Ар дэ ди тхыдэт, ди зэмант

1978 гъэм комсомолыр илъэс 60 щрикъум, а зэманым ВЛКСМ-м и Налшык къалэ комитетым и япэ секретарыр Ковалев Валерийти, и деж дыщIыхьэри, къалэм и щIалэгъуалэ организацэр зэрызэфIэувам теухуа тхылъ къыдэдгъэкIыну мурад дызэриIэр жетIащ, сэрэ инструктору лажьэ Мариерэ икIи Iуэхум дыпэрыхьащ.

1978 гъэм и гъатхэмрэ гъэмахуэмрэ архивым дыщылэжьащ. Пэжыр жыпIэмэ, дэфтэру абы щIэлъыр куэд хъуртэкъым, нэмыцэ-фэшист зэрыпхъуакIуэхэм Налшык щаубыдам архивым и ныкъуэр ягъэсауэ щытати. Арати, комсомолым хэтахэм захуэдгъазэу щIэддзащ, абыхэми къыджаIэн я куэдти, яфIэфIу къыдэпсэлъат.

Апхуэдэу ежьа хъуащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и комсомолым теухуа очеркхэр зэрыта тхылъыр, иужькIэ къыдэкIыгъуэ зыбжанэ къызыкIэлъыкIуар. Ди тхылъыр а псоми лъабжьэ яхуэхъуауэ жыпIэ хъунущ. Япэ томыр «Къэбэрдей-Балъкъэрым и комсомолым и тхыдэм щыщ (1920 - 1945)» фIэщыгъэцIэр иIэу къыдэкIащ. Абы ихуахэм щыщ пычыгъуэхэр фи пащхьэ итлъэну дыхуейт.

1920 гъэм мэлыжьыхьым и 23-м Налшык къыщызэрагъэпэщауэ щытащ ЩIалэгъуалэ лэжьакIуэхэм я союз, абы цIыху 75-м зыхрагъэтхат; бадзэуэгъуэм и 15-м Комсомолым и Налшык щIыналъэ зэхуэсыр зэхэтащ. Илъэс дэкIри, 1921 гъэм, адыгэ щIалэгъуалэм я етIуанэ зэхуэсыр, 1922 гъэм и щэкIуэгъуэм РКСМ-м и етIуанэ щIыналъэ зэIущIэр екIуэкIащ. ГъэщIэгъуэнщ а лъэхъэнэм союзым хэт псори щIалэ дыдэу зэрыщымытар, нэхъыбэм я ныбжьыр илъэс 30-м нэблагъэрт.  РКСМ-м и щIыналъэ комитетым и отчетым итт: «Илъэс 36-рэ зи ныбжь зы щIалэ зэIущIэм лIыкIуэу хэтщ. «Дэ жьы дыхъуа щхьэкIэ, ди гур щIалэщ», - жаIэ ЩIалэгъуалэ союзым хыхьэну хуей цIыхухъухэм. Областым къудамэ 16 итщ. Балъкъэрми мыгувэу къыщызэIуахынущ».

«Юности горячие сердца» тхылъым и гуэдзэну къыдэкIам ихуащ  щIалэгъуалэ союзым зи гуащIэ хэзылъхьа цIыху пщIы бжыгъэхэм я цIэхэмрэ я сурэтхэмрэ.

Тхылъым теухуа рецензие куэд къытехуащ республикэ газетхэм, абыхэм ящыщщ ВЛКС-м и Центральнэ архивым и унафэщI Шмитков И. итхар: Тхылъым ихуахэм ди нэгу къыщIагъэхьэ экономикэм, щэнхабзэм, псэукIэм ехьэлIауэ Совет властым и лъэхъэнэм Къэбэрдей-Балъкъэрым зэрызиужьар. «Юности горячие сердца» тхылъыр зэрыщыту къапщтэмэ, ВЛКСМ-м и зы боевой отрядым и тхыдэм и Iыхьэ нэхъыщхьэхэр къегъэлъэгъуэж. Дэфтэрхэм, тхыгъэхэм, гукъэкIыжхэм гъэщIэгъуэн куэд халъхьащ щIэныгъэми цIыхухэм ядэлажьэхэм лекцэм къыщагъэсэбэпыфынуми.

ВЛКСМ-м и обкомым и секретарь Чеченов Хьэсэн къыдэлъэIури, Къэбэрдей-Балъкъэрым и комсомолым и тхыдэр зэхуэхьэсыным иджыри къыпытщащ. Абы арэзы дыдэхъуа щхьэкIэ, ди нэгу къытхущIэгъэхьэртэкъым сыт хуэдиз гугъуехь дыпхыкIын хуейми, дэфтэр мин дапщэ дыхэплъэн хуейми, «Советская молодежь» газетым къытеддза гукъэкIыжхэр къэдгъуэтыжын зэрыхуейри. КIэщIу жыпIэмэ, 1946 - 1965 гъэхэм екIуэкIахэм теухуауэ тхыгъэ куэд зэхуэтхьэсащ икIи «На молодости - главные дела» тхылъыр 1988 гъэм «Эльбрус» тхылъ тедзапIэм экземпляр мини 3 хъууэ къыщыдэдгъэкIащ.

Ахэр Къэбэрдей-Балъкъэрым и комсомолым и тхыдэм и илъэс нэхъыфI дыдэхэрт, ар хъарзынэу тхылъым и кIэух псалъэм къыщигъэлъэгъуат ВЛКСМ-м и обкомым и япэ секретарь Ищенкэ Игорь. Мис абы щыщ пычыгъуэхэр: «Къэбэрдей-Балъкъэрым и комсомолым и саугъэтым и лауреат Котляровхэ Мариерэ Викторрэ я «Юности горячие сердца» тхылъым къыкIэлъыкIуа лэжьыгъэщ иджы къыдэкIар. Япэрейм 1920 - 1945 гъэхэм республикэм и комсомолым и тхыдэр къыщыгъэлъэгъуэжауэ, щIалэгъуалэм я деж щIэупщIэшхуи щигъуэтауэ, партми комсомолми я ветеранхэр арэзы техъуауэ апхуэдэщ. Мы тхылъыщIэм ихуа тхыгъэ бейхэм къахощыж зауэ нэужь лъэхъэнэм Къэбэрдей-Балъкъэрым и гъащIэмрэ псэукIэмрэ щызэфIагъэувэж зэманым щIыналъэ комсомол организацэм хузэфIэкIар.

Тхылъым и купщIэ нэхъыщхьэхэм ящыщщ абы къыщыгъэлъэгъуа лIыхъужьхэр къэгупсысауэ зэрыщымытыр, ахэм я нэхъыбэр иджыри зэрыпсэур. 80 гъэхэм къалъхуа щIалэхэмрэ хъыджэбзхэмрэ абы къыщагъуэтынущ я адэшхуэхэм, анэшхуэхэм, адэ-анэхэм я гукъэкIыжхэр. Ленин комсомолым и цIыху къызэрыгуэкIхэм абы щыгъуэм лIыхъужьу зыкъалъытэжыртэкъым, атIэ я гур къабзэу лэжьыгъэм пэрыту арат».

Ди IэдакъэщIэкIхэм папщIэ дэ къытхуагъэфэщащ Ленин комсомолым и республикэ саугъэтым и лауреат цIэ лъапIэр.

Дэ жэрдэм ин диIащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и комсомолым и тхыдэр и кIэм нэттхысыну икIи ар союзым и тхыдэм щIэныгъэ лъабжьэ хуэхъуфынут. Дэ а лъэхъэнэм «Эльбрус» тхылъ тедзапIэм къыщыдэдгъэкIат «Строим страну - строим себя» (1984), «Сигнал вечности» (1986). Абыхэм ярытыр щызэпкърыхащ «Незримая связь» псалъэпэм. Ноби дыкъытекIынтэкъым а гупсысэхэм икIи ди фIэщ мэхъу щIалэгъуалэ союзыр хъума хъуауэ щытамэ, иджырей зэхэтыкIэм емыщхь зэхущытыкIэ духуэфынут: пэжыгъэр, псоми я зэхуэдэ Iэмалхэр, къару къыпхэзылъхьэ еплъыкIэхэр, хэкупсагъэр щытепщэу.

ДыхущIегъуэжу пIэрэ нобэ щIалэгъуалэм яфIэмыгъэщIэгъуэныж Iуэхум, библиотекэхэм фIэкIа щомылъагъу тхылъым апхуэдиз зэманрэ творческэ къарурэ зэрытедгъэкIуэдам. Хьэуэ, зэи дыхущIегъуэжакъым икIи дыхущIегъуэжынукъым. Ар дэ ди тхыдэт, ди зэмант, ди щIалэгъуэт, абы ухущIегъуэжмэ, уи щхьэ уепцIыжауэ аращ.