэсым щытщ абыхэм (адыгэхэм - Хь. М.) яухуа фэеплъ инхэр. Ахэр куэд мэхъу, ауэ фэеплъитIыр нэхъ дахэщ, адрейхэм ямыщхьу нэхъ хьэлэмэтщ, нэр пIэпихыу архитектурэм ущыдэзыхьэхщ».
1468 гъэм сулътIан тахътэр еубыд къэралыр илъэс 28-кIэ зезыхьа Iэшрэф Сэфудин Къеит-бей. ЗылъэкI гуэрым ар щIалэ цIыкIуу къищэхуат. Адрей мамлюкхэм хуэмыдэу, Къеит-бей и анэдэлъхубзэр ищIэжырт икIи сыт щыгъуи игу ихуртэкъым зыщалъхуа адэжь хэкур - Кавказыр. ЗэхэщIыкI нэс зэриIэм и щыхьэту, абы гъуэгу, еджапIэ, быдапIэ, лъэмыж куэд ирегъэухуэ. Бекпэши Абрэхьмэн Зэкий и «Илъэс мин япэкIэ Каир и щытыкIар» тхыгъэм дыкъыщоджэ: «Къеит-бей лэжьыгъэм дэни щынэсырт. И гулъытэкIэ цIэрыIуэт, абы и зэманым щыIа фэеплъхэр джыным удимыхьэхыу къанэркъым, ахэр умыгъэщIэгъуэни пхузэфIэкIыркъым. Къеит-бей щыпсэуа лъэхъэнэр архитектурэ ухуэныгъэ гъуэзэджэ куэд зэрищIамкIэ ещхьыркъабзэщ ан-Насир ад-дин Мухьэмэд щыпсэуа зэманым. Адыгэ мэжджытхэм зэпымычу зыIэпашэ дуней псом и щIыпIэ Iэджэхэм къикIа архитекторхэр, сурэтыщIхэр, туристхэр».
Къеит-бей унафэщI Iущ къудейм къыщымынэу, дзэзешэ лIыхъужьт. Зыхэта къэзэуныгъэ куэдым «Зыри зытемыкIуэж мамлюк Iэтащхьэ» цIэр абы къыщехь.
Закиров Сэлихь и тхылъ «Дыщэ Ордамрэ Мысырымрэ я дипломат зэхущытыкIэхэр» жыхуиIэм (Мэзкуу, 1966) щетх: «Дзэ лъэщ зиIа мамлюкхэм я къэралыгъуэ зэгуэтым, экономикэ зыужьыныгъэ лъагэ зыгъуэтам, мызэ-мытIэу удын иридзащ жорзехьэхэм, монголхэм, уэсмэн тыркухэм».
Уэсмэн сулътIаныр къызэрытеуэнум Къеит-бей нэхъ пасэу гу лъетэ. 1485 гъэм махуэ зыбжанэм къриубыдэу Сирием и гъунапкъэм щыIэ Аданэ, Таре къалэхэм йобгъэрыкIуэри къеубыд. Тырку сулътIаным и малъхъэмрэ пэщэ зыбжанэрэ гъэр ещI. Уэсмэн тепщэ губжьам игу ирелъхьэ Мысырыр къизэуну. Мамырыгъэ зэщIылIэным теухуауэ Къеит-бей къыхилъхьа псори лъэныкъуэ ирегъэзри, тырку сулътIаным 1488 гъэм аргуэру дзэщIэ зэхуешэс икIи Азие ЦIыкIум и щIыналъэм зауэщIэм щыщIедзэ. Адыгэ мамлюкхэм я Iэтащхьэ езы Къеит-бей аргуэру тыркухэм ятокIуэ.
Къеит-бей къыгурыIуэрт Уэсмэн къэралыгъуэшхуэм упэщIэт зэрымыхъужынур икIи мамырыгъэ зэрырищIылIэным щIэкъуу хуожьэ. Мамырыгъэ къращIылIэн папщIэ тыркухэм къыпаубыд Азие ЦIыкIум щыфIаубыда щIыналъэ псори иратыжын хуейуэ. ИкIэм-икIэжым адыгэ сулътIаным 1491 гъэм абыхэм яретыж Тарерэ Аданэрэ. Апхуэдэу еух епщыкIутхуанэ лIэщIыгъуэм и кIэм екIуэкIа тырку-мысыр зауэр. Еух зауэ хуэIухуэщIэхэмкIэ нэхъ къэрал къарууншэм бий нэхъ лъэрызехьэхэм удын лъэщхэр щридза зауэр.
Къеит-бей лIа иужь, Къанщауэ Гъур къытемыувэ щIыкIэ, илъэситху иримыкъум унафэщIиплI зэрахъуэкI - ан-Насир Мухьэмэд, Къансыхъу аз-Захир, Джэмболэт ал-Iэшрэф икIи Тумэн-бей Адыл сымэ. А илъэсхэм Мысырым и сатур йохуэх. Мамлюкхэм къахуэнэжар зыт - Индием и муслъымэн унафэщIхэм елъэIунырт къеныкъуэкъу щымыIэу тенджыз Плъыжьым къыщызыкIухь португал кхъухьхэм ебэнынымкIэ къадэIэпыкъуну. ДэIэпыкъуныгъэ абыхэм ягъуэтакъым. ЗэгурымыIуэныгъэр тенджызым щеух. Суэц флот щаухуэн папщIэ къаша пхъэхэкIхэмкIэ венецианхэр мамлюкхэм къадоIэпыкъу. КхъухьыщIэхэм ярысу адыгэхэр Индием макIуэ икIи 1508 гъэм Бомбей и гъунэгъуу португалхэм удын гуащIэ щрадз. Зы илъэс дэкIа иужь, мамлюк тенджыз зауэлIхэм я Iуэхум зехъуэж. Абыхэм я флотыр Диу хытIыгум деж щызэтракъутэ.
Къанщауэ Гъур 1501 гъэм сулътIан мэхъу. А зэманым абы илъэс 60 и ныбжьт. Зи унафэр къыIэрыхьа къэралым тхьэмыщкIагъэ ин ишэча пэтми, зэфIэкIышхуэ зиIэ цIыхум пIалъэ кIэщIкIэ хэкум зэIумыбзу илъ Iуэхухэр зэпкърех. Мысырым и финанс щытыкIэр ирегъэфIакIуэ.
Унафэ зэрищIа илъэс 15-м къриубыдэу абы Каир кIэнауэ куэд щрегъэтI, еджапIэ-мэжджытрэ школрэ щрегъэухуэ. Адыгэ тхьэмадэм и щIыхькIэ школым «ал-Гъури» цIэр фIащ. Къанщауэ Гъур библиотекэ хьэлэмэт ар-Рамилэ деж щрегъэщI, Каир и Къалэжь хьэблэм щхьэл зыбжанэ къыщызэIуех. Зи ныбжьыр хэкIуэта сулътIаныр усакIуэхэм, макъамэр фIыуэ зылъагъухэм, музыкантхэм сыт щыгъуи яхуэжумартт. Адыгэ хэкум къикIыу ар Мысырым къыщыкIуам балигъ ныбжьым итти, и цIэ дыдэ Къанщауэ Гъурыр ихъуэжакъым.
1516 гъэм уэсмэнлыхэм мамлюкхэм я къэралым зауэ иращIылIэ. Езы сулътIаныр я пашэу мысырыдзэм СириемкIэ еунэтI, тырку зэрыпхъуакIуэхэм яхуэкIуэу. 1516 гъэм бадзэуэгъуэм и 24-м, Мэрдж-Дэбикъ деж, Хьэлэб и бещто лъэныкъуэмкIэ, ахэр щызэхуозэ. Тыркухэр бжыгъэкIэ адыгэхэм нэхърэ куэдкIэ нэхъыбэт, абы нэмыщI топ куэд яIэт. Бийм и къарур мамлюкхэм къалъытакъым. Къанщауэ Гъур яукI, и дзэри зэтракъутэ.
1517 гъэм щIышылэм и 22-м сулътIан Сэлим Шынагъуэр Каир дохьэ икIи мазэ бжыгъэ фIэкIа темыта иужьрей мамлюк сулътIан Iэшрэф Тумэн-бей и щхьэр пелъэ. Абдежым Мысырри Сириери Уэсмэн империем и блыгу щIохуэ.
Моер Уильям «Мамлюкхэм я тхыдэм» къыщыхегъэщ:
«Философие, политикэ и лъэныкъуэкIэ адыгэ мамлюкхэр лъэщт, апхуэдэу абыхэм Iэщэр дэгъуэу ягъабзэрт, шы тесынкIи IэкIуэлъакIуэт». Абы зэрыжиIэмкIэ, адыгэ мамлюкхэм къагъэнащ уэсмэн зэрыпхъуакIуэхэм зи инагъым, зи дэгъуагъэм, дахагъэм зыри ирамыщIэфа щэнхабзэ телъыджэм и фэеплъышхуэхэр».
Мысырым и щхьэхуитыныгъэр трахами, уэсмэнлыхэм езы мамлюкхэр дунейм трахужакъым, атIэ илъэс 297-кIэ абыхэм къэралым щаIэ пщIэр яIыгъащ. А зэманым мамлюкхэр етIуанэу Iэтащхьэу щыщыта лъэхъэнэу мэув. Уэсмэн империем и щIыналъэхэм хабжати, Мысырым нэпцIу унафэ щызыщIыр тырку сулътIаным къигъэкIуа пэщэрт. Пэж дыдэу къэралым и мухьэфэзэ щIыналъэ псоми унафэр щызейр «бек» зыфIаща мамлюк эмирхэрт. Абыхэм щIыхэм я нэхъыфIхэр яIэщIэлът. Мухьэфэзэ къэс бек щхьэхуэ иIэжт, тыркухэр зыхуейр абыхэм къратырт.
Сэлим сулътIаным уэркъ бейхэм я зэпеуэныгъэр наIуэу диIыгъырт. АрдыдэмкIэ абы «ахэр игуэшырт икIи унафэ яхуищIырт». Мызэ-мытIэу пэщэхэми, мамлюкхэми, бейгуэлхэми яку зэныкъуэкъуныгъэхэр къыдэхъуэрт. Уэсмэн Iэтащхьэм мурад гуэркIэ и зауэлIхэр игуэшырт, адыгэ мамлюкхэмрэ (къэссемитхэмрэ) тырку бейгуэлхэмрэ (фикэритхэмрэ) зэригъэныкъуэкъурт.
Адыгэ мамлюкхэм я етIуанэрей хьэмтетыгъуэм теухуауэ гъэщIэгъуэн куэд итщ франджы еджагъэшхуэ Константин Франсуа Вольней и «1783, 1784, 1785 гъэхэм Сириемрэ Мысырымрэ къызэрыткIухьар» тхылъым. УрысыбзэкIэ ар зэрадзэкIри 1791 гъэм Мэзкуу къыщыдэкIащ. А тхыгъэм (еянэ Iыхьэ) уэсмэн зэрыпхъуакIуэхэм я бийуэ ирагъэкIуэкIа зэщIэхъееныгъэм и унафэм щIэту щыта адыгэ пэщэ Алий-бек (1728 - 1772) и гъащIэр къыщыгъэлъэгъуащ. Илъэс 22-рэ щыхъуам ар Мысырым и зы мухьэфэзэм и унафэщIт. Илъэс 13 дэкIа иужьщ адыгэлIыр аль-Бэлэд щихъ - адрей мухьэфэзэ псоми я унафэщI - щыхъуар. А гъэм абы «ал-Кэбир» («Телъыджэ») цIэ лъапIэу щIыхь ин зиIэр къыфIащ. Мазэ зыбжанэ докIри, Каир щыIэ тырку гарнизоныр зэтрекъутэри, къалэр къеубыд, итIанэ Аравиемрэ Сириемрэ мамлюкыдзэм я пашэу макIуэри текIуэныгъэ зыбжанэ къехь. Алий-бек Меккэ и хъалифу хах. Апхуэдэ щIыкIэкIэ Мысырыр Уэсмэн империем къыIэщIокIыжри зыми IэщIэмылъ къэрал аргуэру мэхъуж.

Уэсмэнхэм я зэман хьэлъэхэми Мысырым щыщ бекхэм хуитыныгъэ нэс яIащ мамлюкыдзэр, армие псор гъэбыдэнымкIэ. А хуитыныгъэр абыхэм къагъэсэбэпащ: зауэлI ящIыну щIалэщIэ куэд Кавказым кърашащ, я нэхъыбэр адыгэхэу, абазэхэу е мингрелхэу. Абыхэм ящыщт илъэс 13 зи ныбжь абэзэхэ Исуф, Псыжь Iуфэ lyca Щоджэн Даут и къуэр. ИужькIэ ар мамлюк нэхъ цIэрыIуэ дыдэхэм яхыхьащ. Аращ Алий-бек ал-Кэбир зыфIищыжу лIыхъужьыгъэрэ акъылкIэ и цIэр жыжьэу зыгъэIуар. Ауэ ар гъащIэ кIэщIт. Алий-бек мамлюкитIым, Мурад-бекрэ Ибрэхьим-бекрэ, тепщэныгъэр зэдэзыгуэшахэм, зэрахъуэкI. Наполеон Каир къытеуэху а тIур Мысырым и унафэщIу щытащ. Мамлюкхэмрэ франджыхэмрэ щызэзэуащ 1791 гъэм мэкъуауэгъуэм и 21-м Нил адэкIэ, Эмбабэ деж, Джэзирэ пэмыжыжьэу. А зэхэуэр зи нэкIэ зылъэгъуа, адыгэхэм къахэкIа тхыдэтх Абдел-Рэхьман аль-Джэбэрти и «Биографие, тхыдэ гъэщIэгъуэнхэр» тхылъым щыжеIэ адыгэхэр шыщхьэмыгъазэу Наполеон и дзэм зэребгъэрыкIуар.
МахуиплI нэхъ дэмыкIыу Наполеон Каир дохьэ икIи езым и тепщэ абы щегъэув. Ал-Джэбэрти щыхьэт зэрытехъуэмкIэ, къыщIедзэ «зауэшхуэхэм, щхьэфэцыр зыгъэхъей къэхъукъащIэхэм, на­сыпыншагъэ шынагъуэхэм, хьэзаб шэчыным, къехуэкIыным, зэхэзэрыхьам, залымыгъэм, зэкIэлъымыкIуагъэм, зэхэкъутэныгъэм, кIэщIу жыпIэмэ зэхъуэкIыныгъэ инхэм» я лъэхъэнэм.
...Франджым и консулу Тифлис дэса Гальбэ 1824 гъэм генерал Вельяминовым письмо хуигъэхьащ. Консулым итхырт Бонапарт и «мысыр зекIуэр» зэфIэкIауэ Франджым къыщигъэзэжым, езым щIыгъуу мамлюк Хьэзешэ Алий къызэрыздишар. ИужькIэ илъэс 12-кIэ ар Фонтенебль быдапIэм Iуэхузехьэу щылэжьащ.
ИужькIэ къызэрыщIэкIамкIэ, а мамлюкыр Псейкупс и Iуфэм щыпсэуа абэзэхэ унагъуэм щыщт. Илъэс 14-м иту ар гъэру яубыдри, Анапэ къашащ икIи тырку гуэрым иращэгъащ. ИужькIи тыркум Алий нэгъуэщI гуэрым ирищэжащ. Сытми, ныбжьыщIэр Мысырым къыщыхутащ икIи мамлюкхэм хагъэхьащ.
И адэжь хэку къэкIуэжыну щIалэм мурад ищIащ икIи къилъыхъуэу хуежьащ и Iыхьлыхэр. ИтIанэ ар щIэупщIэрт мылъку гуэр къылъысыжынкIэ хъунуми. КъызэрыщIэкIамкIэ, жьы дыдэ хъуа и адэри, и адэ къуэшхэри псэут, нэгъуэщI и Iыхьлы гъунэгъухэри щыIэт. Ауэ, дэ дызэрыщыгъуазэмкIэ, абы и хэку къигъэзэжакъым. Сыт щхьэкIи къигъэзэжынт, Кавказым икIыу мыпхуэдэ жэуап Iэрыхьэжамэ: «Мылъку лей лъэпкъ диIэкъым, ди щхьэ зэрыдгъэпсэужын фIэкIа» - жиIэу.
Апхуэдэ щIэщхъу Iейхэри адыгэ мамлюкхэм къащыщIырт.
Адыгэ мамлюк сулътIанхэр, игъащIэ лъандэрэ къэгъуэгурыкIуэ адрей уэркъ псоми хуэдэу гъэпщылIакIуэу щыт пэтми, езы къэралым щыпсэухэм я деж абыхэм пщIэшхуэ щаIэт. ИлъэсиблкIэ Iэтащхьэу щыта Беркъукъуэ ас-Сэлихь Хьэжым тридза иужь, цIыхубэм псэлъафэу жаIэрт: «Беркъукъуэ и щыхьхэм я гъусэу кIуэжащ, Хьэжыр ивхэм я гъусэу къэкIуащ». НэгъуэщI зы щапхъи. Сэлим сулътIаныр Къанщауэ Гъур, итIанэ Тумэн-бей ятекIуа нэужь, етIуанэу зи цIэ къитIуар щхьэпылъэ щищIым, Каир щыпсэухэр къызэрыIэтат тырку зэрыпхъуакIуэхэм я къанлыгъэр ямыдэу. Къалэдэс къызэрыгуэкIхэм ягъэщIагъуэрт Тумэн-бей лIыгъэ хэлъу, и щхьэр зыкIи имыгъэщхъыу лIэныгъэр къызэрищтар.
1801 гъэм франджыхэм Мысырыр ябгынэ, абыхэм я пIэ къиува инджылызхэм, тыркухэм Мысырым щаIа тепщэгъуэр зэфIагъэувэж.
Албанием щыщ Мухьэмэд Алий илъэситхукIэ бэнэныгъэ гуащIэ ядригъэкIуэкIащ адыгэ мамлюкхэмрэ тыркухэмрэ, текIуэныгъи къихьащ. Мамлюк бекхэр дикъузэ щыхъум инджылызыдзэм КаиркIэ иунэтIащ. ЛIыхъужьыгъэрэ цIыхугъэрэ зыдалъагъу адыгэхэм инджылызхэр яхуэарэзыт, иджыкIи ахэр хущIэкъурт Кавказым къикIа лIыпхъэхэм я щIэблэм бжьыпэр ирагъэубыдыжыну. АрщхьэкIэ, гъэпцIагъэ кIэлъызэрахьэри, инджылызхэр зэхакъутащ. Гъэр къащIахэр пщылIу ящэрт, Британием и зауэлI 450-м я щхьэхэр бжэгъухэм фIаIури Каир уэрамыщхьэхэм къытрагъэуват.
Мамлюк бекхэм Мухьэмэд Алий иджыри ягъэлъэщатэкъым. Абыхэм я къарум, пщIэшхуэ зэраIэм абы пыIэгъуэ къритыртэкъым. Арати, Мухьэмэд Алий мурад ещI адыгэхэр хьилагъэкIэ зэтриукIэну. ФIыуэ илъагъу и къуэ Турсун-пэщэр Хъиджаз зэрыкIуэм и щIыхькIэ гуфIэгъуэ ефэ-ешхэ ищIу игъэIури, 1811 гъэм гъатхэпэм и 1-м адыгэ бек 500 къригъэблэгъащ. Абы щыгъуэми зыпхигъэIукIат дахэкIэ ягурыIуэн мурад иIэу.
Мамлюкхэр арэзы хъури, Шэхъин-бек я пашэу, къеблэгъахэщ. Пэщэм дзэхэм я еплъыныгъэр иригъэкIуэкIа нэужь, адыгэ бекхэр, дэкIыпIэ зэвым дэтхэу, чэщанэм къыдэкIыжхэрт. ЗанщIэу гъущI куэбжэ хьэлъэхэр абыхэм я гупэмкIэ щызэхуащIыж икIи блын лъагитIым я зэхуаку бэнзэвым ахэр къыдонэ. ЦIыхуу 500-м щыщу псэууэ къэнар зы закъуэщ, адрейхэр къызэтраукIащ лъагэу къытес Iэрнэутхэм, Мухьэмэд Алий и цIыхухэм.
А IуэхущIафэ шынагъуэм и хъыбарыр дуней псом щызэлъащIысат. Ягу къагъэкIыжырт урыс пащтыхь Пётр Езанэр, абы шабзауэхэр зэрызэтриукIар. Бонапарт Наполеон зауэшхуэ иригъэкIуэкIахэр игъэлъапIэу зи сурэтхэм къыщызыгъэлъэгъуа франджы сурэтыщI-баталист цIэрыIуэ Верне Орас а къэхъугъэр зэрекIуэкIар къызыфIигъэщIыжри, «Мамлюкхэр зэрызэтраукIар» сурэтыр ищIауэ щытащ. Тхыдэм теухуа романхэр иджырей хьэрып литературэм япэу къыхэзыхьа Зейдан Джорджи (1861- 1914) адыгэ мамлюкхэм ятритхыхьащ роман зыбжанэ - «Уэсмэнхэм тахътэр яубыд», «ГъэрыпIэм ихуа Мэхьди», «Мамлюкхэм я IуэхущIафэр», «Мамлюк щIэпхъуэжар» жыхуиIэхэр. Ардыдэм теухуащ Абу Хъадид Мухьэмэд 1926 гъэм къыдигъэкIа «Мамлюкым и пхъур», Дэлил Ибрэхьим «Амир Хъайдар» (1945) зыфIаща романхэр, Рамзи Ибрэхьим и «Мансурэм и лIыхъужьхэр» пьесэр (1915), нэгъуэщI тхыгъэ куэдхэри.
Инджылыз еджагъэшхуэ Дж. Камерон къызэрибжамкIэ, Наполеон къытеуэн и пэкIэ Мысырым адыгэ мамлюк мин 40 исащ. Инджылызхэр щиIэпхъукIыжа 1803 гъэм къэралым мамлюкыу щыпсэужар мин 20 къудейщ. Бекхэр зэтраукIэу унагъуэ Iэджи Iисраф ящIа нэужь, мамлюк минитIым нэст къэнэжар.
Мухьэмэд Алий и къуэрылъху Исмэхьил и тетыгъуэм ирихьэлIэу Урыс-Кавказ зауэр иухат. Псыжь Iусауэ хэкум иIэпхъукIахэм ящыщу адыгэ минищым Мысырыр екIуэлIапIэ ящI. Абыхэми псэууэ къэна мамлюкхэм къатехъукIыжа щIэблэми я цIэр фIыкIэ ягъэIуащ. Куэдым зратат дзэ къулыкъум, адрейхэм къахэкIащ «уей-уей» жезыгъэIэ еджагъэшхуэхэр, сурэтыщIхэр, архитекторхэр, тхакIуэхэр, егъэджакIуэхэр, артистхэр.
«Мамлюкхэм я етIуанэ къэралыгъуэр къызэрыхъуар» лэжьыгъэм хьэрып тхыдэтх Хьэким Амин Абдел-Сайед мыпхуэдэу щетх: «Курыт лIэщIыгъуэхэм Мысырым иIа тхыдэм адыгэхэм увыпIэшхуэ щаубыд, ахэр я псэ емыблэжу Iуэхум зэрыхуэпэжым зэщIигъэстащ икIи зэщIиIэтащ XIX лIэщIыгъуэм и кIэухымрэ XX лIэщIыгъуэм и зэхуэдитIымрэ екIуэкIа хьэрып революцэхэр».
А лъэхъэнэхэм Мысырым щыпсэуа адыгэхэм фIыуэ ялъагъу я хэкум апхуэдизкIэ пэмыIэщIэми, я лъэпкъ напэр ягъэпудакъым - щэнхабзэ, щIэныгъэрэ литературэкIэ, зауэ хуэIухуэщIэрэ къэрал зехьэнкIэ зэфIэкIышхуэ яIэу зыкъыщагъэлъэгъуа къэралым, хэку етIуанэ яхуэхъуам, и пщIэр лъагэу яIэту, хуэпэжу къулыкъу хуащIащ.

Алий-бек ал-Кабир
(1728 - 1772 гъгъ. - щыпсэуа илъэсхэр)

Мысыр тхыдэтх цIэрыIуэ, адыгэлI Ибн-Ийас Хьэнэфий (1448 - 1524 гъгъ.)

Мысырым щыщ адыгэ щIэныгъэлI, тхакIуэ цIэрыIуэ Ал-Макъдиси Хъалид (1416 - 1483 гъгъ.)

Къеит-бей Сэфудин (1468 - 1496 гъгъ. - тепщэу щыщыта илъэсхэр)

Къанщауэ Гъур (1501 - 1516 гъгъ. - тепщэу щыщыта илъэсхэр)

Адыгэ мамлюк зауэлI. Сурэтыр 1799 гъэм ящIащ.

ХьэфIыцIэ Мухьэмэд.
Поделиться: