Хьэл-щэнкIэ дахэ, псэкIэ гуапэ, зи псалъэр Iущ бзылъхугъэр лъэпкъ узыншэм и нэщэнэщ. АбыкIэ щапхъэщ Урысей Федерацэм ЕгъэджэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, Налшык 4-нэ школ-гимназием и унафэщI Нэгъуей Риммэ. Ар къытхутепсэлъыхьащ егъэджэныгъэм, щIэныгъэм и мардэхэм.
- Риммэ, дауэ уеплъырэ егъэджэныгъэм и Iуэхур ди республикэм сыт хуэдэ?
-Егъэджэныгъэ и лъэныкъуэкIэ ди гъащIэм щIэ куэд къыхыхьащ. Ар хъарзынэщ, ди пIэ дызэримыуджыхьыр къэзыгъэлъагъуэ нэщэнэщ. Ауэ итIани, дэтхэнэ Iуэхугъуэми зы чэзу гуэр иIэу къэунэхун хуейуэ къыщIэкIынущ. Псори зэуэ къызэщIэрыуэмэ, абы я убзыхуным пыщIа гугъуехьхэми утыку зыкъащI. ЕГЭ, ГИЕ, улахуэр убзыхунымкIэ системэщIэ, ФГОС жыпIэми, куэдым зихъуэжащ. Ауэ зэхъуэкIыныгъэм ущыщтэ хъунукъым, абы сэбэпынагъыу яхэлъым гу лъытэн хуейщ. А щIэ къэунэхухэм дэри Iэмал къыдат зыдужьынымкIэ. Федеральнэ программэхэр куэду щыIэщ. Программэхэм яхэтщ къэралым и мылъкукIэ ягъэзащIи, къэралми республикэми я бюджетым къыхэкI мылъку зыхалъхьи.
- Егъэджэныгъэм, гъэсэныгъэм я IуэхукIэ школым сыт хуэдэ Iуэхугъуэхэр къыщызэвгъэпэщрэ?
- Нобэ дызыхэпсэукI зэманым сабийхэр тхылъ мащIэIуэу еджэ хъуащ. СхужыIэнукъым ар езыхэм я хуэмыхуагъэм къыхэкIыу е цIыхухэм я щIыкIэм зихъуэжауэ. Ар сэ зыхэслъагъуэр гъащIэм къыдэкIуэ зэхъуэкIыныгъэхэрщ - иджыпсту хъыбарыр уэру къыщыкIуэ зэманщ. Сабийм куэду егъуэт хъыбар къигъэхъуапIэ: телефоныр, интернетыр, СМИ-р, телевиденэр, радиор. ЦIыхум и щхьэм апхуэдиз хъыбар зэуэ иримыубыдэфынкIи хъунщ. АтIэ литературэри хъыбар къигъэхъуапIэщ. Сабий акъылым зэригъэзэхуэфыркъым дэтхэнэ хъыбарыр щхьэпэми, дэтхэнэр къэбгъэсэбэп мыхъунуми. Мыбдежым куэд елъыта мэхъу егъэджакIуэм къигъэсэбэп Iэмалхэм. Сабийм къыгурыгъэIун хуейщ интернетымрэ тхылъымрэ я зэщхьэщыкIыныгъэр: интернетым хъыбар нэпцIкIэ укъыщигъэщIэхъу къызэрыхъур, литературэр зэманым зэригъэунэхуар-укъызэримыгъэпцIэнур. Ар жепIэ къуэдейкIэ зэфIэкIынукъым, атIэ щапхъэ дахэхэмкIэ гу лъегъэтэн хуейщ. Абы и лъэныкъуэкIэ школым щыдогъэкIуэкI Iуэхугъуэ зэхуэмыдэхэр. Псалъэм и хьэтыркIэ, «Кроссбукинг» фестивалыр. Абы хэтщ I-II классхэр. Дакъикъи I0-I5-кIэ дэтхэнэ еджакIуэри топсэлъыхь иужьу зэджа, игу ирихьа тхылъым - ар къызэпкъырех, и ныбжьэгъу цIыкIухэми щIаджыкIыну чэнджэщ ярет. «Утыку зэIуха» и фIэщыгъэу Iуэху идогъэкIуэкI. Махуэ псом утыкум щолажьэ микрафоныр. Дерс зэхуаку зыгъэпсэхугъуэхэм деж сабийхэр абы бгъэдыхьэурэ е ягу ирихь усэ е художественнэ тхыгъэм щыщ пычыгъуэ къоджэ. Ди ехъулIэныгъэхэм ящыщщ, псалъэм папщIэ, робот техникэхэмкIэ «РобоФест-20I5» VII урысейпсо фестивалым гимназием и гъэсэнхэр зэрыхэтар. ЩIыналъэ 52-м къикIа гуп 700 зыхэта зэпеуэшхуэм 3-нэ увыпIэ къыщытхьауэ щытащ. Абы щыдгъэлъэгъуам нэмыщI, нэгъуэщI зы робот телъыджи диIэщ, Сосрыкъуэ фIэтщауэ.
- Школым и унафэщIым нэхъыщхьэу сыт хуэдэ хьэл-щэнхэр хэлъыпхъэ?
-Гурэ псэкIэ ухуэпабгъэу щытын хуейщ еджакIуэ цIыкIухэм къазэребгъэхъулIэнIам. Ди сабийхэм я дэтхэнэ зэфIэкIми езыхэр зэрыщыгуфIыкIым хуэдэ дыдэу сэри сыщогуфIыкI. ГуфIэгъуэ щызэдэтIэт, гупсысэ щызэтхьэлIэ, чэнджэщ щызекIуэ зы унагъуэшхуэм хуэдэщ ди школыр. Сэ мыбы и унафэщIу сыкъыщыкIуакIэ, шынагъэ хэзмылъхьэу, сыщIэмыкIиеу сабийм дахэкIэ сыкъыдекIуэкI, абы пщIэ зэрылъызгъэсыр, къызэрысфIэIуэхур къыгурызгъэIуэфын хуейщ. Абы и лъэныкъуэкIэ си лэжьакIуэхэми сахуэарэзыщ.
-Убзылъхугъэу жэуаплыныгъэ ин зыпылъ IэнатIэм упэрытыныр гугъу?
-Адыгэ бзылъхугъэм и пщэм къалэн куэд къыдохуэ. Ар анэщ, шыпхъущ, благъэщ, гъунэгъущ… Дэтхэнэми гулъытэ хуищIын папщIэ, псэкIэ жэуаплыныгъэшхуэ ехь. Ауэ итIани, гу зэрылъыстамкIэ, бзылъхугъэм хъарзынэу хузэдэхьынущ унагъуэ Iуэхури, лэжьыгъэри. Ди республикэм ис цIыхубзхэм куэд дыдэ зыIэрагъэхьэф. Iуэхушхуэхэм зарипщытыныр, унагъуэ къалэнри лэжьыгъэ IэнатIэри нэсу зэдрихьэкIыныр цIыхубзым и дежкIэ тэмэму къызолъытэ.
- Риммэ, урысыбзэмрэ литературэмкIэ илъэс куэдкIэ егъэджакIуэу улэжьащ. ТхакIуэхэм нэхъыфI дыдэу яхэплъэгъукIахэр уиIэу къыщIэкIынщ…
- Тхылъым гупыж хуэсщIащ сыцIыкIуу. Ди къуажэ клубым библиотекэ хэтт. Абы си адэм сишауэ «Курочка ряба», «Морозка», нэгъуэщI шыпсэ цIыкIухэри иту тхылъ къысIэрыхьэри сызыIэпишат. Тхылъым ехьэлIа псори сфIэфIт. Хьэблэ сабийхэм сащIыгъуу егъэджакIуэу сыджэгун си хьэлт. Ди унэ щIыбагъым ди нэ къыфIэнэ хьэпшыпхэр етхьэкIырти, театрхэр дгъэлъагъуэт, хьэблэ фызхэр зэхуэтшэсырти, захуэдгъэщIагъуэт. Арауэ си гугъэщ егъэджакIуэ сыхъун хъуэпсапIэри къызыхэкIауэ щытар.
СиIэщ фIыуэ слъагъу тхакIуэхэр. Псалъэм папщIэ, классикхэр: Бунин, Чехов, Булгаков сымэ. Бунин и усэхэм си нэгум къыщIагъэхьэ си къуажэр, адэ-анэр, ди унэр, щIыуэпсыр – си псэм къоIэзэ дэтхэнэ сатырри. Хамэ къэрал тхакIуэхэм Фолкнер яхызолъэгъукI.
