Накъыгъэ

Етхуанэ мазэр, майр (накъыгъэр), римлянхэм я тхьэ Майа и цIэм къытекIащ.
Мы мазэм ехьэлIауэ адыгэхэм фэщыгъэцIэ зэхуэмыдэхэр къагъэсэбэп. Япэу къэтхьынщ Нэгумэ Шорэ и лэжьыгъэм къыщигъэлъагъуэ псалъэр: «гатхекемазh – май, «гъатхэм и кIэ мазэ» - «гъатхэкIэмазэ – май, «весны конечный месяц».
Адыгэхэр хакIуэ утIыпщыгъуэкIэ нэхъыбэу зэджэу щытар гъатхэкIэ мазэрщ. КIахэхэм абы щхьэкIэ вэнгъуэкIэ «конец весенней пашни» жаIэ. 
Къэбэрдейхэми а псалъэр къагъэсэбэпу щытащ, ауэ, ди зэманым нэхъыбэу жаIэр «накъыгъэ» псалъэращ. Накъыгъэ – «пора цветения»- дунейр къыщыгъагъэу щыщIэращIэ лъэхъэнэ. 
Адыгеибзэм и псалъалъэм итыр «май» псалъэращ: «Май. ГъэтхэкIэ маз. Календарнэ мазэмэ ятфэнэрэ. Щапхъэ: Маим дунаир дахэ мэхъу. Маим и 1-рэ мафэр – дунаим тет псэокIалэжьакIомэ ябэнэн кIуачIэ зыщеплъхэрэ ямэфэкI маф». Иужьрей зэманым адыгейхэми «накъыгъэ» жаIэ. Тыркум щыпсэу адыгэхэм «mayis» –«май» жаIэ. Сирием, Иорданием щыпсэу адыгэхэм нэхъыбэу къагъэсэбэпыр жъоныгъуакI / вэнгъуэкIэ псалъэращ. Ауэ а мазэм щхьэкIэ «гъатхэкIэ» жызыIи, уэгъу «засуха» жызыIи щыIэхэщ. Уэгъу мазэм «месяц засухи» ехьэлIауэ хъыбар хьэлэмэт Сирием щыпсэуа Къумыкъу Мамдухь къытхуиIуэтэжащ: Зы жылэ гуэрым пщы къулей гуэр дэст. Абы икъукIэ дахэу дыщэ шыгу иIэт. Зэгуэрым пщым мурад ещI, абы и уасэр тэмэму къыжезыIэм, шыгур тыгъэ хуищIыну. Хъыбарыр псынщIэу зэлъащIысащ, цIыхухэри пщым къыхуэкIуэн щIадзащ. АрщхьэкIэ, дыщэ шыгум и уасэр зыми къыхуэщIэртэкъым. Зэман дэкIауэ, пщым деж зы хъыджэбз факъырэ гуэр къыщIыхьэри: «Уи шыгум и уасэщ уэгъу мазэм уэшх къыщешх махуищ», - къыжреIэ. Пщым а жэуапыр игу ирихьащ, дыщэ шыгури хъыджэбзым тыгъэ хуищIащ.
Май (накъыгъэ) мазэм тхьэлъэIухэр хиубыдэрт. «ТхьэлъэIу- (тхьэ – «бог» + лъэIу «просить») Тхьэм и фIыщIэу, и Iэмыру ябж ехъулIэныгъэ, къыхэхъуэныгъэ къэхъуахэм е зыщIэхъуэпсхэм щхьэкIэ ерыскъышхуэ къыщаIэт». Абыхэм ящыщ зыт вакIуэкъихьэж тхьэлъэIур. «ВакIуэкъихьэж» – (вакIуэ+къихьэж) – праздник, посвященный окончанию пахоты / Гъатхэ вэныр зэфIэкIа иужькIэ ящI гуфIэгъуэ махуэшхуэ. ТхьэлъэIум вакIуэ щыIэхэми къуажэм дэсхэми зыхуагъэхьэзырырт. Гъатхэ лэжьыгъэ хьэлъэр зэщIэзылъхьахэм я пщыIэхэр здэщытар зэщIакъуэжырт, къыздащтэжыпхъэхэр выгухэм ирагъэзэгъэжырт. ВакIуэхэр щыдыхьэжыну махуэр къуажэдэсхэм ящIэрти, пшынауэIэгуауэкIэ абыхэм къапежьэрт. ТхьэлъэIур щекIуэкIыну губгъуэм псори зэгъусэу кIуэрт. Абы джэгукIэ зэмылIэужьыгъуэхэр щрагъэкIуэкIырт. ВакIуэкъихьэж тхьэлъэIум щыгъуэ махуэ къэсыхукIэ екIуэкI зэхьэзэхуэ, зэпеуэ, зи къарумрэ зи Iэзагъэмрэ зыгъэлъагъуэ щIалэгъуалэм нэмыщI, тхьэлъэIур и кIэм щынэблагъэм деж, вакIуэ къикIыжахэм щхьэкIэ шыгъажэшхуэ ящIырт. Ар тхьэлъэIу губгъуэр къызэрывыхьа вагъэбдзумитхум и щIыб ихуэу щекIуэкIырт. Шыхэр къэзыгъажэр щIалэ цIыкIухэрат. Абы иужькIэ бэнэнкIэ, нэщэнэ еуэнкIэ текIуахэр ягъэлъапIэрт. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, мыпхуэдэу ехьэжьауэ тхьэлъэIу щекIуэкIынкIэ хъунур дунейр уэфIу ирихьэлIатэмэт. ВакIуэихьэж тхьэлъэIур уэлбанэу хуэзамэ, зы унагъуэ гуэрым щащIырт, ауэ ар губгъуэ хуитым хуэдэ хъуртэкъым. 

Поделиться: