Губгъуэжыхапхъэр гъэкIуэдыгъуейщ

ЦIыху куэд зыгъэсымаджэ губгъуэжыхапхъэр (амброзиер) Америкэ Ищхъэрэм нащэгъэбагъуэ жылэм хэлъу кърашри, Европэм къагъэIэпхъуа хъуащ 1873 гъэм. Удзым псынщIэ дыдэу зиубгъуу, и зэранышхуи цIыхум къекIыу къыщIэкIащ.

Губгъуэжыхапхъэр щыкуэдщ Европэми, Америкэ Ипщэми Ищхъэрэми, Африкэ Ищхъэрэми, Азиеми. ЗэрыхуагъэфащэмкIэ, абы адэкIи зиубгъунущ.
Урысейм губгъуэжыхапхъэр къыщыщагъуэтар 1918 гъэращ, Ставрополь пэмыжыжьэу, Владикавказ - ТIуапсы гъущI гъуэгу зэбгрыкIыпIэм хуэзэу. ИтIанэ ар кIуэтащ Краснодар крайм, Ростов областым щынэсар 1950 гъэхэращ. Дунейр нэхъ хуабэ зэрыхъум къыхэкIыу, ар Урысей Федерацэм и ищхъэрэ щIыналъэхэм мэкIуатэ.
Губгъуэжыхапхъэр цIыхумкIи къэкIыгъэхэмкIи зэранщ. ЩIы щхьэфэм зэрыщызэбгрыжым хуэдэу, и лъэхъыцми псынщIэу зеукъуэдий, губгъуэжыхапхъэ килограммыр зыхуей хуэзэн, мыгъужын папщIэ, псы литр 948-рэ зыщIеф. Гуэдзым, псалъэм папщIэ, тIукIэ нэхъ мащIэщ зыщIишэр. КъищынэмыщIауэ, абы щIым куэду къыхех азотымрэ фосфорымрэ. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, адрей къэкIыгъэхэм зэрызаужьын псырэ щIыгъэпшэррэ яхуримыкъуурэ, егъэкIуэдыж.
Губгъуэжыхапхъэм губгъуэр зэщIищтамэ, мэкъумэш техникэр тэмэму лэжьэжыфыркъым, гъавэр и чэзум Iуахыжыфыркъым, мэкъупIэм нэсамэ, Iэщым ишхын удз къигъэкIыркъым. А къэкIыгъэм игъэсымаджэ цIыхум и лъэр щIех: и нэпсыр къыщIэжу, и нэм шын щIищIэу, тэмэму имылъагъужу мэхъу, тхьэмбылыр игъэбэгыу цIыхур къащыхуемыгъэли щыIэщ.
Дызытепсэлъыхь удз лIэужьыгъуэр апхуэдизкIэ «быныфIэщи», улъэщIэмыхьэу мэбагъуэ. Зы удз жэпкъым и гъужыгъуэм жылэ мин 40-м нэс къыполъэлъри, щIым хокIэ. КъыкIэлъыкIуэ гъатхэм а псори мэгъагъэ. Къыхэгъэщыпхъэщ, сыт хуэдизрэ ар шэмэджкIэ иумыхми, губгъуэжыхапхъэр зэрымыкIуэдыр, уеблэмэ ипхыху лъабжьи 5 - 15 зэриутIыпщыр. Ар нэхъыбэу къыщызэщIэувэр накъыгъэ - мэкъуауэгъуэ мазэхэрщ, щыгъагъэр, абы ди щIыналъэм щыпсэухэм я аллергиер къыщигъэхъейр шыщхьэуIу - жэпуэгъуэ мазэхэращ.
АтIэ, дауэ губгъуэжыхапхъэм узэрыпэщIэтынур?
Iэмалищ иIэщ абы: мэкъумэш, химие, биологие.
Мэкъумэш лIэужьыгъуэр зэкIэлъыгъэкIуауэ, набдзэгубдзаплъэу бгъэзащIэмэ, абы нэхъыфIи яхэткъым, зэрыжаIэмкIэ. Псом япэрауэ, зы гъэм хэпса къэкIыгъэр етIуанэми хэпсэж хъунукъым. Мэкъумэш лэжьыгъэхэм епха щIэныгъэлIхэм зэрызэхагъэщхьэхукIа хабзэм тету зэблэхъун хуейщ жылэхэр.
Хадэм къыщыкIа губгъуэжыхапхъэм и лъэхъыцыр зэригъусэу къыхэчын хуейщ, армыхъумэ, зэрыжытIащи, пыбупщIыху нэхъри мэбагъуэ. КъищынэмыщIауэ, УФ-м щагъэбелджыла гын зыбжанэ щыIэщ, а удзыр ирырагъэкIуэду. Ещанэ Iэмалыр - губгъуэжыхапхъэр щыкI щIыпIэм удз Iув зэмылIэужьыгъуэхэр, джэш, хьэ, гуэдз, къинэмыщIхэр щыхасэ. «Амброзивный листоед» жиIэу щыIэщ хьэпIацIэ лIэужьыгъуэ, а удзым фIэкIа имышхыу. А псори зы пщIыжрэ, зэкIэлъхьэпыту губгъуэжыхапхъэм «уеуэмэ», илъэситI-щым къриубыдэу пхуэгъэкIуэдыну аращ.
Къыхэгъэщыпхъэщ мы удзыжьыр гъэкIуэдыныр щIыпIэ администрацэм и Iэтащхьэм, мэкъумэш IуэхущIапIэхэм я унафэщIхэм, щIыр бэджэнду зыIыгъхэм, унагъуэхэм я къалэну зэрыщытыр. «О карантине растений» жиIэу УФ-м 2014 гъэм Хабзэ къыщащтащ. Абы и 32-нэ статьям щыгъэбелджылащ мы удзыр гъэкIуэдыным хуэгъэзауэ зи къалэныр зымыгъэзащIэм ахъшэу ирагъэпшыныр: унагъуэхэм - сом 300 - 500, къулыкъущIэхэм - 500 - 1000, IуэхущIапIэ зиIэхэм - 5000 - 10000.
Удзым зэщIищта щIыпIэ къэфлъагъумэ, «Россельхознадзор»-м КъБР-мрэ Осетие Ищхъэрэ - Алание Республикэмрэ щиIэ IуэхущIапIэм фыкъэпсалъэ: 77-81-51, 77-81-75, 77-81-79. Фыкъатхэ: rosselxozKBR@mail.ru. ФыкъакIуэ: Налшык къалэ, Лениным и цIэр зезыхьэ уэрам, 54.

«Россельхознадзор»-м КъБР-мрэ Осетие Ищхъэрэ - Алание Республикэмрэ щиIэ IуэхущIапIэм и хъыбарегъащIэ-IуэхущIапIэ.
Поделиться: