ГуащIэдэкI хьэлэлым и щапхъэ

Эйнштейн жиIауэ щытащ янэхъ цIыху акъылыфIэми гугъу зримыгъэхьмэ, мылажьэмэ, зыри зэрызримыгъэхъулIэфынур. ГуащIэдэкIым къыпэкIуэ хъерыр щынэрылъагъут Щоджэн Аслъэнбэч и гъащIэм.

Щоджэн Хьэжумар и къуэ Аслъэнбэч I936 гъэм мэлыжьыхьым и 11-м Тэрч куейм хыхьэ Плановскэ къуажэм къыщалъхуащ. I954 гъэм абы къиухащ Налшык къалэ дэта республикэ школ интернатыр.

1954-1959 гъэхэм Москва мэкъумэш IэнатIэр механизацэ электрификацэ щIынымкIэ институтым электрификацэмкIэ и факультетым (МИМЭСХ) щеджащ Аслъэнбэч. Абы щIэсыху комсомол комитетым хэтащ.  Абы и цIэр иратхащ институтым и комсомол комитетым и ЩIыхь тхылъым, ВЛКСМ-м и ЦК-м и щIыхь тхылъ къыхуагъэфэщауэ щатащ.

1959 гъэм щыщIэдзауэ 1963 гъэм нэсыху ар инженеру щылэжьащ Бахъсэн ГЭС-м, Налшык къыщызэIуахагъащIэ электроремонт заводым и цехым и унафэщIу, «Сельэнерго»-м и инженер нэхъыщхьэу, политехникумым (НПТ) и унафэщIым егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ лэжьыгъэмкIэ и къуэдзэу щытащ.

1960 гъэхэм я пэщIэдзэм Налшык политехникумыр щыгъын щабз-щад техникумыр и лъабжьэу къызэрагъэпэщауэ арат. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, дэрбзэрхэр политехническэ техникумым щылэжьэфынутэкъым. Абы къыхэкIкIэ, еджапIэр къызэрызэIуахар зи фIыщIэ, абы и япэ унафэщI Шэру Мухьэмэд кърегъэблагъэ Москва, Ленинград, Харьков, Одессэ, Новочеркасск, нэгъуэщI къалэхэми инженер IэщIагъэ щIэныгъэ щызэзыгъэгъуэта, мурадхэр зи куэд щIалэгъуалэр – Абазэ Ануар, Бэджыдэ Саадулэ, Будаев Борис, ГъукIэпщ Владимир, Къурашэ Юрэ, Курданов ДжэбрэIил, Марыщ Мухьэмэд, Мэзакъуэ Эдуард, Фанзий Василий, ХьэцIыкIу Борис, Шурдым Барэсбий. Абыхэм я унафэщIу игъэуващ Щоджэн Аслъэнбэч. ИкIи дэрбзэрхэр щагъэхьэзыру щыта техникумыр зы илъэсрэ ныкъуэм къриубыдэу политехникум лъэрызехьэу къызэфIагъэуващ, а лъэхъэнэм КъБАССР-м щIэгъэхуэбжьауэ зыщызыужь промышленностымрэ ухуэныгъэмрэ щылэжьэну IэщIагъэлIхэр къыщIигъэкIыу.

1963 гъэм Щоджэныр езым къиуха институтым (1960 гъэм Темирязевскэ мэкъумэш академием хагъэхьэжат) и аспирантурэм щIотIысхьэ. Зы илъэс фIэкIа емыджауэ МИМЭСХ-р академием къыхагъэкIыж мэкъумэш IэнатIэм папщIэ инженерхэр щагъэхьэзыр институту (МИИСП). Абы и унафэщIхэр къыщыхахым, аспирант Щоджэныр еджапIэм комсомол зэгухьэныгъэр къыщыгъэщIэрэщIэжынымкIэ къызэгъэпэщакIуэ комитетым и Iэтащхьэу ягъэув, иужькIэ секретарь къулыкъур кърат.

1968 гъэм Щоджэным и кандидат лэжьыгъэр пхигъэкIри, Налшык къигъэзэжащ. АрщхьэкIэ, КъБКъУ-м лэжьыгъэ щимыгъуэту, Орджоникидзе макIуэ. Абы электрификацэмкIэ факультет къыщызэIуахагъащIэти, IэщIагъэлIхэр яхурикъуртэкъым. Арати, Аслъэнбэч занщIэу кафедрэм и унафэщI ящI. А къулыкъум зы илъэсым тIэкIу щIигъуу пэрытауэ арат, езым хуэдэ IэщIагъэлI щIалэхэр къыдэIэпыкъуу кафедрэщIэр нэхъ лъэрызехьэхэм ящыщ щищIам. Кафедрэ «нэщIу» щытам иджы Iэмэпсымэ псори зыщIэт лабораториеу хы иIэт. ИужькIэ ди республикэм и электрификацэ IэнатIэм щылэжьа ди щIалэ куэд щригъэджащ абы Горскэ мэкъумэш институтым.

1969 гъэм КъБКъУ-м и ИТФ-м лэжьыгъэ къыщыкъуэкIри, доцент Чым Владимир и фIыщIэкIэ, Щоджэным къигъэзэжауэ щытащ, «Электротехникэ» кафедрэм и егъэджакIуэ нэхъыжьу.  ИлъэсиплIым къриубыдэу кафедрэм и доцент, ИТФ-м и партбюром и секретарь хъуащ, электроникэмкIэ лабораторие къызэIуихащ, 1974 гъэм кафедрэм и унафэщI ящIащ.

Абы щыгъуэм Щоджэныр ректорым елъэIуат электротехникэ IэщIагъэм щыхурагъаджэ къудамэ къызэIуихыну. Лъостэн Владимир арэзы дэхъуащ, ауэ къалэн къыщищIат электротехническэ кафедрэр Москва и электротехническэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм я кафедрэ нэхъыфIхэм хабжэу зэтриублэну. ЖыпIэнуракъэ, абы къыкIэлъыкIуа илъэситIым, доцентхэмрэ егъэджакIуэхэмрэ и дэIэпыкъуэгъуу, лабораторэ лэжьыгъэ 50 ягъэзэщIат, кафедрэри КъБКъУ-м щынэхъ лъэщ хъуат.

ГъащIэр и пIэ иткъым, мэкIуатэ, зеужь. 1985 гъэм щIэныгъэ-производственнэ лэжьыгъэм зритащ Аслъэнбэч. Ар щылэжьащ ЗВВА-м и щIэныгъэ отделым, итIанэ «Техноприбор» ПО-м. Иужьрейм абы къыщызэIуихащ «Электротехнология» предприятие цIыкIур икIи щIэныгъэ лэжьыгъэм пэрыхьэжащ, блэкIа илъэсхэм зыхунэмысахэр иригъэкъужу.

«Электротехнология» IуэхущIапIэр игъэлэжьэху абы гъэунэхуныгъэ-теорие лэжьыгъэшхуэ иригъэкIуэкIащ, монографие итхащ, доктор диссертацэр 2003 гъэм Москва щыпхигъэкIащ. Абы иужькIэ, илъэси 10-м щIигъукIэ БизнесымкIэ Къэбэрдей-Балъкъэр институтым, КъБКъУ-м илъэситIкIэ щылэжьащ. 2013 гъэм пенсэ тIысыжащ.

И гъащIэм щыщу илъэс 30 зыхухиха щIэныгъэ-къэхутакIуэ, зэреджэ-методикэ Iуэхухэм иужь итурэ абы, мащIэ-куэдми, и Iэдакъэ къыщIэкIащ купщIэшхуэ зиIэ лэжьыгъэ 80-м щIигъу.

Щоджэным къыхуагъэфэщащ СССР-м и школ нэхъыщхьэм и профсоюзхэм я ЦК-м и ЩIыхь тхылъыр. Ар Урысейм и Журналистхэм я союзым хэтащ. Налшыки Москваи къыщыдэкI газетхэм, журналхэм, интернет порталхэм технико-экономикэ, социальнэ, политикэ Iуэхухэм теухуа публицистикэ тхыгъэу 150-м щIигъу къытрыригъэдзащ.

Къэбэрдей-Балъкъэрым, Урысей Федерацэм я щIэныгъэмрэ егъэджэныгъэмрэ гуащIэ ин хэзылъхьа щIэныгъэлI щэджащэр 2021 гъэм дунейм ехыжащ, и гуащIэдэкI хьэлэлыр щапхъэу къытхуигъанэри.