ТекIуэныгъэм и зекIуэ

 Хэку зауэшхуэм ТекIуэныгъэ къызэрыщытхьрэ илъэс 77-рэ зэрырикъум и щIыхькIэ 2022 гъэм накъыгъэм и 8-м «ТекIуэныгъэм и зекIуэ» зыфIаща Iуэхугъуэр къызэрагъэпэщынущ «Урысей географие зэгухьэныгъэм» хэт «Альтаир» щIалэгъуалэ хасэмрэ КъБР-м Курортхэмрэ туризмэмкIэ и министерствэмрэ. А жэрдэмым ипкъ иткIэ, зекIуэ гупыр ирикIуэнущ 1942 гъэм и бжьыхьэм Налшык -Орджоникидзе операцэр щекIуэкIа зауэ гъуэгухэм, зрагъэлъагъунущ зэхэуэ гуащIэхэр къыщыхъуа щIыпIэхэр. НэгъуэщIу жыпIэмэ, зекIуэ гупым Нартеибгым къыщыщIадзэнурэ дыгъужьыкъуей гъуэгужькIэ зэджэр зэпаупщIынущ, бгылъэхэм щхьэдэхынурэ Аушыджэр куэщI нэсыхункIэ кIуэнущ.

Туризмэмрэ лъахэхутэмкIэ «Альтаир» хасэм къызэригъэпэщ Iуэхугъуэм хэтынущ еджакIуэхэм, студентхэм, волонтёрхэм къыхаша щIалэгъуалэ гуп. Абыхэм гъуэгу хьэлъэхэм къащыпэщылъ гугъуехьхэм зыхуагъасэу, ахэр къызэрызэраныкIыну Iэмалхэм Iэижь зыхуащIу щIымахуэ зекIуэ къызэрагъэпэщри, нэгъабэ гъуэгу ныкъуэр къызэпачауэ щытыгъащ. Абы къищынэмыщIауэ, илъэсищкIэ узэIэбэкIыжмэ, а гъуэгум хуиту ущызекIуэн папщIэ КъБР-м Курортхэмрэ туризмэмкIэ и министерствэм щыщхэмрэ хасэм хэт щIалэгъуалэ гупымрэ ар ягъэкъэбзауэ, гъуазэхэр ягъэувауэ щытащ, апхуэдэ щIыкIэкIи лъэс гъуэгум къэралпсо мыхьэнэ игъуэтауэ щытащ.

Нартеибгыр, нэхъыжьхэр Нартей IуащхьэбгкIэ зэджэр, Налшык къалэм и Iэгъуэблагъэм ит щIыпIэ нэхъ лъагэ дыдэщ. Ар дунейпсо хым метр 999-кIэ щхьэщолъагыкI. Налшык и Iэгъуэблагъэм зыкъезышэкI Мэзыкъуэм («Лесистый перевал») и щIыпIэхэм къыщыпкIухьыныр, зыщуплъыхьыныр нэгузегъэужь Iуэхуу зэрыщытым и мызакъуэу, узыншагъэр хъумэнымкIи, щIыуэпсыр зыхуэдэр зэбгъэщIэнымкIи, бгылъэрызекIуэхэм я къэухьым хэгъэхъуэнымкIи нэгъэсауэ щIэныгъэ хэхыпIэ ирокъу. Нартеибгыр Налшык километритхукIэ пэжыжьэщ, ауэ абы и щыгум утету езы къалэри, Кэнжи (Къуэшыркъуей), Хьэсэнеи (ЩауапцIей), Белая Речки (ПсыкIэху) хуиту болъагъу, Къуршытхми (Скалистый хребет), Безенги джабэми (Безенгиевская стена), Къазбэчыбгми (Казбек) унэплъысыну Iэмал щыIэщ. Нартей Iуащхьэбгым уикIыу Большая Кизиловкэ (Зеикъуэшхуэ) щыгум укIуэфынущ. Нартеибгым нэс удэкIыу укъэкIуэжыным километрипщI гъуэгуанэ дэлъщ, умыпIащIэурэ, хуэмурэ укIуэмэ, сыхьэти 4 - 5-кIэ пхуэкIунущ.

Зеикъуэшхуэми, Зеикъуэ цIыкIуми, Нартей Iуащхьэбгми гуэх имыIэу епхащ Налшык - Орджоникидзе операцэр. Ди щIыналъэр нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэм къаIэщIэхыжыным хуэгъэпсауэ щыта а зауэм ипкъ иткIэ 1942 гъэм и бжьыхьэм Нартеибг щыгум советыдзэм и плъырыпIэ трагъэувауэ щытащ. Абы пIалъэкIэ икIуэт 37-нэ дзэм и щIыбагъыр ихъумэну и къалэнт. ЛIыгъэ яхэлъу плъырыпIэм тетахэр бийм пэщIэтащ, я псэри абдеж щатащ - Iуащхьэбгым и щыгур нэмыцэм пIалъэкIэ яIэщIыхьауэ щытат… Зауэ нэужь илъэсхэм щIыпIищри зыплъыхьакIуэхэм я кIуапIэ хъуат, абдеж советыдзэми нэмыцэдзэми щрагъэкIа шэхэр саугъэту щызэщIащыпэу.

«Совет илъэсхэм Нартей Iуащхьэбгым и щыгум щIэупщIэшхуэ иIэу, цIыху зэхэзекIуапIэу щытами, 1990 гъэхэм и кIэхэм абы хуэкIуэ гъуэгур бгынэжа хъуащ. Гъуэгур апхуэдизкIэ къуацэ-чыцэкIэ зэхэкIэжати, ухэгъуэщыхьыныр зыхуэIуа щыIэтэкъым. Иужьрей илъэсхэращ щIыпIэм иIа пщIэр къыдахыж, тхыдэ мыхьэнэуэ иIэр иратыж щыхъуар. Дыщогугъ, дяпэкIи щIалэгъуалэ нэхъыбэ мы щIыпIэхэмкIэ къеплъэкIыну, ди щIыналъэм и пщIэри апхуэдэ щIыкIэкIэ къэтIэтыжыну», - жеIэ зекIуэм и къызэгъэпэщакIуэ, «Альтаир» щIалэгъуалэ хасэм и унафэщI Мокаев Тенджыз.