Дунейпсо адыгэ вагъуэхэр

Ди щIыпIэм илъэс мин Iэджэ ипэкIэ щыпсэуа нартхэр гъэ къэс Хьэрамэ Iуащхьэ щызэхуэсырти и щыгум жаншэрхъыр кърагъэжэхырт икIи хэти лъакъуэкIэ, хэти натIэкIэ ар абы дрихуеижырт. КъищынэмыщIауэ, бэнакIуэхэм хэтIэ-хэсэ зэхаублэрт, махуэ зыбжанэкIэ зэкIэлъхьэужьу шыгъажэхэр ирагъэкIуэкIырт. Апхуэдэ щIыкIэкIэ я щIалэхэм я лIыгъэр, зэфIэкIыр ягъэнахуэрт, гъущIым хуэдэу я Iэпкълъэпкъыр япсыхьырт. ТекIуахэр лъэпкъ лIыхъужь пэлъытэу ягъэлъапIэрт. Арауэ къыщIэкIынущ нартхэм я щIэблэ адыгэхэм лIыгъэ зэхэгъэкIыпIэр ижь-ижьыж лъандэрэ къащIыдэгъуэгурыкIуэр икIи абыкIэ ехъулIэныгъэ телъыджэхэр щIаIэр. Ди лъэпкъым къыхэкIащ олимпидэхэм, дунейпсо, Европэ зэпеуэхэм текIуэныгъэ инхэр къыщахьыу къызыхэкIахэм я пщIэр лъагэу зыIэтахэр. Нобэ я гугъу фхуэтщIынщ спортым и уафэ къащхъуэм IупщIу къыхэлъыдыкIа адыгэ вагъуэхэм.

Япэ Iыхьэ. Хамэ щIыпIэм къыщыхъуа пелуанхэр

Догу (ГъукIэ) Яшар (бэнэкIэ хуит, алыдж-урым бэнэкIэ)
Олимп Джэгухэм я чемпион - 1948 (Лондон, Инджылыз)
Европэм и чемпион - 1946, 1949, 1951

Илъэс минитIым щIигъуащ Олимп зэпеуэхэр къызэрежьэрэ. ПIалъэ гуэрым ар зэпагъэуауэ щытами, тхыдэм къыхэтэджыкIыжащ икIи дунейм къытехъуа зэхьэзэхуэ нэхъ удэзыхьэххэм я деж жьантIэр щиIыгъщ. ДиIащ, диIэщ икIи диIэнущ абы адыгэ лъэпкъыр щызыIэта щIалэ ахъырзэманхэр. Апхуэдэхэм я лъагъуэхэш хъуащ Тыркум щыпсэуа ди лъэпкъэгъу Догу (ГъукIэ) Яшар.
1948 гъэм Великобританием и къалащхьэ Лондон щекIуэкIа XIV Гъэмахуэ Олимп Джэгухэм зэи къэмыхъуауэ чемпион щыхъуащ адыгэ щIалэ. Ар Тыркум хыхьэ Къарэ-Эмир къуажэм къыщалъхуа Догу (ГъукIэ) Яшарщ. БэнэкIэ хуитымкIэ зыхэта зэхьэзэхуэм абы и хьэрхуэрэгъу псори щыхигъэщIащ икIи хуэфащэ дыдэу дыщэ медалыр къихьащ. Догу Яшар алыдж-урым бэнэкIэмкIи бэнэкIэ хуитымкIи Тыркуми (1938 - 1954 гъэхэм), Балкан джэгухэми (1940, 1942), Европэми (1946, 1949, 1951) текIуэныгъэхэр къыщихьащ. И ехъулIэныгъэхэм папщIэ «Бэнэным и тхьэ» абы къыфIащащ. ИужькIэ Тыркум и командэ къыхэхам и тренер нэхъыщхьэу лэжьащ, чемпионхэр игъасэу.

Къаплъэн (Ущхъуэ) Хьэмид 1956 гъэ, (бэнэкIэ хуит)
Олимп Джэгухэм я чемпион - 1956 (Мельбурн, Австралие)
Дуней псом я чемпион - 1957

XVI Олимпиадэр 1956 гъэм щэкIуэгъуэм и 22 - дыгъэгъазэм и 8-хэм Австралием и Мельбурн къалэм щекIуэкIащ. Абы хэтащ къэрал 68-м я спортмен мини 3-м щIигъу. БэнэкIэ хуитымкIэ зэпеуэхэм аргуэру ди лъэпкъэгъу щIалэ щаIэтащ. Ар Тыркум щыIэ Хьэмэмозу адыгэ къуажэм къыщалъхуа а къэралым пщIэнейрэ и чемпион хъуа Къаплъэн (Ущхъуэ) Хьэмидщ. КъыкIэлъыкIуэу Римрэ Токиорэ щыIа Олимп Джэгухэми абы дыжьын, жэз медалхэр къыщихьащ. 1956, 1957 гъэхэм Тыркум щекIуэкIа дунейпсо чемпионатым абазэхэм щIалэ Къаплъэн Хьэмид къыщыпэлъэщын къыхэкIакъым.

Аталай (Нагъуэ) Мэхьмуд (бэнэкIэ хуит)
Олимп чемпион - 1968 (Мехикэ, Мексикэ)
Дуней псом я чемпион - 1966

1968 гъэм жэпуэгъуэм и 12 - 27-хэм Мексикэм и Мехикэ къалэм щекIуэкIащ XIX Олимпиадэр. Абы хэтащ къэрали 112-м я спортсмен мини  5,5-м щIигъу. Тыркум щыпсэу адыгэхэм я ещанэ текIуэныгъэр Олимп Джэгухэм щызыIэригъэхьащ Аталай (Нагъуэ) Мыхьмуд. ИлъэсиплI и пэкIэ Токио щыIа зэхьэзэхуэм абы къыщихьыфар еплIанэ увыпIэрати, къыкIэлъыкIуэм ар дыщэкIэ ихъуэжащ.
Ди жагъуэ зэрыхъущи, зи гугъу тщIа бэнакIуэ телъыджэхэр тхыдэм зэрыхыхьар тырку чемпионхэущ, урыс-кавказ зауэжьым иужькIэ къыщыхута къэралыгъуэм зыщыщ адыгэ лъэпкъыр щрагъэбзыщIурэ зэман кIыхькIэ къызэрекIуэкIам къыхэкIыу.

(КъыкIэлъыкIуэнущ)