Нобэ ди псэлъэгъущ химие щIэныгъэхэм я кандидат, Урысейм и щIэныгъэлI ныбжьыщIэхэм я зэгухьэныгъэм хэт Къуэкъуей (Алмэ) Анетэ. Ар Къармэхьэблэ къуажэм къыщыхъуащ, Къэхъун унагъуэу щопсэу. КъБКъУ-мрэ медицинэмкIэ колледжымрэ щолажьэ. ЩIэныгъэм зэрыдихьэхам, къехъулIэхэм теухуауэ депсэлъащи, зэвгъэцIыху.
- Анетэ, еджапIэ нэхъыщхьэм ущIэсыху сыт хуэдэ ехъулIэныгъэхэр уиIа?
- Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым химиемкIэ и къудамэм сыщеджащ: бакалавриатыр, магистратурэр, аспирантурэр къэзухащ.
Библиотекэхэм куэдрэ сыщIэст, нэгъуэщIыбзэкIэ щыIэ тхыгъэхэр зэздзэкIыурэ щыщIэзджыкIи къэхъуу. Университетым Iуащхьэмахуэ лъапэ щIэх-щIэхыурэ щригъэкIуэкIыу щыта конференцэхэм сыкIуэрт сфIэгъэщIэгъуэну. Шэшэн Республикэм, Москва, Рязань, Дон Iус Ростов къалэм конференцэхэм сыщыхэтащ. ЩIыналъэ куэдым къикI щIэныгъэлIхэр щызэхуэсырт абыхэм. Ныбжьэгъу дызэхуэхъухэрт, дызэпсалъэрт, дызэчэнджэщырт. Псалъэм папщIэ, дэ къэхутэныгъэ щхьэхуэхэр едгъэкIуэкIыну, дызэрелэжьын Iэмэпсымэ димыIэмэ, абыхэм яхуедгъэхьурэ, дызыхуейхэр къыщытхуапщытаи къэхъуащ.
Аспирантурэм сыщеджэху къызатащ КъБР-м и Iэтащхьэм и стипендиемрэ УФ-м и Правительствэм и стипендиемрэ. ЩIэныгъэ-техникэ унэтIыныгъэмкIэ IуэхущIапIэ цIыкIу зыгъэлажьэхэм я фондым къызэригъэпэща «Умник» зэпеуэм химиемкIэ грант къыщысхьауэ щытащ. ПолимерхэкIхэмкIэ щIэныгъэ-къэхутэныгъэ лэжьыгъэ полимер материалхэмкIэ Германием, Галле къалэм щекIуэкIа 13-нэ дунейпсо конференцым едгъэхьауэ щытати, грант къыдатащ университетым щыщу цIыхуиплIым.
- 2013 гъэм химие щIэныгъэхэм я кандидат ухъуащ. Сытыт уи диссертацэр зытеухуар?
- Ди республикэми Москваи сыщелэжьащ диссертацэм. Псым тыншу хэткIухь полимер лIэужьыгъуэщIэхэмрэ аминокислотхэмрэ делэжьащ. Ар къыщысэбэпынущ, псалъэм папщIэ, мэкъумэшым. Жылапхъэр хыумысэ щIыкIэ, полимер растворым хэплъхьэрэ, итIанэ щIым тепсэмэ, хьэпIацIэхэм щыхъума мэхъу. Абы нэмыщI, псынщIэуи кърегъэкIыкI жылэр - жылэм хуримыкъуIамэ,абы хэт аминокислотам егъэнщIыж. Дыкъэзыухъуреихь щIыуэпсми ахэр зэран зэрыхуэмыхъур къэтхутащ.
Егъэлеяуэ фIыщIэ яхузощI си щIэныгъэр хэзгъэхъуэнымкIэ сэбэп къысхуэхъуахэм, сызыунэтIахэм. Бакалавриатым си диплом лэжьыгъэм и щIэныгъэ унафэщIу щытащ Бэджий Мадинэ, профессор Малкандуев Исуф - магистратурэмрэ аспирантурэмрэ.
- Химиер зэран щыхъуи щыIэщ, нэхъ къызэрыгуэкIыу сыт тщIапхъэр?
- Химие хэмыту ди нэгу къытхущIэгъэхьэнукъым ди гъащIэр. Ар зэран щыхъункIэ хъунур ебгъэлеймэщ. Псалъэм папщIэ, хущхъуэ ущефэкIэ, хэзыгъэгъуазэм укъеджэн хуейщ, узэмыгуэуэжын щхьэкIэ. Апхуэдабзэщ бзылъхугъэхэм зыщахуэ кремхэри. Ахэр псоми зэхуэдэу езэгъынукъыми, учэнджащэурэ, уеджэурэ ууейм укъытеувыIапхъэщ.
- Уи лэжьыгъэ IэнатIэхэм утезгъэпсэлъыхьынут.
- «Зикомбо» ООО-м лаборант-аналитикыу къыщыщIэздзащ. Илъэс дэкIри, «Золотой колос» ООО-м и лабораторэм и унафэщIу сыкIуащ, «Полимерные технологии» ООО-м и генеральнэ унафэщIуи сыщытащ. А IуэхущIапIэхэм си щIэныгъэм зэрыхагъэхъуам шэч хэлъкъым, Iуэху гугъухэм зеспщытрэ и кIэм нэзгъэсыфу саузэдащ.
Иджыпсту ди университетым ЩIэныгъэ-къэпщытэныгъэхэмкIэ и управленэм сыщолажьэ, медицинэмкIэ колледжым химиер щызогъэдж, хамэ къэралхэм къикIа студентхэми садолажьэ.
- Ебгъаджэхэм сыт яхужыпIэн? Узыщыгугъын хуэдэхэ?
- Акъыл яIэщ, псом нэхъыщхьэращи. Щхьэхынэ къахэкIми, Iэмал сыхуекIуэурэ еджэным дызогъэхьэх. Интернетым хъарзынэу ирогъуазэ. Дэ дыщеджэм тхылъ къэлъыхъуэным тедгъэкIуадэу щыта зэманыр абыхэм еджэным хухах, зыхуейр тыншу интернетым къыщагъуэтри.
Къапщтэмэ, хамэ къэрал къикIа студенхэм езыхэм щIэныгъэ куу ябгъэдэлъщ, химием фIыуэ хащIыкI, урысыбзэкIэ яхуэмыгъэIэкIуэлъакIуэу аращи, терминхэр ягурызгъэIуэным нэхъ солIалIэ.
- Химием сытыт ущIидихьэхар?
- Химиемрэ биологиемрэ сфIэфIт школым сыщыщIэсым, нэхъ щIэкъузауи седжэрт. НэхъапэIуэхэм медицинэм сыхуеджэну сехъуапсэу щытами, химием сызэрыкIуам сыщогуфIыкIыж. Экзаменибгъу стауэ щытащ сэ университетым сыщыщIэтIысхьэм щыгъуэ. ЦIыхум IэщIагъэу къыхихынур, щIэныгъэу зэригъэгъуэтыфынум и кууагъыр куэдкIэ елъытащ школым щигъуэт лъабжьэм. Лъабжьэр быдэмэ, цIыхур гупсысэфу йосэ. Химием сызэрыдихьэхар зи фIыщIэр школым абыкIэ сыщезыгъэджа Мэкъуауэ Толэщ. И дерсхэм мыхьэнэ хэха зэрестыр ищIэрти, нэхъ лейуи зэман къыстригъэкIуадэрт. Олимпиадэхэм сыщыхуигъэхьэзырхэм деж, пщэдджыжьым сыхьэти 7-м школым дыкIуэрти, къыздэлажьэрт. И гугъуехьри кIуэдыртэкъым, сыт щыгъуи увыпIэфIхэр къэсхьырт. Сэ етIуанэ школым сыщеджэрт. Япэ школым химиемкIэ я егъэджакIуэу щыта Бышэн Зэмахъшир щIыналъэм и школакIуэхэм папщIэ дерсхэр къызэIуихати, сэри илъэситIкIэ сыкIуащ. Абы дызригъэджахэм, дигъэлъэгъуа химие реакцэхэм университетым дыщIэтIысхьа нэужь дрихьэлIэжат. Дезыгъаджэхэм Зэмахъшир яцIыхурт, и цIэр фIыкIэ ираIуэрт. Лъапэ махуэкIэ сыщIэбэкъуауэ жыпIэ хъунущ еджапIэ нэхъыщхьэм абыхэм я фIыгъэкIэ, Тхьэм я ахърэтыр нэху ищI! «Дзэлыкъуэ щIыналъэм къикIхэр нэхъыфI дыдэу йоджэ, иджыри къэс зэрызгъэунэхуамкIэ, къыдэкIыт доскам, зэхэдгъэкIынти», - жиIэри сыкъыдишауэ щытащ химиемкIэ университетым дыщезыгъэджа ТхьэщIокъуэ Назир. Сэри си жэуап тыкIэмкIэ арэзы сщIат.
