ТхьэлъэIу

Тхьэхэм, тхьэпэлъытэхэм зэрелъэIу, зэрагъэлъапIэ щIыкIэщ. Ар езы псалъэми къеIуатэ: тхьэм елъэIун. ЦIыхур къызэрытехъуэрэ тхьэм еджэрэ елъэIуу къогъуэгурыкIуэ. Абы и щыхьэтщ тхьэджэ псалъэри. Ар иджырей адыгэбзэм щIагъуэу щызекIуэжкъым, ауэ зи гугъу тщIыр мы псэлъафэм къеIуатэ: сомыгъэтхьэджэ (умыгъэтхьэджэ). МыхьэнэкIэ абы къикIыр апхуэдизу сомыгъэлъаIуэ (умыгъэлъаIуэ) жиIэу аращ. Тхьэм «еджэнымрэ» тхьэм «елъэIунымрэ» зэхуэдэу щытауэ хуэбгъэфащэ хъунущ.
Тхьэм нэхъыбэу зэрелъэIур фIы къахуищIэу Iейм щихъумэнращ. ТхьэлъэIум и къежьапIэри мыпхуэдэ гугъэ зэрыщыIэращ: тхьэм и гуащIэр инщ, зэфIэкIышхуэ иIэщи, абы и нэфI къыпщыхуэмэ, фIыи къыпхуищIэнущ, Iейми ущихъумэнущ.
Адыгэм я тхьэлъэIухэр куэду, зэхуэмыдэу щытащ. Ахэр хуэлъаIуэт псэуныгъэм и хэкIыпIэ псори зи IэмыщIэ илъ тхьэхэм. Апхуэдэу гъавэ бэвкIэ Тхьэгъэлэдж, уэшхкIэ – Щыблэм, щакIуэр пшэрыхькIэ – Мэзытхьэ елъэIурт; зекIуэ ежьамрэ зауэм Iутымрэ я Iуэху къадэхъуну ЗекIуатхьэ елъэIурт. А щIыкIэм тету адрей тхьэхэми елъэIурт абыхэм я IэмыщIэ илъымкIэ. Тхьэр гъэзакъуэным (закъуэу къэлъытэным) щыхуэкIуэм, IэщIагъэхэм я тет тхьэхэм къадэкIуэу, Тхьэм, Тхьэшхуэм, ислъамыр къащта нэужь – Алыхьым елъэIу хъуахэщ.
ТхьэлъэIур Iуэхугъуэ, пкъыгъуэ зыбжанэу зэхэлъщ. Абыхэм ящыщщ мыхэр: тхьэм хъуахъуэурэ елъэIуныр, тхьэм тыхь хуэщIыныр, джэгу (удж, шыгъажэ сытхэр) щIыныр; ислъам диным къигъэувхэм ящыщщ нэмэз щIыныр, нэщIыныр, къ. А псори зыхуэунэтIар зыщ: щытхъукIэ, псалъэ дахэкIэ, тыхькIэ, къинэмыщIхэмкIи тхьэр къыдэхьэхауэ гущIэгъу зыхуегъэщIын, зыхэпсэукIынур (гъавэр, Iэщыр) къритын, и узыншагъэр къихъумэн; иужькIэ абыхэм къадокIуэ гуэныхьыр игъэгъуу жэнэтым игъэкIуэныр.
ТхьэлъэIум щIыпIэшхуэ щеубыд мэгъум. ЖыпIэ хъунущ тхьэлъэIур мэгъукIэ зэщIэбларэ ар тхьэлъэIум и лъапсэу, и тегъэщIапIэу. Ар зыхэмыт тхьэлъэIу лIэужьыгъуэрэ тхьэлъэIу пкъыгъуэрэ щыIэкъым. Мэгъур хэтщ псалъэкIэ тхьэм зэрелъэIуми, тыхь зэращIми, джэгу сытхэми.
Абы къыдэкIуэу, мыхьэнэшхуэ иIэщ тхьэлъэIур щекIуэкI зэманми, щекIуэкI щIыпIэми. ТхьэлъэIум пIалъэ иIэщ. Ар инэхъыбэм ящI хабзэщ гъатхэм – дунейм, щIым и къэушыгъуэм, гъэр щиублэм. Мэгъум зэригъэувымкIэ, Iуэхум и пэр фIыуэ епхьэжьэмэ, езы Iуэхури фIыуэ макIуэ. Абы къыхэкIыу гъатхэм кърахьэжьэ Iуэху куэдым я пэублэр тхьэлъэIу мэхъу. Апхуэдэщ, псалъэм папщIэ, вакIуэ дэкIыныр, вабдзэ уIуныр, гъунэ илъыныр, сэныр. Абы ещхьу Iуэхур щиухкIи тхьэлъэIу ящI хабзэщ, псалъэм папщIэ, бжьыхьэм, гъавэр кърахьэлIэжа нэужь.
Ауэ тхьэлъэIум хэубыдыкIауэ пIалъэ щимыIэ къохъу. Псалъэм папщIэ, уэгъу хъуамэ, – уэшх кърагъэшхыну тхьэлъэIу ящI; Щыблэм Iэщ, цIыху иукIамэ, – зэуэ зэхуосри, тхьэлъэIу ящI; абы ещхьу уз къэхъеямэ, гузэвэгъуэ гуэр къатегуплIамэ, – занщIэу тхьэлъэIу ящI.
ТхьэлъэIур зэрекIуэкI махуэ бжыгъэр зэхуэдэкъым. Нэхъыбэу къокIуэ махуэ бжыгъэу I, 3, 7. Щыблэм Iэщ иукIамэ, тхьэлъэIур махуи 3-кIэ йокIуэкI, цIыху иукIамэ, махуи 7-кIэ ящI. Мы бжыгъэхэр мифым къыхокI: 3 бжыгъэр къэзышэр дунейр къати-3 зэрыхъуращ (уафэ, щIылъэ, хьэдрыхэ). Дунейр къати-7-у къыщыкIуэ миф еплъыкIи щыIэти, абы къыхокI 7 бжыгъэр.
3 бжыгъэр зэман лIэужьыгъуищым (блэкIам, узэрытым, къэкIуэнум) къыхэкIыу жызыIэ щыIэщ (Бгъэжьнокъуэ Б.). Мыхьэнэ иIэщ тхьэлъэIур щащI махуэр зыхуэдэми – махуэхэм яхэтщ цIыхум яхуэмахуи яхуэмыгъуи,
махуэу и зэман Iыхьэу щыбублэми – пщэдджьыжьым, пщыхьэщхьэм – елъытащ Iуэхум фIыгъуэу къыпэкIуэнур. ТхьэлъэIум щыщу нэхъапэр япэ ирагъэщу пщэдджыжьым ящIырт – тхьэ елъэIунымрэ тыхь щIынымрэ, шэджагъуэ нэужьым ящIырт адрейр – джэгу, шыгъажэ сытхэр. Мэгъум и хабзэмкIэ, махуэм, дыгъэм дэтэджу Iуэху бублэмэ, и фIыгъуэр нэхъыбэнущ. Пщыхьэщхьэ хуэгъазэу (махуэр щиухым, дыгъэр щыкIуэдыжым), псом хуэмыдэу пшапэ зэхэуэгъуэм (бзаджэнаджэр щыятэм) Iуэху умыублэмэ нэхъыфIщ.
Куэд елъытащ тхьэлъэIур щащI щIыпIэми. Абы тегъэпсыхьат тхьэлъэIупIэ хэхахэр – тхьэщIагъ мэз, тхьэщIагъ жыг, тхьэщIагъыпс, Iуащхьэ, псы Iуфэ, щыблэ зэуа щIыпIэ сытхэр. Абы къинэмыщIауэ, тхьэлъэIур щекIуэкI къохъу щIы IэнэщIым, къуажэбгъум, пщIантIэм. Абдежми зэхэтыкIэр убзыхуащ. Апхуэдэу нэхъ пщIэ иIэщ ипщэм – дыгъэр здэщыIэ лъэныкъуэм, ижьырабгъум – абы нэхъ пщIэ иIэщ сэмэгурабгъум елъытауэ.
Аращ Тхьэуджыр дыгъапIэм деж щIызэхашэр, сэмэгумкIэ икIыу ижьымкIэ щIеуджэкIыр. Уджым хуэдэу, джэгури, шыгъажэри, къафэри щаублэкIэ, сэмэгумкIэ йокIри ижьымкIэ мэкIуатэ; цIыхухъум къигъэудж бзылъхугъэр ижьымкIэ щытщ (бзылъхугъэм пщIэ хуещIри), цIыхухъум и ижьырабгъур бзылъхугъэм хуэгъэзауэ блокI. Джэгу здекIуэкI пщIантIэм зэрыдэтри убзыхуащ. ИпщэкIэ гъэза унэ гупэм нэхъыжь-нэхъыщIэкIэ щоув пщащэхэр, абы я гупэмкIэ къоув лIыхэмрэ щIалэхэмрэ. Унагъуэ ис фызхэр пщащэм я щIыб къыдэтщ. Джэгум хэтхэм я щIыб шухэр къыдэтщ. Нэхъыжьхэр (джэгу тхьэмадэр яхэту) нэхъ утыкум итщ – пщащэхэм я сэмэгумкIэ. Утыкум, нэхъыжьхэм я гупэрэ лIыхэм нэхъ я пэгъунэгъуу итщ джэгуакIуэр, пшынауэхэр, абыхэм я нэхъыжь хьэтиякIуэр. НэхъыщIэ дыдэхэр (сабийхэр) утыкум пыIудзащ.
ТхьэлъэIум тет (тхьэмадэ) иIэщ нэхъыжьу, пщIэ хуащIу, хабзэрэ хэтыкIэрэ ищIэу, Iуэхур игъэкIуатэу. Абы и увыпIэр (и тIысыпIэр) наIуэщ: жьантIэр, ижьырабгъур, утыкур къылъос. Псалъэм папщIэ, тхьэлъэIур унэм щекIуэкIыу Iэнэм пэрысмэ, нэхъыжьыр жьэгум нэхъ пэгъунэгъущ. И кIэщIыр аращи, тхьэлъэIур сыт и лъэныкъуэкIи зэкIуу гъэпсащ. Гъэмахуэ-щIымахуэ, жэщ-махуэ, ипщэ-ищхъэрэ, гупэ-щIыб, нэхъыжь-нэхъыщIэ – а псори зэгъэзэхуащи, абы тхьэлъэIур екIу ещI, цIыху зэхэтыкIэр егъэдахэ, Iуэху къиIэтар пщIэ иIэрэ дахэу зэфIегъэкI.

Поделиться: